acavacài , vrb: acovecai, acrobecare, acrovecai, cavacai Definition betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret Synonyms e antonyms abbucai, acuguzare, apatigai, bíncere, furriai, tavacare | ctr. iscavacare Sentences chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus 2. tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat! 3. li ant covacadu sa carena in su putu 4. cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau! Etymon srd. Translations French retourner, renverser English to turn upside down Spanish volcar, dar la vuelta Italian capovòlgere German auf den Kopf stellen.

achidàre , vrb: achitare, chitare 1 Definition giare su càmbiu a su cumpàngiu, comente faent is pastores achidajolos, cudhos chi pastórigant una chida a cada, a borta a borta: fàere a chida chida tra cumpàngios in calecuna faina o impreu, ma fintzes solu giare su càmbiu in s’impreu; fintzes mòvere, ispostare e torrare a su cuile, a s'acuiladroxu Sentences sos pastores achidajolos achidant in domíniga 2. sos istúrulos si achidant cun sas rúndhines, in atunzu, in logos nostros ◊ su silbone isparadu ruet, però si achidat e sighit sa fua ◊ in su chelu si achidant sole, istedhos e tempesta Etymon srd. Translations French se relayer par semaine English to turn weekly, to alternate Spanish turnarse semanalmente Italian turnare settimanalménte, avvicendare German in Wochenschichten arbeiten.

arrubisconài , vrb: rubisconai Definition fàere orrúbiu orrúbiu in cara abbarrandho in buca de forru, acanta a fogu meda, o fintzes po arrennegu, bregúngia o àteru Synonyms e antonyms arrabatzonare, impurpurinare, irrujire Sentences at castiau s'isposu sentza però dhi artziai is ogus in faci e totu arrubisconendusí Etymon srd. Translations French rougir English to turn red Spanish enrojecer, sonrojar Italian arrossire German erröten.

boltàre , vrb: bortare, bortiare, vortare Definition furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn. Synonyms e antonyms colojare, furriai / cambiai, imbortare Idioms csn: bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí Sentences sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos! 2. onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare 3. fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos 4. sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides 5. si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie! 6. est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju) 7. in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos Etymon ltn. *voltare Translations French tourner, se retourner English to turn against s.o., to rebel Spanish darse vuelta Italian voltare, rivoltarsi German wenden, sich auflehnen.

brundèssiri , vrb Definition cumpàrrere o èssere brundhu, de colore Etymon srd. Translations French blondoyer English to turn yellow Spanish ser rubio Italian biondeggiare German blond sein.

chindhalàre , vrb: chindhulare, chinnulare, ghindhulare Definition pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu Synonyms e antonyms bortare, chindhare, furriai, girai Sentences deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu) 2. fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos Etymon srd. Translations French tourner English to turn Spanish girar Italian girare German drehen.

chindhàre , vrb: ghindhare Definition rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha Synonyms e antonyms bortare, chindhalare, furriai, girai 2. su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra) Etymon srd. Translations French tourner English to turn (over) Spanish volver la vista Italian vòlgere German wenden.

coiletàre , vrb Definition fàere coiletas, andhare a egaseogas Etymon srd. Translations French zigzaguer English to turn Spanish piruetear Italian giravoltolare German sich drehen.

furriài , vrb: furriare 1, furriari, vorriare Definition mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare Synonyms e antonyms boltare, dòrchere, ghindhare, girai, ifurriare, irbortai, sciurriai / acavacai, boltulare, tambulare / ghirare, recoire / cambiai, mudai Idioms csn: furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu Sentences furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore 2. chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late 3. iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu! 4. a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri 5. bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla! 6. bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai 7. si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu 8. ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau! 9. est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai Surnames and Proverbs prb: su burricu si fúrriat a su majolu Etymon srd. Translations French tourner, retourner, s'adresser, se révolter English to turn (over again), to address, to rebel, to go back Spanish revolver, volcar, volver atrás, dirigirse, sublevarse Italian voltare, rivoltare, ribaltare, svoltare, tornare indiètro, rivòlgersi, ribellarsi, rivoltarsi, insórgere German wenden, zurückkehren, sich wenden, sich empören.

furrietàre , vrb: furriotai Definition fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho Synonyms e antonyms furriai, girai Sentences fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau 2. frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu! Etymon srd. Translations French se retourner English to turn round Spanish piruetar Italian rigirarsi German sich umdrehen.

ghindhàre , vrb: chindhare* Definition mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare Synonyms e antonyms bortare, chindhalare, furriai, girai Sentences ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas 2. su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare Translations French tourner English to turn Spanish volverse, volverse loco Italian voltare German wenden, umwenden.

girài , vrb: girare, girari, zirai Definition andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi Synonyms e antonyms furriai, furrietare, ghindhare / arringai Idioms csn: girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare Sentences at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici! 2. at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas 3. dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau 4. m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu 5. cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu! Etymon itl. Translations French tourner English to turn, to rotate, to revolve Spanish girar, rodar Italian girare, virare, ruotare German wenden, drehen, umkreisen.

iltudàre , vrb: istudai, istudare, istutare, studai Definition fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada Synonyms e antonyms ammoltighinare, ammortiare, irmòrrere / iscarragiare | ctr. allúere, allumae, atzèndhere / tudai Sentences s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau 2. ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu Etymon ltn. *extutare Translations French éteindre English to estinguish, to turn off Spanish apagar Italian spègnere German löschen.

imbarjadúra , nf Definition su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru) Translations French véraison English to turn dark coloured Spanish envero Italian invaiatura German Färbung.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definition essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Synonyms e antonyms incoloritare, pínchere Sentences s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Etymon srd. Translations French commencer à mûrir (agric.) English to turn dark coloured Spanish enverar Italian invaiare German sich dunkel färben.

imbidrigài , vrb: imbirdigai, imbirdigari Definition essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu Synonyms e antonyms imbirdare, imbirdillai, imbirdire Sentences pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis 2. bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai! Etymon srd. Translations French verdir English to turn green Spanish verdear Italian inverdire German grün machen.

immurrài, immurràri , vrb rfl: irmurrare 1 Definition bènnere o essire canu o murru in is pilos Synonyms e antonyms ammurrai 1, incanire, incanudai Sentences atentzione, zovanedhas, s'afródhiu chi teneis de innoghe a bosi cozuare no irmurreis a pilu! (L.Pisano)◊ portas frungiduras in faci e megas de t’immurrai Etymon srd. Translations French devenir chenu English to turn white Spanish encanecer Italian incanutire German grau werden.

incaníre , vrb Definition essire (e fintzes fàere) canu a pilos, imbeciandho Synonyms e antonyms ammurrai 1, immurrai, incanudai Sentences no ant a èssere sos oriolos pro sas annadas malas a ti fàghere incanire! ◊ si sunt incanidos sos pilos, ma su coro no est imbetzadu! ◊ cun custa morte mala m'incanis sos pilos ◊ tue, daghi de tempus ses babbai, tevias incanire a isse puru! (Piras) Etymon srd. Translations French devenir chenu English to turn white Spanish encanecer Italian incanutire German grau werden.

incerài , vrb: incherare, intzerare Definition pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu Synonyms e antonyms illughidare, inceratzae, ingroghie, isarbolire, iscarugire, istramudire, scarafaciari, scinisai Sentences su sabbateri at incerau s'ispagu 2. su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Etymon srd. Translations French cirer, rendre blond, blondir, pâlir English to wax, to make fair, to turn pale Spanish encerar, ponerse doradas las mieses Italian incerare, imbiondire, impallidire German wachsen, gelb werden, erbleichen.

irrujíre , vrb Definition fàere o essire orrúbiu, fintzes de sa bregúngia Synonyms e antonyms abbrigai, arrubiai, arrubiscai, arrujire, cardiare, cardigiai, ingrujare, orruviare / impurpurinare Sentences sa mura no faghiat a tempus a irrujire chi che fit istodhida ◊ tra chiriasa e fémina interessat su colore piús de sa dultzura: cudha s'irrujit apena est madura, custa, madura, de irrujire tzessat Etymon srd. Translations French rougir English to turn red Spanish ruborizarse, enrojecerse, sonrojarse Italian arrossire German erröten.

«« Search again