abiài , vrb: aviare Definizione pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Sinonimi e contrari andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Frasi primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Etimo ctl., spn. aviar Traduzioni Francese acheminer Inglese to start, to set out Spagnolo encaminarse Italiano avviare, incamminarsi Tedesco sich auf den Weg machen.

acollocàre , vrb: collocai Definizione pònnere o assentare sa cosa in logu suo; giare acollocu Sinonimi e contrari acabidae, assantai, assetiai 1, pònnere | ctr. leare, picare Frasi a tiu Cischedhu li pariat de èssere intradu in su Parnasu pro si che acollocare in sa punta piús alta de s'Elicona (S.Patatu) Traduzioni Francese placer Inglese to set Spagnolo colocar Italiano collocare Tedesco stellen, legen.

acorriàre , vrb Definizione est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Sinonimi e contrari incurriatare / agguantai, babiai Frasi sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Etimo srd. Traduzioni Francese agacer Inglese to set on edge Spagnolo dar dentera Italiano allegare i dènti Tedesco sich zusammenziehen.

acorruntzulàre , vrb Definizione fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru) Sinonimi e contrari acorruschedhare, seberare Etimo srd. Traduzioni Francese nouer (bot.) Inglese to set Spagnolo transformarse el ovario en fruto Italiano allegare (détto di piante) Tedesco ansetzen (Bot).

addegàre , vrb: atecare, ategai Definizione fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata Etimo srd. Traduzioni Francese nouer (bot.) Inglese to set Spagnolo transformarse el ovario en fruto Italiano allegare (fare i baccèlli) Tedesco ansetzen (Bot).

afocazàre , vrb: afochizare, afoghigiai, afoghigliai, afoghizare, foghitzare Definizione abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda Sinonimi e contrari abbrugiai, achighinare, afogae, infogai, sfoghigiai Frasi custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu Etimo srd. Traduzioni Francese incendier Inglese to set on fire Spagnolo incendiar, pegar fuego Italiano incendiare Tedesco anzünden, verbrennen.

assetiài, assetiàre , vrb Definizione istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu Sinonimi e contrari abarrai, acabidae, acodomai, acollocare, adaretzai, assantai, assebiai / allichidie, arremonire | ctr. isordulare Modi di dire csn: assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera Frasi ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos 2. su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina 3. is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu Etimo ctl. assetiar Traduzioni Francese arranger, ranger, placer Inglese to arrange, to set Spagnolo arreglar Italiano assettare, collocare per bène Tedesco in Ordnung bringen.

barigài, barigàre , vrb: varicare Definizione su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna Sinonimi e contrari colare, ibarigai, passae Frasi bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis) Etimo ltn. varicare Traduzioni Francese passer Inglese to pass, to set Spagnolo transcurrir, passar Italiano passare, tramontare Tedesco vergehen, untergehen.

incastàre , vrb: ingastare Definizione incasciare, pònnere firmu in mesu o aintru de ccn. cosa Sinonimi e contrari incasciae, incastrai, incristedhai Frasi si mustrat in colore de sa luna ingastada in fine oro perla fine ◊ faghent una capella totu ingastada in oro Etimo spn. Traduzioni Francese enchâsser, sertir Inglese to set Spagnolo engastar Italiano incastonare Tedesco einfassen.

incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere, inchènnere Definizione allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu Sinonimi e contrari achèndhere, allúere, allumae, atzèndhere, impampidhare | ctr. istudare Modi di dire csn: linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu Frasi mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas 2. s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia Etimo ltn. incendere Traduzioni Francese incendier, enflammer Inglese to set on fire, to fire Spagnolo incendiar, inflamar Italiano incendiare, entusiasmarsi Tedesco anzünden, sich begeistern.

ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definizione intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire Sinonimi e contrari intanae / ingúllere, ingurti | ctr. essire, cumpàrrere / abbrèschere Frasi candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas Etimo srd. Traduzioni Francese se coucher (Soleil), descendre sous l'horizon Inglese to set Spagnolo ponerse el sol Italiano tramontare Tedesco untergehen.

musicài , vrb: musicare Definizione cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru 2. is giòvunus funt essius a musicai is piciocas Traduzioni Francese mettre en musique Inglese to set to music Spagnolo poner en música Italiano musicare Tedesco in Musik setzen (um), vertonen.

sceberài, sceberàri , vrb: scioberai, sebarai, seberai, seberare, seperare, severare Definizione pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late Sinonimi e contrari asseperare, chirrare, isceberai, iscedhai, iscerai, istagiai / acorruntzulare | ctr. ammasturai, meschiare Frasi seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai 2. as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu 3. sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… Cognomi e Proverbi prb: a cuadhu donau no scioberis piu Etimo ltn. seperare Traduzioni Francese séparer, choisir, nouer (bot.) Inglese to divide, to select, to set Spagnolo elegir, seleccionar, transformarse el ovario en fruto Italiano separare, scégliere, selezionare, allegare (détto di piante) Tedesco trennen, wählen, auswählen, ansetzen (Bot.).

tocài 1 , vrb: tocare 1, tucare, tugare, tzucae Definizione cumenciare a andhare, a fàere viàgiu, fintzes a fàere css. cosa (a/c.: sa /t/ de cuménciu in custu foedhu fintzes si arresurtat in mesu de duas vocales no càmbiat sonu: chie tucat = nr. "chietúcada") Sinonimi e contrari abbiare 1, andai, dirghiare, infusilare, insucai, mòere, tzochiare Modi di dire csn: tucat a rídere, a prànghere = inghitzat a arriri, a pràngiri; e toca!… = ma bai!…, no bi creo!; e tocat e… = pigat e …, leat e… (nadu mescamente in chistionu pro inditare una pasia de su contu, unu fatu nou) Frasi abui tocas? ◊ tocai, besseinci! ◊ tocadiche a bidha ca ti sunt ispetendhe! ◊ sa protzessione tucheit dae sa chéjia ◊ bisonzat de tucare luego ◊ est tocadu a si apostare inue depiant colare sos porcos furados ◊ sos cadhos a s'achicada de sos isprones sunt tucados a bolu ◊ ant tocau a intro, aiat tucadu a unu logu ◊ tue tocadiche addainanti, za sighimus ◊ mi tugo che coete po sa proa 2. - Est arribbau Franciscu… - E toca!… - Sissi, berus est! ◊ e toca, lah ca dèu non seu macu: ita mi ses narendi?! ◊ e tocat, una borta, unu e nci essit a fai una passillada ◊ e tocat, una borta, duus giornaderis fiant marrendu fà in saltu de Samassi…◊ e tocat chi una dí si presentat unu bagadiu mannu…◊ toca, toca: bessimiche dae mesu! Etimo srd. Traduzioni Francese s'acheminer Inglese to set out Spagnolo encaminarse Italiano avviarsi, partire Tedesco sich auf den Weg begeben.

«« Cerca di nuovo