abbentài , vrb: abbentare Definitzione abbarrare coment'e incantau / abbentare sos pitzinnos = giogai is pipius Sinònimos e contràrios abbanghelare, atraucare / abbalaucare, abberelare, ammadainare, asturdire, atolondrai, atontonare, ispantai, scilibriri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être abasourdi Ingresu to be astonished Ispagnolu asombrarse, pasmarse, embelesarse Italianu sbalordirsi Tedescu verblüfft.

acivíre, acivíri , vrb: atzivire Definitzione su bastare cun pagu po fàere cosa meda, nau de cundhimentos o cosas chi si aciunghent a un'àtera po dhi giare una calidade diferente; su bastare de sa cosa a unu bisóngiu, fintzes su frunire unu logu o una domo de su chi dhi bisòngiat Sinònimos e contràrios achipire, achivire, fornire Frases custa tinta atzivit meda: cun custu pagu che apo illatadu totu cussu muru ◊ atzivit un'ira cussu piberonedhu ruju: est bastadu una puntighedha cantu s'ungra pro dare su picante a totu su mànigu ◊ cust'ozu atzivit meda ca sa cosa chi fries no ndh'atzupit nudha 2. s'ortalíscia pro totu est atzivida ◊ sendhe atzividu de totu, aite a leare s'anzenu?!◊ cosa a papare bi ndh'at pro ndhe atzivire unu ristorante! 3. a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu 4. sa domo tantu no la tenet bene atzivida!…◊ tziligherta, espu, fromiga… totus a issuciare pibione naendho chi Deus dhos at fatos pro èssere acividos (A.Barra) Ètimu itl. accivire Tradutziones Frantzesu être efficace Ingresu to be effective Ispagnolu ser eficaz Italianu èssere efficace Tedescu ergiebig sein.

acostumài , vrb: acostumare, costumai Definitzione tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acomunai, arranguai, imbisciare, ingustai, parusare Frases a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir coutume, être coutumier Ingresu to accustom, to have in use Ispagnolu acostumbrar Italianu costumare, avére in uso, èsser sòliti fare, solére Tedescu gewohnt sein.

acrodhàre , vrb: aggradhare 1, aggrodhare Definitzione intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere Sinònimos e contràrios abbuare, acuae, ammacionai, apatai, atanai Frases si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se terrer, être aux aguets Ingresu to go back to one's den, to lie in wait Ispagnolu esconderse, estar alen acecho Italianu rintanarsi, stare in agguato Tedescu sich verkriechen, auf der Lauer liegen.

addugonàre , vrb Definitzione fàere su dugone Sinònimos e contràrios cumandai, ghiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être à la tête, mener, guider Ingresu to lead Ispagnolu capitanear, ponerse a la cabeza Italianu capeggiare Tedescu anführen.

aflachiài , vrb: afrachiai Definitzione èssere fracu, lenu, débbile, fartare in calecuna cosa, tènnere neghe / afrachiai in sa fidi = àere una fide no tantu frimma, pagu segura Sinònimos e contràrios ifrachire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être faible Ingresu to be weak Ispagnolu flaquear Italianu èssere débole, vacillare Tedescu schwach sein, schwanken.

amèga , avb: ammegu, ammega, ammegas, megas Definitzione megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe Frases ammegas de bènnere so in su mamentu 2. proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être sur le point de… Ingresu in the act of… Ispagnolu mientras, a punto de Italianu nell'atto di… Tedescu im Begriff zu.

amegài, amegàre , vrb: ammegai, ammegare, megai Definitzione èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho Frases bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu 2. amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu Tradutziones Frantzesu être sur le point de… Ingresu to be going to… Ispagnolu estar a punto depara, estar Italianu stare per…, èssere nell'atto di… Tedescu im Begriff sein zu.

ammacionài , vrb: ammascionai, ammatzonare, matzonare Definitzione istare o pònnere cicios o crocaos coment’e allorigaos; su si pònnere che a su margiane (matzone), cuare, fàere che a su matzone Sinònimos e contràrios aciunciulire, acoconare, acuculiare, aculigionai, acuculiedhare, arruntzai / abbuare, acuae, acrodhare, intanae, istichire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être aux aguets Ingresu to lie in wait Ispagnolu acechar Italianu stare in agguato Tedescu auf der Lauer liegen.

ammadredhàre , vrb: ammadrodhare, ammodrodhare Definitzione coment'e fàere a madredhu Sinònimos e contràrios ammassulare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être vulgaire Ingresu to be unbecoming Ispagnolu volverse grosero Italianu èssere sguaiato Tedescu unmanierlich sein.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definitzione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinònimos e contràrios fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frases oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Ingresu to be connected with Ispagnolu ser novios, llevarse bien con alguien Italianu avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedescu ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

aorutài, aorvetài , vrb: auvretai Definitzione istare a iscoca, abbaidandho, giaendho atentzione a ccn. o po calecuna cosa Sinònimos e contràrios obretare*, punterare, selvare Tradutziones Frantzesu épier, être en vedette Ingresu to spy Ispagnolu acechar Italianu spiare, stare in vedétta Tedescu belauschen, Ausguck halten.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definitzione pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Sinònimos e contràrios afruscare 1, apensamentai Frases custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'agiter, être inquiet Ingresu to crave Ispagnolu zozobrar, estar intranquilo Italianu avére o méttere inquietùdine, smània Tedescu von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

arragiolàre , vrb: arrajolare, arregiolare 1, arrejolare Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda Sinònimos e contràrios arragiolire, arraulare / airai, arrannegai, inchietae Frases currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare! 2. cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese) Ètimu ltn. rabies Tradutziones Frantzesu être atteints de la rage Ingresu to catch rabies Ispagnolu rabiar Italianu prèndere la ràbbia Tedescu sich die Tollwut zuziehen.

arregonàre , vrb Sinònimos e contràrios arrampedhai, arrennoare Tradutziones Frantzesu être contraire Ingresu to be reluctant Ispagnolu ser reacio Italianu èssere ritróso Tedescu widerwillig sein.

arregòrfere , vrb: regòrfere Definitzione atuare a su chi unu est iss'etotu o est faendho Sinònimos e contràrios atoare Ètimu ltn. revolvere Tradutziones Frantzesu être conscient Ingresu to become conscious Ispagnolu concienciar Italianu farsi cosciènte Tedescu bewußt werden.

arretàe , vrb: arretare, arretai, retai Definitzione nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera Sinònimos e contràrios arrintzonare, arritzare Frases cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être en érection Ingresu to have the erection, to be in erection Ispagnolu tener una erección Italianu avére l'erezióne, èssere in erezióne Tedescu in Erektion sein.

betiàre , vrb: abbetiae* Definitzione foedhare ancora arrespondhendho a ccn. coment'e po bòllere s'arrexone fintzes chentza ndhe àere Sinònimos e contràrios aconchizare, acorrochinare, aperrare, briare, certai, reotare / achibberare, acroconai, afutare, atediare, collobbiare, inchibberare, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare, renignai Tradutziones Frantzesu insister, s'obstiner, s'entêter, être buté Ingresu to insist Ispagnolu insistir, obstinarse Italianu insìstere, ostinarsi Tedescu dabei bleiben.

cambàre , vrb Definitzione abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, codiare, coigiare, ilmentigare, incoizare, lassai, scaresci / scabidai Frases l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros! 2. seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare! 3. so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua! 4. cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru! Tradutziones Frantzesu rester derrière qqn., qqch., être derrière Ingresu to leave out Ispagnolu dejarse atrás Italianu tralasciare, distanziare, lasciarsi diètro qlcs., qlc., stare diètro Tedescu auslassen, hinter sich lassen.

chissàghi , avb, iscl Definitzione chissae + chi, chie ischit si…: dhu narant candho no si tenet sa cosa tanti segura, ma si podet nàrrere fintzes in su sensu de inditare una seguresa, arrespondhendho a chie at dubbitau de ccn. cosa Sinònimos e contràrios acabore, chissae Frases chissaghi no proat, puru, annuadu comente est! ◊ chissaghi puru cudhu apat nadu própiu gai: ma intantu nois no l'amus intesu 2. chissaghi siat, puru, como, chi lessas a babbu tou a fàghere irfortzu gai, malàidu coment'est: arguai a tie! Tradutziones Frantzesu peut être que Ingresu maybe Ispagnolu puede ser que, puede que Italianu può èssere che… può darsi… Tedescu es kann sein, daß.

«« Torra a chircare