càne , nm, nf: cani Definition
unu de is animales prus connotos, de tantas arratzas, físchidu a is fragos, ammasedau e imparau a castiare e custodiare, cassare, pònnere mente a is cumandhos e àteru, tímiu e pretziau ca móssigat, bonu ca cumprendhet e faet ischidu; nau de persona, chie no faet a dhu tocare ca luego si ndhe pagat o chie faet su porosu, severu a tropu, e po cussu est de tímere / a./c. a su sufrire de su cane benit assimbigiau su sufrire de sa gente candho est a meda; sa fémina de cust'animale si narat sa cane e in calecunu logu fintzes sa càngia; pl. canes, genia de pintza longa de ferreri po mantènnere ferru piticu abbrigau trebballandhodhu in s'incúdine; can'e linna = annaemele
Idioms
csn:
su cane cun sa boghe podet: agioroscare, apedhare/imbauai, atocare, giangiulare, giannire, aciannitai/giannitare, nitzulare, ranzidare, urulare, acarigai; cani acarigau = cane chi pigat bene meda is fragos, s'arrancu; su c. poltat manígiu = at leadu sa trata de sa fera; c. criata = cane anzada, chi at fatu is callelledhus; intzulai, aunzare, betare su c., ghetai is canis a unu = pònnere su cane a mossigare o apedhare a ccn. o a carchi fiadu; insutzuligai su c. = suberiare, fàghere arrennegare su cane; c. de càstiu = cane tentadore; c. de arrasta = tratiadore, bonu po leare is fragos, sa trata; cane malu = cani chi mússiat, de timi meda (o fintzas cani chi no est bellu a nudha); c. isterzari = dannarzu, malafatore, bonu petzi a línghere sos isterzos de su mere; can’e isterzu = (nadu a menisprésiu de unu) arga de muntonarzu, isterzari, farabbutu (propriamente, cane chi papat – linghet! – su pagu chi coígiat su mere); c. de presorju = fiadu, cristianu malu; canes de majolu = bonos petzi a manigare; is canis mannus = chie manizat su podere, chie cumandhat, sos políticos (ma "su cane mannu" est fintzas su dimóniu); c. púdidu = su dimóniu; colpu de c. = zoghendhe a manzíngula, est candho essint totas bàtoro sos números unu; c. areste = margiani; can'e serra = assile, schirru; c. marinu = làmia, piscigani; can'e ferru = làciu de ferru pro cassai animalis (es. margianis); c. arrabiosu = arrajoladu, cun su rajolu; conca de c. (pedra)= pedra chi no tenit sétiu, pedra matzagani; culu ’e cane = pessone de isputzire, de peruna capatzidade; c. iscollanau = cane iscapu, chi est a sa sola, a contu sou; fai frius de c. in carru = meda; c. pirastrari = bandhuleri; andhare che c. in costa = andhare de rugadis; c. de fusile = s'ala de subra de su grillete; cani tzàulat e porcu ingrassat = sighit a fàghere su chi li paret e piaghet; sa cambarada de conca ’e cani = genti bagamunda, de pagu ’e tzou; sa fide de su c. = nudha, ca de su cane no faghet a si fidare; èssere zelosu che cane = zelosu meda; èssiri tirau che cani = tènnere it'e fàghere a meda, a tropu, no àere tempus pro nudh'àteru; biancu che dente de c. = biancu nidu; èssere che unu cane intro ’e crésia = ue própiu no bi deghet, ue totugantos lu zàgarant e pro cussu b'istat male; mossu de cane, pilu ’e cane = unu male si curat cun carchi cosa chi li assemizat o cun sa matessi cosa chi at fatu su male; erba de canis = koeleria phleoides; limba ’e c. = crezes de erba (Cynoglossum creticum, C. officinale, Rumex crispus) o, a logos, zenia de macarrones chi in aterue narant "ispíciua e gheta", "tira e beta", "pellitzas"
Sentences
s'agollóriu de unu cani est lamentu de atítidu ◊ si rispetat su cane pro more de su mere ◊ a su bestiàmine li aunzat su cane pro che lu catzare ◊ s'intendit su gurju de su cani ◊ cussu cane ti buscat ue sisiat chi t’imbuses ◊ sos canes sunt a murru paradu annaxendhe
2.
sunt che canes chi ant pérdidu su padronu ◊ funt citius citius che canis aperdiaus ◊ cussu est unu cane: a sos fizos petzi los leat a boghes e a corpos! ◊ cussos canes de presorju no bi at de los arratzare! ◊ si mi est bortadu che cane malu
3.
at coberau cussu postu cun ispintas de canis mannus ◊ apo gherradu cun sos canes mannos, ma como timo sos catedhos
4.
so andhadu a triballare cun donzi culu de cane ca no tenia àteru! ◊ ant fatu zuramentu a donzi culu de cane ◊ canes de isterzu, si bendhent pro una pinta de giota!
5.
a tallus ingiriotant tríllias e sépias cun su cani marinu currendidhis avatu
Surnames and Proverbs
smb:
Cani, Canicheddu
/
prb:
cani impressia, catzedhus ortitzus ◊ chini si corcat cun is canis si ndi pesat prenu de púlixi
Scientific Terminology
anall, canis familiaris
Etymon
ltn.
cane(m)
Translations
French
chien
English
dog
Spanish
perro
Italian
cane
German
Hund.
càne 1 , nf Definition paule, fossu prenu de abba. Etymon ita