desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definition
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Synonyms e antonyms
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Sentences
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etymon
srd.
Translations
French
spontanément
English
by oneself,
spontaneously
Spanish
de por si,
solo
Italian
da sé,
spontaneaménte
German
allein,
spontan.
ebbía, ebbíe , avb: ibbia Definition
nau de sa manera o de sa cantidade de ccn. cosa, chi est cussa e nisciun'àtera e ne de prus, foras dónni'àtera: si ponet sèmpere apustis de su foedhu chi avalorat / bellu, bonu e. = própiu bellu, bonu meda, de sa mellus calidadi
Synonyms e antonyms
betzi,
feti,
isceti,
segi 1,
soletante,
solus
Sentences
su male chi superat onzi male l'ischit ebbia chie l'est proendhe ◊ deo ebbia l'isco cantu mi est costadu a fàghere cussa domo a sa sola! ◊ maleitu siat, isse ebbia! ◊ apesint duos fizos ebbia ◊ tandho ebbia bi apo ziradu, cue ◊ goi ebbia andhat bene a fàghere custa cosa
2.
fit una balentia bella ebbia su àere fatu cussu triballu!
Etymon
itl.t.
e via!
Translations
French
seulement
English
only
Spanish
sólo,
solamente
Italian
solaménte
German
nur.
féti , avb: fetzi,
veti Definition
foedhu chi faet pentzare a una possibbilidade o cosa ebbia / fetzi chi no pigo! = de seguru, no poto fàghere che gai
Synonyms e antonyms
betzi,
ebbia,
isceti*,
segi 1
Sentences
donniunu iat tentu cosas suas de contai, salvu Luisicu chi fiat feti pregontas ◊ po mimi andat bene: fetzi chi no pigo! ◊ podiat andhare a agatare s'isposa fetzi una borta sa chida
Translations
French
seulement
English
only
Spanish
solamente,
sólo
Italian
soltanto
German
nur.
iscéti , avb: scerti Definition
foedhu po inditare límite de calecuna cosa pentzada sèmpere coment'e paga o no prus de cussa
Synonyms e antonyms
betzi,
ebbia,
feti,
segi 1
Sentences
Sa Pratzita no fut isceti sa pratzixedha de Bidhanoa ma una pimpirida de su mundu ◊ isceti in sa parti costera dhoi fiat una bidhixedha (S.Chiappori)
Etymon
ltn.
exceptis
Translations
French
seulement
English
only
Spanish
sólo,
solamente
Italian
soltanto
German
nur.
perísse , avb Definition
chentza s'agiudu de nemos, a solu, de manu cosa sua, de ditu suo: s'impreat cun is prep. a, dae, de, e fintzes coment'e un'agt. / lassare a unu a p. = lassare desesi, lassare istare chentza dhu cricare
Synonyms e antonyms
desei,
passei
/
cdh. daparedhu
Sentences
cheriat iscobèrrere sas cosas dai perisse ◊ sa curiosidade si castigat de perissa matessi ◊ si l'atzendheit su fogu de perisse ◊ onzi astru rodat a perisse
2.
no ingendrat sa fémina perissa, ne podet betza torrare a pitzinna! (Còntene)
Etymon
srd.
Translations
French
spontanément
English
spontaneously
Spanish
por sí mismo,
por sí solo
Italian
da sé,
spontaneaménte
German
von selbst,
spontan.
síngru , agt, prn: síngulu Definition
unu, chi o chie est a solu, chi at pérdiu su cumpàngiu (a/c.: síngulu si narat prus che àteru po afortire su significau de un'agt. de cantidade = própiu cussu ebbia, giustu giustu)
Synonyms e antonyms
iscumpagnadu,
solteri,
solu
Idioms
csn:
brebei s. = chi no bi at mai anzadu; fémina s. = chi no podet fàghere fizos; arrespòndhere a singru serru = dare s'úrtima risposta, serrare su chistionu e donzi cuntrestu; binu singru = binu sintzillu, chentza annunta de nudh'àteru
Sentences
unu síngulu mi ndh'at dadu! ◊ de sas àrbures petzi bi fint sos truncos, unu inoghe unu cudhane che duos síngulos tudhos de pilu in una conca ispilida
2.
non dia cherrer bívere in su mare de s'acorru de boches singras (L.Loi)
3.
si no bi podet sa bidha, ite bi podet su síngulu?
Etymon
ltn.
sing(u)lus
Translations
French
seul,
single
English
single
Spanish
solo
Italian
sólo,
sìngolo
German
allein,
einzeln,
alleinstehend.
soletànte, soletàntu , avb: solintantu Definition
avb. chi giaet s'idea de cunsiderare su foedhu chi acumpàngiat a sa sola, foras dónnia e css. àtera cosa
Synonyms e antonyms
ebbia,
feti,
isceti,
petzi
Sentences
est istada soletante sa mancàntzia de tempus chi mi at impediu de bènnere ◊ sa bellesa chi bidei est alta tantu no solu subra a nois, ma cumbintu so chi la gosat Deus soletantu ◊ a una santa mi as paragonadu solintantu pro mi bídere galana
Etymon
itl.
Translations
French
seulement
English
only
Spanish
solamente,
sólo
Italian
solaménte,
soltanto
German
nur,
allein.
sólu , agt, avb: sou 1 Definition
chi est chentza cumpangia, chi est unu ebbia, chentza nemos àtere; segundhu de ite si narat, chi no est ammesturau cun nudha de àteru; nau de logu, chi no dhue at gente, chi no dhue abbitat o trebballat nemos; coment'e avb., foras dónni'àteru: a bortas si ponet po giare prus fortza a su chi si narat, coment'e po tzacu, si acumpàngiat unu prn. de persona / f. fintzes soba
Synonyms e antonyms
ebbia,
isceti,
soletantu,
solus
| ctr.
acumpagnadu
Idioms
csn:
fizu solu = chi no tenit ni fradi e ni sorri; solu/a, solu solu, a solu, a sola = desesi, itl da sé; de solus, a solos, a su solu, a solu a solu = a sa sola, a solis (chentza sa cumpanzia de ccn. e pro cussu si narat fintzas de prus de unu: maridu e muzere sunt a sa sola, cun sos fizos totu in aterue); solu che = petzi che…, sceti; solu no siat… = salvu chi siat…
Sentences
siscuru a chie est solu, si tenet apretu! ◊ no nc'est peus cosa de su cristianu solu! ◊ in campu fit a istare tota die solu ◊ in monti su pastori fiat solu che pedra ◊ mellus solu chi no mali acumpangiau ◊ nci fiat unu fiudu chi teniat una filla soba ◊ cussu at isceberau a Gràtzia, fortzis poita est filla sola
2.
custu est àrculu solu, gafé solu
3.
sa domo sola no la lasso, ca est malu fidare no b'intret zente ◊ su logu solu si che derruet, ca no si bi faghet betada de manu a nudha
4.
cun cussu no solu triballas ma imparas puru ◊ conta solu fintzas a tres! ◊ sa limba pro una zente no podet èssere una bastu chi siat: podet èssere solu sa sua ◊ non semus solu borricos orriànculos, ma ómines ◊ so bufendhe, solu chi s'abba est unu pagu caente ◊ solu su ci bivi in cussu logu est una brigúngia ◊ teniat solu trinta tres annus ◊ sos muros bi los ant lassados solu che unu sero ◊ sa zustíssia l'iscazet, a isse solu! ◊ isperdissiadu l'agatent, a isse solu, malafatore!
5.
su fogu fuidu si ch'est mortu solu ◊ s'àinu si frimmat solu, candho assuprit a ue ischit ◊ mi ndi fuedhu sola: ita bellesa est custa?!
6.
fit fitzu únicu, éniu, solu che sa preta secata ◊ a solis o totu paris ◊ dormiat in campu a su solu ◊ in sa vida bi at mamentos chi depes èssere a sa sola ◊ bos azis a pònnere de acordu a sos solos ◊ s'annomíngiu "Eremitanu" fait pentzai a unu chi bivit a solu ◊ mesanote… e semus zeo e tue a sa sola ispetandhe sos pitzinnos (S.Fancello)
7.
a pedire est bilgonza, solu no siat un'istropiadu
Surnames and Proverbs
prb:
bòi solu no tirat carru
Etymon
ltn.
solus, solu(m)
Translations
French
seul,
seulement
English
alone,
only
Spanish
solo,
sólo,
solamente
Italian
sólo,
solaménte
German
allein,
allein,
nur.