Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

nde, ndhe, ndhi, ndi , prn, avb: ne 2, ni 1 Definizione custu foedhu candho est prn. inditat sèmpere parte de una cosa (gente puru) e s'impreat a solu in is arrespostas a una domandha (sinono, a prus de dhu'èssere su nm. puru, arrechedit chi su númene siat cun sa prep. de); candho est avb. inditat logu, no sèmpere reale, e giaet un'idea de istesióngiu (o, raru, fintzes de istóngiu ma coment'e cosa dipéndhia de istesióngiu): a bortas si aciunghet a un'àteru avb. de logu (es.: inòchendhe in ispíritu est restau; s'istória nostra est inòchendhe)/ a/c.: ambos duos si podent pònnere innanti de su vrb., abbandha, o fintzes apustis e totu a unu, enclíticos; candho est avb. podet currespòndhere a s'avb. nce, che; candho est prn. sugetu de unu predicau, custu, coment'e sèmpere candho est de unu sugetu partitivu, si faet singulare fintzes si su pron. rapresentat unu númene plurale: in bidha faghent lepas: si ndhe faghet medas pro serbire e medas pro colletzione / pone sas tatzas in sa mesa e abbàida chi si ndhe ponet duas a cadunu! (in ambos esémpios su sugetu est ndhe, prn. su primu de lepas, su segundhu de tatzas, plurales, ma partitivos, e po cussu su predicau est sing. faghet, ponet) Modi di dire csn: bi ndh'aiat de… = bi fit su tantu de…; bi ndh'at chi…, bi ndh'at chi… = dhoi funti cudhus chi…, a chini… a chini… (itl. alcuni… altri…); a ndhe ’ides!… = gai abberu at a èssere?!…, bae e ischi si est abberu!; a ndhe cheres bider de!… = ma càstia a biri tui!…; nd'iat = bi ndhe aiat, dhoi ndi fiat Frasi favedhandheli! ◊ ndhe giughes de chervedhu!…◊ mi ndhe cheriat dare e mi ndhe apo leadu, de castanza ◊ - A ndhe cheres de custa cosa? - Daemindhe! ◊ de custa cosa tocat a nd'ispaciai e a ndi donai in bixinau ◊ isse ndhe at fatu a cadhu e a pè ◊ ndi at fatu mannas e allardiadas ◊ che ndhe colat, de tempus, aisetendhe a tie!…◊ a ndhe chircas de inghírios, letrangosu!…◊ tanti giai ndhe faes, de cosa!… 2. mi ndhe so ghiradu a bidha ◊ daemindhe cussa cosa, ca no bi lompo! ◊ mi ndhe andho a domo ◊ si ndh'est essidu de padre ◊ andhadebbondhe dae cue e benidebbondhe a inoghe ◊ zuto su coro andhendhemindhe de s'isanimamentu ◊ bae e cràmandhe a babbu tou! ◊ íntrandhe a manigare! ◊ nci seu arruta cun crobi e totu e s’aràngiu arrumbuendu: su chi apu pótziu nde dh’apu assodhitu ◊ cerriandedha, a filla tua!◊ ndhe semus inoghe ◊ cun sa note de bentu chi at fatu, sa nughe oe ndh'est totu in terra! 3. bi ndhe at chi giughet s'ofísciu a s'imbesse, fatendhe de laras coment'e legendhe ◊ a ne cheres bíere de vista!…◊ a ndhe cheres bídere de funtzione!…◊ bi ndhe aiat de si abbadherigare de su risu ◊ pro su chi at fatu bi ndhe at de li frigare su pè a cuss’ischifosu! ◊ ndhe tenes de bestimenta, si ti ndhe cheres pònnere!…◊ de mandarinu nd'iat ancora meda 4. si l'aviat in chelu lassau, peri a isse ndhe aviat manicau! ◊ cudha die unu bundhu ndh'est intrau in su corpus de una zovanedha Etimo ltn. inde