caciúmbu , nm Definizione
una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda
Sinonimi e contrari
còcu
Terminologia scientifica
frt, Cocos nucifera
Etimo
ctl.
catxumbo
Traduzioni
Francese
cocotier,
noix de coco
Inglese
coconut (palm)
Spagnolo
cocotero,
coco
Italiano
palma e nóce di còcco
Tedesco
Kokospalm,
Kokosnuß.
cocòcia , nf: cocota,
cogòcia Definizione
su corgiolu modhe de sa nughe (ma fintzes de sa méndhula), su chi si tzacat, si ndhe istacat candho sa nughe lompet, e sicat: sa cogòcia est fintzes su corgiolu tostau de sa nughe e, segundu su logu, su capedhu de su landhe fatu coment'e una crobedha afacada, su chi narant puru cocotzu; a logos est sa conchedha de sa natura de su mascu
Sinonimi e contrari
còcora,
cocotu*
/
conchedha 3,
papu 1
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
brou
Inglese
walnut husk
Spagnolo
raspa,
zurrón,
ruezno
Italiano
mallo della nóce
Tedesco
grüner Schale.
còcolo , nm: còcoro Definizione
su frutu (upm) chi faet sa nughe, tundhatzu o pagu pagu longhitu, cun su corgiolu tostau e unu pagu giumburudu: su chiu est in duas perras e a bàtoro cabones, aintru de su de duos corgiolos, su tostau, mentres chi su primu, prus de fora e grussu, innanti birde, apustis si tzacat, si crebat, sicat e sa nughe si ndhe istacat e ndhe orruet (a/c. còcoro si narat de su frutu prus che àteru candho est cun su corgiolu chi sicat: chentza de custu corgiolu de fora si narat fintzes nuxi crua); a logos, còcoro est frutu bellu maduru e in cobertantza sa natura de sa fémina; a logos, giúmburu / furriedhu de còcolo = seganughe, zenia de zogu / est medinno còcoro = (nadu de su tempus) est betendhe ràndhine maduru; pesàresi che a su còcoro pertuntu (mantzadu, aurtidu)= artziaresiche e dàresi resones chentza ndh’àere
Sinonimi e contrari
nuche
Frasi
candho che ant finiu, papant nughedha e còcoro ◊ a cantu su turrone est cotu si betat su giu: còcoro, lintzola o ménnula
Terminologia scientifica
mtm, lno, frt, Juglans regia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noyer,
noix
Inglese
walnut
Spagnolo
nuez
Italiano
nóce
Tedesco
Nuß.
cogliòla , nf Definizione
su corgiolu modhe de sa nughe, su primu de fora chi si tzacat e istacat candho sa nughe est lómpia
Sinonimi e contrari
cocòcia,
còcora
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
brou
Inglese
walnut husk
Spagnolo
zurrón,
raspa,
ruezno
Italiano
mallo della nóce
Tedesco
grüne Schale.
núche , nf: nughe,
nuge,
nughi,
nugi,
nuje,
nuxi Definizione
genia de mata manna (e linna de òpera), faet frore mascu (pannuga, chi bogat in su cambu béciu) e unu fore fémina (in su cambu nou), su frutu (chi ingendrat in su frore fémina) essit tundhu e comente lompet portat duos corgiolos distintos: su primu (sa cogòcia) est lisu a fora, pruposu e birde candho est friscu, pustis a frutu lómpiu si tzacat, sicat e si ndhe istacat s'àteru, chi est unu pagu giumburudu e tostau, distintu in duas perras cun su chiu aintru (su chiu puru est in duas perras totu giumburudas, a bàtoro cabones o zubales) bonu meda po papare deasi e po fàere druches; genia de imbodhigu cun bruvura de isparare a giogu; in portales mannos, genia de pumu de metallu po tocare cun sa lóriga in is gennas / nuxi muscada = àrbure (Myristica fragrans) e su frutu chi faghet, a zisa de nughedha a una corza ebbia, manizadu in coghina a cundhimentu pro su fragu forte e su sabore aspidonzu
Sinonimi e contrari
còcolo
/
bombeta
/
muzolu
Modi di dire
csn:
sa nughe, sa nuxi (upm) = su frutu, unu o medas; sa n. podet èssere liera (chiu, a logos cócuru, bonu, sanu e crispu, cun ambas corzas cumpridas), mantzada (chiu in parte guastu, bermidu, prima corza punta, a tretos niedha guasta), morta (chiu deunudotu addrommigadu e sicu, aurtidu, sa de duas corzas chentza cumprida); sas nughes, is nuxis = sas àrbures de sa nughe; mazare, collire, segare, innetiare n.; nuxi perdosa = teréntile, mala a innetiare, calidade metzana de nughe, cun corza meda e afissa fintzas in mesu de su chiu; nuche de sa roda = butu, murtàgiu; sa nuge de su gúturu = is nuxis, su butone de sa bula, su cabu de sa canna de sos prummones, gorgobena; sa nughe de sa cossa = su murudhu de sa purpa prus neta, in sa cossa (mescamente faedhendhe de peta masellada); nuchedha = s'ossu de su rajosu; una n. sola in su sacu no faghet sonu = pro si fàghere a intèndhere tocat a èssere in medas
Frasi
sas nughes de s'ortu che sunt àrbures mannas ◊ est bella s'umbra frisca de is nuxis ◊ is nugis e is pénsius murmudhant tramesu a sa trumbutura de s'abba
2.
nois giogaimus a pípiris de nughe ◊ sa nughe si ndhe collit tra cabidanni e santuaini ◊ a chenare mi bastant duas nughes cun pane ◊ seu a bértula fendi sa circa de sa nuxi ◊ cheret segadu nughe ca faghimus pabassinos
3.
s'intendhet isparos de fusiles, de nughes e de coetes
4.
mi ponzei a tocare forte sa nughe de otone de su portale
5.
mi aggarrant, mi picant a isculivitas e a fichias de pede a nuchedhas
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)nughes, Nughes, Nuscis, Nuxis
/
prb:
una nughe intro de su sacu faghet pagu sonu
Terminologia scientifica
mtm, frt, Juglans regia
Etimo
ltn.
nuce(m)
Traduzioni
Francese
noyer,
noix
Inglese
walnut (tree)
Spagnolo
nogal,
nuez
Italiano
nóce
Tedesco
Walnußbaum,
Walnuß.
nughemuscàda , nf: nuximuscada Definizione
genia de frutu a bisura de nughedha, prus pitica, tundha e prena, bona po ndhe ispergiare pagu pagu tratagasada a giare sabore a is papares
Traduzioni
Francese
noix muscade
Inglese
nutmeg
Spagnolo
nuez moscada
Italiano
nóce moscata
Tedesco
Muskatnuß.
resegàdu , nm: rosolgadu Definizione
genia de matighedha (benit de zonas tropicales) chi bogat una nughedha toscosa impreada po meighina; si narat fintzes po css. velenu
Sinonimi e contrari
belenu,
faneu,
resolgadu,
toscu
Terminologia scientifica
mt, Strychnos nux-vomica
Etimo
spn.
rejalgar
Traduzioni
Francese
vomiquier
Inglese
nux vomica,
poison nut
Spagnolo
nuez vómica
Italiano
nóce vòmica
Tedesco
Brechnuß.