atzipàre , vrb Definition
aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones
Synonyms e antonyms
abbibare,
achicai,
assissai,
ateneae,
atzipajare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Sentences
est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile
Etymon
srd.
Translations
French
alimenter le feu
English
to foment
Spanish
atizar el fuego
Italian
fomentare,
alimentare il fuòco
German
das Feuer unterhalten.
escabítu , nm Definition
cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu
Synonyms e antonyms
chimuza,
frustigalla,
pampuzia
Translations
French
substance pour allumer le feu
English
tinder
Spanish
yesca
Italian
ésca per accèndere il fuòco
German
Zunder.
fócu , nm: fogu Definition
fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu
Synonyms e antonyms
famíllia
Idioms
csn:
allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum
Sentences
custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu!
2.
cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi!
3.
càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu
4.
mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra!
5.
in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu
6.
in cussa bidha no bi at chentu fogos
Surnames and Proverbs
smb:
Fogu
/
prb:
su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu
Scientific Terminology
chm, fs
Etymon
ltn.
focus
Translations
French
feu,
incendie
English
fire
Spanish
fuego,
incendio
Italian
fuòco,
incèndio
German
Feuer,
Brand.
isparadórju , nm, nf: isparatógliu,
isparatória,
isparatóriu,
sparatóriu Definition
isparos a meda unu aifatu de s'àteru e fintzes su logu inue dhos faent; genia de isparos chi faent totu lughes, coment'e istedhos de dónnia colore, in artu, in s'aera, in is festas; a logos narant isparatóriu a su tzocadore, tzocatzoca o pandheredha (Digitalis purpurea)
Synonyms e antonyms
tzocaria
Sentences
sos carabbineris ant cordonau su cubile e bi at àpiu isparadorju ◊ in s'isparatógliu no ant acatau a neune
Etymon
srd.
Translations
French
feux d'artifice
English
fireworks
Spanish
tiroteo,
fuegos artificiales
Italian
sparatòria,
fuòco artificiale
German
Schießerei,
Feuerwerk.