Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

apampài , vrb: apampiai, pampai Definition pigare fogu, intrare in tènnere, fàere fràmula meda, abbruxare cun sa fràmula Synonyms e antonyms abbrugiai, acispare, aframmiare, avampai, papadare / aflachilai, alluscorare | ctr. studai Sentences su fogu apampendu at fatu sa foresta a cinus ◊ unu fogu dh'apampit! 2. mi apampu in su gosu de podi ammesturai s'ispíritu miu cun totu cussas luxis de su celu 3. bentu de soli chi sulas apampendi is piturras mias… Etymon srd. Translations French prendre feu English to flare up Spanish arder Italian avvampare German aufflackern.

atzipàre , vrb Definition aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones Synonyms e antonyms abbibare, achicai, assissai, ateneae, atzipajare, ischichinare, scarrabbussonai Sentences est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile Etymon srd. Translations French alimenter le feu English to foment Spanish atizar el fuego Italian fomentare, alimentare il fuòco German das Feuer unterhalten.

avampài, avampàre , vrb Definition nau de fogu tenendho, fàere a fràmula manna, meda, arta Synonyms e antonyms acispare, apampai Etymon itl. Translations French prendre feu English to flare up Spanish arder Italian avvampare German brennen.

cóltzu , agt, nm: colzu, cortzu, corzu 1, cotzu 3 Definition foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu! Synonyms e antonyms beadu, mischinu, moltu, siscuru / malacónciu / cdh. cólciu | ctr. diciosu Sentences coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo! 2. su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune 3. sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada Etymon crsn. córciu Translations French pauvre, Dieu ait son âme, feu (f. feue) English poor (thing), latelamented Spanish el pobre Italian poverino, buonànima German arm, Selige.

escabítu , nm Definition cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu Synonyms e antonyms chimuza, frustigalla, pampuzia Translations French substance pour allumer le feu English tinder Spanish yesca Italian ésca per accèndere il fuòco German Zunder.

fagallòni, fagaròne , nm: fogadoni, fogalloni, fogarone, fogaroni, fogorone, fogoroni Definition fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat po festa (mescamente a sant'Antoni); fogu in sa forredha tropu mannu / comares, compares de fogarone = sos chi si faghent a compares brinchendhe su fogu chi si atzendhet su sero de su pésperu de santu Zuanne Synonyms e antonyms catassa, fochilada, fochina, foghidoni, fogone 2, olone Sentences s'annu passau po sa festa no ant allutu mancu su fogalloni ◊ su fogarone est traghidendhe e istinchidhendhe ◊ s'éspuru fadeus duus fagallonis: in pratza de crésia e a s'intrada de sa bidha ◊ che sunt boghendhe sa moda de su fogarone ca faghent àteru dannu, cun su logu azummai chentza prus àrbures 2. aite lu faghes cussu fogarone, candho no est mancu fritu?! Translations French feu de bois English bonfire, stake Spanish hoguera Italian falò, rògo German Freudenfeuer, Brand.

fanàle , nm Definition genia de aparíciu cofudu fatu coment'e isprigu, cun lampadina, po che iscúdere sa lughe atesu, pruschetotu su chi ponent a is màchinas; nau in cobertantza, ogu Synonyms e antonyms lampione, lantione 2. sos ojos sunt duos fanales e sunt sas lughes pro abbaidare (Piras) Surnames and Proverbs smb: Fanale, Fanais Translations French feu de la voiture, phare English light Spanish farol Italian fanale German Licht, Scheinwerfer.

fochilàda , nf: foghilada Definition muntone de malesa posta a dh’abbruxare, abbruxandho; su singiale chi abbarrat de terra abbruxada inue dhue ant abbruxau muntone mannu de cosa; unu tanti de cosa, meda, betada in su fogu a còere Synonyms e antonyms fadhixada, fagalloni, fogara, foghidoni, foghilalzu / foxinada Sentences a lucore de fochiladas si moghent sas umbras impressias ◊ contamus unu contu arrostíndhennos fava a fochilada (G.A.Solinas)◊ at fatu una foghilada e at brusiadu cosa de imbarratzos Etymon srd. Translations French feu de bois English bonfire Spanish hoguera, fogata Italian falò German Feuer.

fócu , nm: fogu Definition fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu Synonyms e antonyms famíllia Idioms csn: allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum Sentences custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu! 2. cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi! 3. càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu 4. mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra! 5. in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu 6. in cussa bidha no bi at chentu fogos Surnames and Proverbs smb: Fogu / prb: su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu Scientific Terminology chm, fs Etymon ltn. focus Translations French feu, incendie English fire Spanish fuego, incendio Italian fuòco, incèndio German Feuer, Brand.

foghighédhu , nm: foghixedhu Definition fogu piticu, lenu, metzanu Synonyms e antonyms fogaredhu | ctr. foghidoni Etymon srd. Translations French petit feu English little fire Spanish fueguito Italian focherèllo German Feuerchen.

isparài , vrb: isparare, sparai Definition betare unu tiru, tirare sa balla o sa càrriga de is armas de fogu; nau de is matas, brotare, apèrrere is ogos bogandho cambos noos (nau prus che àteru de is linnas chi perdent sa fògia in s’ierru); nau de animales, tzucare a cúrrere, currendho, pònnere a cúrrere; nau de gente, essire currendho, mòvere a cúrrere totinduna; nau de unu sorigàgiu, de un’artana, su si tancare a cropu, totinduna Synonyms e antonyms fusilai / brotare / illorare Idioms csn: isparare a s'isticada = de acanta meda, itl. a bruciapélo; i. minas = fàghere iscopiare sas minas 2. gighet sos ojos che de madrepella e sa buca che rosa isparendhe ◊ in beranu bona parte de sas àrbures isparant e torrant a crèschere 3. is cuadhus si funt isparaus a cúrriri ◊ apo paradu su sorigarzu ma no bi at isparadu ◊ su tenedope s'est isparau Etymon itl. Translations French tirer, faire feu English to shoot Spanish disparar Italian sparare German schießen.

semàfaru, semàfuru , nm Definition in is aggrugaduras de is orrugas, pruschetotu in citade e in orrugas mannas, singiale a tres lughes po regulare sa passada de màchinas e de gente: sa lughe orrúbia est po si firmare e ibertare, sa birde po passare, sa groga si alluet intremesu de is àteras duas po avartire chi est acanta a si allúere s'orrúbiu e giare su tempus de abbrandhare sa currera e firmare / s. a lampaluxi = cun sa luxi groga chi si alluit e istudat a borta a borta po avertiri de donai atentzioni e passai segundu sa régula de tot'is gruxeris (fai passai innantis is chi benint de dereta) Sentences in sos chirriadorzos sos semàfaros sunt bardianos severos pro chie depet colare ◊ su semàfaru est abbertu candho est birde Translations French feu English traffic light Spanish semáforo Italian semàforo German Ampel.

sfoghigiài , vrb Definition coment'e pigare fogu, èssere abbruxandho Synonyms e antonyms afocazare, brugiare, scallentai 2. sa Sardigna est dogna istadi sa própiu cosa, sfoghigiada Etymon srd. Translations French brûler, prendre feu English to revive Spanish quemar Italian rinfocolarsi German sich wieder erhitzen.

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definition fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Synonyms e antonyms malcare Sentences a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Etymon ltn. signare Translations French faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge English to countermark, to cross oneself Spanish persignarse, santiguarse, marcar Italian fare il ségno della cróce, contrassegnare German das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.