achèndhere , vrb Definition pònnere o pigare fogu a manera chi calecuna cosa abbruxet Synonyms e antonyms allúere, allumae, atzèndhere, impampidhare, incèndhere | ctr. irmòrrere, istudai Sentences achendho sa candhela e miro s'istàntzia ◊ achèndhere sos fogarones ◊ sétzidu in su bancu de cuchina si fit achendhindhe su sigarru Etymon ltn. accendere Translations French allumer English to light Spanish encender Italian accèndere German anzünden.

allúere , vrb: allúghere, allui, allúiri, alluri, allúxiri Definition fàere cumenciare a tènnere (su fogu), a giare lughe (una lampadina): nau de ccn., chi luego si leat arrennegu / pps. allúghidu, allutu Synonyms e antonyms achèndhere, allumae, atzèndhere, incèndhere | ctr. bochire, studai Idioms csn: allúghere sa fatza a iscavanadas = pigai a bussinadas a faci; allúiri a unu = bogai fogu, nàrrere male de unu, bogàreli cosas chi no sunt Sentences allughe sa lampadina ca semus a s'iscuru! ◊ su manzanu in zerru sa prima cosa est de allúghere su fogu ◊ su fogu no alluit, no pigat pampa ◊ depis alluri su fogu po cori sa cosa 2. ti allugo sa fatza a iscavanadas, si no mi l'agabbas! ◊ chi volet in s'aera su chisinu, sas molas allughídebbos in focu! 3. issa fiat su masedúmini fatu a persona, su pobidhu si alluiat po dónnia cositedha Etymon srd. Translations French allumer English to light (up) Spanish encender Italian accèndere German anzünden, einschalten.

allumàe , vrb: allumai, allumare, allumiai, allummare Definition fàere cumenciare a tènnere (su fogu), a giare lughe (luma), fràmula; fàere o giare lughe / allumare fogu a ccn. = isparai Synonyms e antonyms achèndhere, allúere, allupiare, atzèndhere, imbièscere, incèndhere, tènnere / allugare, illucherare Sentences si at allumadu sa pipa ◊ at allumadu e istudadu su fogu ◊ sos lampos, fatuvatu, in tantu iscurigore allumant de fiama s'orizonte (A.Spano) 2. bidiat sa luna annadendi in su mari e is piscis allumiendi su celu logu de is istedhus 3. ista sériu, mighi ti allumo a iscantarzada! ◊ sos Sardos cumandhantes avisados su fogu lis allumant de manera chi, sendhe s'atomosfera oscuressida, s'est a s'isparu insoro isclaressida (R.Congiu) Etymon itl. allumare Translations French allumer English to light (up) Spanish encender Italian accèndere German anzünden, einschalten.

binitólu , nm Definition binu de pagos grados de àrculu, lenu Synonyms e antonyms binichedhu, piriciolu Etymon srd. Translations French petit vin, piquette English light wine Spanish vinillo Italian vinèllo German leichter Wein.

carrossèdha , nf: carrotzella Scientific Terminology trps Translations French voiture d'enfant, poussette English light carriage Spanish cochecito Italian carrozzèlla German Kinderwagen.

corriscàle, corriscàli , nm Definition su corredhu a pònnere cosighedha asciuta, sa funghedha, po allúere su fogu Synonyms e antonyms corriscarju, corruèscara Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French petit étui de corne English little horn to light fire Spanish cuerno para encender el fuego Italian cornétto contenènte ésca German Hörnchen mit Köder.

fanàle , nm Definition genia de aparíciu cofudu fatu coment'e isprigu, cun lampadina, po che iscúdere sa lughe atesu, pruschetotu su chi ponent a is màchinas; nau in cobertantza, ogu Synonyms e antonyms lampione, lantione 2. sos ojos sunt duos fanales e sunt sas lughes pro abbaidare (Piras) Surnames and Proverbs smb: Fanale, Fanais Translations French feu de la voiture, phare English light Spanish farol Italian fanale German Licht, Scheinwerfer.

grína, grínas , nf Definition su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho Synonyms e antonyms grindha, nea, riga Idioms csn: pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura Sentences connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina? 2. cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa Surnames and Proverbs smb: Grina Scientific Terminology sdi Etymon srd. Translations French la clarté de l'aube English the first light of dawn Spanish aurora Italian chiaróre dell'alba German Morgendämmerung.

isclarài , vrb: iscrarai Definition fàere craru, bogare a craru, fàere prus in colore craru (o fintzes ispiegandho cosa a foedhos)/ iscrarai sa boxi = ispertai sa boxi Synonyms e antonyms ilgiarare, isclarire, iscrariai*, ispanigai, scampiai / ispiegare Sentences oi su mengianu est imburrascau: funt is otu e no at iscrarau ancora ◊ as a biri un'ispéndula de luxi e s'ànima ti at a iscrariai ◊ unu lampu at iscrariau su logu 2. candu eus iscrarau sa coja portamu una fardeta imprestara! ◊ est un'argumentu difítzili a isclarai Translations French éclairer, faire jour English to light up, to clear Spanish aclarar, clarear Italian schiarire, illuminare, albeggiare German aufhellen, erleuchten, dämmern.

iscrariài , vrb: iscraricare, iscrarigare, scrarai Definition fàere craru, prus craru, chi si potzat bíere méngius, fàere lughe / primu de i. = innantis de fàghere die Synonyms e antonyms aclarai, acrarire, allucorare, ilciarire, illuchèschere Sentences fiat ora de orbesci e fiat iscrariendu ◊ su manzanu fit comintzandhe a iscrarigare ◊ sa luxi iscràriat su logu Etymon srd. Translations French éclaircir English to light up, to clear up Spanish alumbrar Italian rischiarare German erleuchten.

ispànu , agt: spanu Definition nau prus che àteru de su colore de su pilu de unos cantu animales mannos (boe, cuadhu), chi est coment'e orrúbiu, unu pagu grogo; nau de gente, chi est de s'Ispagna; po su colore, si narat fintzes de sa figumorisca coendho, de bíngia cun sa fògia ingroghia / lughe i. = sa lughe de s'irmurinada Synonyms e antonyms ispagnolu Sentences si ti selvit azudu a triulare podimos giúnghere su giú ispanu ◊ curre, curre cadhu ispanu, curre a totu fua! 2. su sole ch'est faladu dae insara in sos saltos ispanos de ponente (S.Casu)◊ fut prammizendhe s'aera a lughe ispana 3. fenícios, grecos, líbbicos, ispanos a flotas dae tempus antigóriu chi ti ant invasu a totus est notóriu (A.Dettori) Etymon ltn. spanus Translations French saure, isabelle English sorrel, light yellow Spanish alazán Italian sàuro, isabellino German falb, gelbbraun, isabellfarbig.

lampalúche, lampalúghe, lampalúgi, lampalúxi , nm: lampeluxi, lampiluche, lampoluche Definition sa fràmula chi faet su fogu (o fintzes àteru), chi segundhu de comente tenet faet prus o prus pagu lughe, a lampadas: si podet nàrrere fintzes in su sensu de lughe paga, filu de lughe, chi no lassat bíere bene, chi andhat e benit / avb. a l. = mandai lampaluxis, a lampizadas, a s'atzendhe e mori, itl. baluginare Synonyms e antonyms moristuda, pampaluge, stampaluxi, tzampaluche Sentences su brigadieri fut carriau de medàllias e comenti caminàt faiant su lampaluxi ◊ a piciochedhus s'ispassiastis a fai su lampaluxi cun arrogus de isprigu ◊ si biriat su lampeluxi de is bombas 2. a lampaluxi su mengianu femus arribbaus giai a Déximu ◊ si bidiat su focu a lampaluche ◊ cuss'ómini bidiat a lampaluxi e si est postu a passai is binàrius Etymon srd. Translations French lueur English flash (ing), dim light Spanish centelleo Italian lampeggiaménto, baglióre, barlume German Funkeln.

lebiedhédhu , agt Definition lébiu lébiu, chi tene pesu pagu pagu Translations French très léger English very light Spanish muy ligero Italian leggerìssimo German sehr leicht.

lébiu , agt: lépiu, léviu Definition nau de cosa, chi pesat pagu, chi no est grae; nau de fortza o de manera de fàere, chi no est forte, chi no est meda, ne cràdiu, chi no dhue bolet pelea manna; nau de una carena, chi est istrízile, cannàile Synonyms e antonyms illebiadu, leve, lezeri | ctr. grae, pesosu, troposu Idioms csn: lépiu che nónniu, che néula, che puma, che pinnia = lebiedhedhu; lébiu de orijas = chi intendit totu; a lébiu a lébiu = abbellu abbellu; conca lébia = conchilébiu, chie tenet unu cumportamentu pagu sériu, dadu a sas violeras, de pagu tinu; èssiri sonni lébiu = chi si ndhe ischidat pro donzi mímina cosa chi s'intendhet; Peilébiu = su sonnu, Frades Lenos Sentences linna e ferru, a cantos de sa matessi mannària, sunt unu lébiu, s'àteru grae ◊ za est cosa lébia sa chi sunt faghindhe, no sunt mancu boghendhe preda! ◊ lébiu o grai, gi at a podi benni a innoxi cun is cambas suas! 2. Minnia iat fatu un'arrisixedhu lébiu ◊ lébiu de orijas, intendhet sas voghes de sos duos vetzos e los iscurtat ◊ candho so alligru o discuntentu apo su sonnu léviu ◊ sos cumpanzos, lépios che duos nónnios, brincheint su muru ◊ su númene de su podestade fit un'avrina lévia chi onzi píssina podiat cuguzare ◊ dhi pariat de intèndiri passus lébius de pipiu Surnames and Proverbs smb: Lebiu Etymon ltn. *levius Translations French léger English light Spanish ligero, leve Italian leggèro, liève German leicht.

lúche , nf: luge, lughe, lughi, lugi, luxe, luxi Definition una de is diferentes formas de energia, genia de ràgiu chi de is cosas ferit in sa rétina de s'ogu (e de s'ogu s'intzídiu andhat a su crebedhu) permitindho de bíere e distínghere is cosas, is colores, is formas: naschet de s'abbruxamentu o fintzes de s'abbrigamentu de calecuna cosa (sole, fogu, lampadina, candhela); si narat fintzes in su sensu de calecuna cosa chi giaet lughe (es. lampadina) e de s'elétricu; in cobertantza, capacidade de cumprèndhere, su bíere is cosas comente funt, sa beridade, fintzes su istare bene / min. lughighedha, luchedha, lughitedha; annu-lughe = misura de is distàntzias siderales, su tretu chi in tempus de un'annu faet sa lughe (chi si movet a treghentamila chilómitros a minutu segundhu) Synonyms e antonyms luma / lampadina / elétricu | ctr. iscuru, úmbara Idioms csn: èssere luche luche = a lampaluxi, a moristuda; torrare agoa sa lughe = itl. riflettere; luche barja = umbra barja, sa chi si podet bídere suta de sas àrbures, macrada de sole; allumare, bochire o istudare sa lughe, sas lughes; pacare sa luche = pagare sa bulleta de sa currente; bogare a lughe a unu = portaidhu o agiudaidhu po èssiri ccn. cosa de importu; torrare a lughe o bogare in lughe una cosa = isciacuaidha, limpiaidha bèni, torrai bella, a noa; est lughe = est ora de die, bi at lughe de sole; a luxi, a lugh'e die = a dedie; sa lughe ch'est andhada = est ammancada sa currenti, si funt istudadas is lampadinas; segare o istacai sa luxi = istacai sa currenti; lughe morta = lughighedha bassa meda, tropu paga; biri a ccn. in luche = augúriu, de si fai onori; disígiu de luxi tengast! =(zenia de frastimu) ancu sias tzegu!; abbaidare, pònnere una cosa in sa lughe = ue bi at lughe, o fintzas a manera de resurtare in mesu tra sa lughe a un'ala e sos ogros a s'àtera (itl. controluce); ante paxi e luxi, inte paxe e luxe = faghindhe die, tra iscuru e lughe, abbreschindhe; trebballare de lughe in lughe = de candho faghet die a candho iscúrigat; in d-unu fàere de luge = in d-unu sinnu, totinduna Sentences chèrgio sa luche de sas campagnas chi abbivat sas ociadas ◊ sa lughe est de su mundhu su motore (A.Loy)◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ candho ch'est arribbada sa lughe elétrica no aus allutu prus su còcoro e ni s'iscaria ◊ sa luxi ferosa de su soli dh'at obbligada a serrai is ogus ◊ sa fémina nd'at istudau sa luxi po s'ispollincai 2. sa luche est birtude, bontade, richíllia de su coro, cossolu! (F.Satta)◊ su Sennore est sa lughe nostra ◊ no ti pighis pentzamentu ca in calincuna manera gei eus a biri luxi nosu puru! (F.Carlini)◊ bosatrus seis sa luxi de su mundu (Ev.)◊ chircamus cun sa lughe de su sentidu su significadu de sa vida 3. is luxis de sa bidha iscràriant is arrugas ◊ sa lughe no si frimmat, ma sighit a dare lumera ◊ su note si bident sas lughes allutas de sas bidhas ◊ e totus custas luxis allutas in domu?! 4. a chini no pagat ndi dhi segant s'abba e sa luxi ◊ est andau a istacai sa luxi de su contadori 5. pro ti bogare a lughe babbu e mama ant penadu ◊ custus lentzorus no ant a torrai a luxi, aici brutus! Surnames and Proverbs smb: Lucche, Luche, Lusci, Luxi Etymon ltn. luce(m) Translations French lumière English light Spanish luz Italian luce, lume German Licht.

luchibàrja , nf Definition una luche chi no est ínnida o bella crara, bàscia, chi no lassat bíere bene Translations French pénombre English dim light Spanish penumbra Italian penómbra German Halbschatten.

lumbrèra , nf Definition funtana de lughe e, nau de gente, chie giaet lughe, faet de ghia Sentences cale lumbrera donosa in turre ermosa naschistis ◊ che afungo intro de ojos tuos e ruo in d-unu mundhu ermosu de lúghida lumbrera (C.Meridda) 2. professionista de sa limúsina, si daiat lumbrera e no cheriat a pedire in logu sou Etymon spn. Translations French lumière English luminary, source of light Spanish lumbrera Italian luminare, fónte di luce German Lichtquelle, Leuchte.

manipòsa , nf: mariposa Definition calagasu, bobboi cun is alas ladas e pintadas chi curret a sa lughe a denote, porchedhu o lèpere de santu Antoni; genia de lughighedha chi si ponet a is mortos o po unu santu; in cobertantza, fintzes persona chi tenet pagu firmesa Synonyms e antonyms abadegasu, barabàtula, carravarina, lepilepi, papagallu 1, seisei / lumu 1 Sentences che mariposa bolat de frore in frore ◊ apo cantau rúnchines, grodhos, mariposas, alipintas ◊ colorida mariposa, visitas dogni fiore ◊ gioga mariposa, bola bola in sa mata de s’arrosa! 2. o maniposa chi semper acesa lughes de continu pro su tale e no ti olvidas de sa poberesa! (B.Sulis)◊ seu andada a comporai un'iscàtua de mariposas ◊ tremint is mariposas musciendi me is làntias ◊ pigai s'iscàtula de is mariposas e liai unus cantu trébinis, po su mortu 3. cantu fint diferentes sas pitzinnas de tandho dae sas mariposas de sos tempos presentes!…◊ sas féminas li curriant che mariposas a su fiore ◊ cun coloris de celu, ses una mariposa fata aposta po mei! (G.Cappai) Scientific Terminology crp Etymon ctl., spn. mariposa Translations French papillon, phalène, faible lumière, papillon (persona fatua, leggera) English butterfly, moth, grave light Spanish falena, lamparilla, mariposa Italian farfalla, falèna, lumino German Schmetterling, Nachtfalter, Wachslicht.

moizólu , nm Definition genia de zúmiu / avb.: a moizolos = a moidura, a zúmiu Translations French sifflement English light hissing Spanish silbido Italian sìbilo liève German Pfiff.

mustalóru , nm: mustarolu, mustatzolu, mustitzolu Definition binighedhu lenu, mescamente su chi si faet aciunghendho abba a sa binatza chentza prentzada, apustis bogau su mustu Synonyms e antonyms binitolu, piriciolu Sentences custu mustarolu consolat sa genti sidia! ◊ unu màtulu de cosa apicadu signalaiat chi b'aiat mustatzolu a bufare ◊ a s'ómine chi est veru imbreagone deghet custu castigu: dae primu de pasare mustitzolu retiradu a presone! (F.Santoru) Scientific Terminology bfg Etymon srd. Translations French petit vin, piquette English light wine Spanish vinillo, aguapié Italian vinèllo German leichter Wein.

«« Search again