dí, día , nf, nm: die,
diri Definition
su tempus de binti bàtoro oras, cantu istat sa Terra faendho una chindhulada intrea (giru); totu is oras de lughe de s'abbreschidórgiu a s'iscurigadórgiu (in srd. est foedhu de genia fémina, ma no est raru a dhu intèndhere a mascu)/ min. dixedha, diighedha, nadu in suspu pro die mala, metzana / is partes de sa die: parte de mengianu (de candho abbreschet a mesudie), obrescidroxu, mengianedhu chitzi, mengianu, mesudí; parte de sero: meigamma, merí/bortaedie, mericedhu, mericedhedhu o murriadroxu; su denote: primu noti, mesunoti, noti grussa, impudhiles); pl. dies, diis; una diri, duas diis; sa Die de sa Sardigna = su 28 de abrile (ammentu de sa die chi is Sardos in Castedhu su 1794 ant pinnigau is dominadores piemontesos po che dhos bogare)
Synonyms e antonyms
diada
/
dedie
| ctr.
note
Idioms
csn:
sa die = su tempus chi est faghindhe, chi at a fàghere oe (o fintzas un'àtera css. e podet bàlere fintzas in su sensu de "cussa die"); fàghere die = obrèsciri; a sa fata de sa die = obrescendi, faghindhe die; colare, barigare sa die = passai su tempus de sa dí; passa/passade die bona! = itl. buona giornata!; die mala, die bona, die de abba, de bentu = dí de tempus malu, légiu; colare die bona, mala = istendhe o sentíndhesi bene, male, de saludu o fintzas de àteru; die frisca = dí (de istadi) chi no est fendi basca; die de calura, de fritu, de bentu, de abba = dí chi fait basca, frius, bentu, àcua, proendho; die mústia = die annuada; die assuta = chi no est proindhe, chi no proet; die de bonu = de istonzu bonu, chentza male, chentza dispiagheres o tropu suferéntzia; sa die diata = sa dí signalada; dí de festa o nodia, dí de fatu, de faina o de fatoriu, faturibu, dí de discansu, feriada o de pasu; bonas dias! = passade die bona!; intro ’e die = intr'e su mengianu e su merí; èssere die manna, arta = fatu die dae ora meda; a punta ’e die = itl. in pièno giórno; a lugh'e die = a dedie, a luxi; a sas tres, a sas deghe, a sas baranta dies = tres, dexi, coranta diis apustis; s'àtera die de…= sa dí apustis de…; die cun die = dónnia dí, una dí e s'àtera puru; a dies, a diis = una die emmo, s'àtera nono, a bortas ei a bortas nono; èssere a dies (nadu de comente s'istat de saludu) = intendirisí una dí bèni, s'àtera mali; a die in mesu (a dimmesu) = una die emmo e una nono, a dies vicànicas; pònnere die bona = (nau de su tempus) impromítiri ca fait dí bella; mancai sa mellus dí de s'annu a ccn. = pecare a conca, èssere unu pagu macu, istoladu, fertu; sa die no mai = sa dí de martis mai, mai; dí rasigada, límpia = die de sole, de aera neta; picare sa die pro su note = drommire intro de die e suguzare su note (mescamente a divertire); die manna cun die, die die, a die intrea = a totu dí; oe est die, custa no est die = est/no est sa dí adata, bona po fai calincuna cosa
Sentences
istaiat a dies pijadas in montes ◊ e chini de bosatrus, po cantu siat atrupelliau, podit aciungi una dia in prus a sa vida sua? (Ev)◊ in custas diis mi at bófiu libberai de un'istadu chi mi fiat bregúngia ◊ a sos tres dies est arrividu isse ◊ disígiu sa diri chi si eus a cojai ◊ su martis de coa est sa dia de sas crocorigas ◊ sa die m'intendhio male e no so essidu a logu ◊ custas dias apu agatau duas foedhos ci no connosces
2.
inoghe mi faghet die cantendhe a pramm'adorada ◊ si ndhe pesat a sa fata de sa die ◊ est unu die giaru ◊ sa die est cumintzendhe a dare borta ◊ istat male meda chi no che at a colare sa die ◊ in istiu sas dies sunt mannas, in zerru minores ◊ coladu làmpadas, sas dies sunt miminendhe ◊ passat sa diri domandendi, sa noti sentza fogu e ni domu ◊ – A it'ora ti ndhe ses pesadu? – Za fit fatu die!
3.
irvertúdalu, chi est die manna! ◊ die manna chin die istaiat tessindhe ◊ s'aera est neta: paret ca oe ponet die bella ◊ su sole a die manna est sempre giaru ◊ essi a fora a bídere ite paret sa die! ◊ si sa die est assuta, cras andhamus a s'olia ◊ oe est die, si andhamus a s'olia! ◊ balla ca oe no est die pro binnennare, proindhe goi!◊ si pesas chito meda, za ti drommis carchi ora intro de die!
4.
portat sa faci che diri mala intruinada
Surnames and Proverbs
prb:
bi at prus dies chi no canónigos ◊ sa die bona si chircat in campu
Scientific Terminology
tpc
Etymon
ltn.
dies
Translations
French
jour
English
day
Spanish
día (f)
Italian
giórno,
giornata
German
Tag.
diàda , nf Definition
tempus de una die: est fatu a sa matessi manera de notada, chidada, mesada, ma nau prus che àteru in su sensu de unu tempus prenu de trebballu, immarritzone
Synonyms e antonyms
dí,
gerronada
| ctr.
notada
Sentences
s'alenu arcanu, eternu e fuiditu, chi sas diadas tancat e abberit, si est frimmu, edducas sa fronte ti at fertu (G.Fiori)◊ comente ti ses reguladu in totu sa diada?
Etymon
srd.
Translations
French
journée
English
day
Spanish
jornada
Italian
giornata
German
Tag.
gerronàda , nf: gerrunada,
giorronata,
giornada,
tzorronata,
zoronada Definition
una die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die / andai o trabballai a giorronada = triballare a dies, a contu de àtere mescamente, chentza tènnere triballu fetivu
Synonyms e antonyms
diada,
diatòglia
Sentences
furis cincu fígius: unu andhàt a coile, unu fut a sa giorronata ◊ candu apu fatu sa cuinta seu andada a su sartu a fai sa gerrunada ◊ finas a ti fai su callu fais gerronada crutza, agoa gei podis fai gerronada intrea
Etymon
itl.
Translations
French
journée
English
day
Spanish
jornal
Italian
giornata
German
Arbeitstag,
Tagelohn.
zoronàda , nf: (sa z. = sazoronàda) gerronada*
tzorronata,
zorronada,
zorronata Definition
die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die
Idioms
csn:
conchistare, lucurare, acapidare, pèrdere sa z. = trabballai po cosa, trabballai po debbadas; andhare o èssere a sa z. = no àere unu triballu fetivu, unu postu, triballare a dies; z. anzena = fata a contu de àtere; fàghere z. bona = trabballai, godangiai meda; fàghere z. = totu su triballu chi si podet fàghere in tempus de una zoronada, triballare chentza pèrdere tempus; cumprire sa z. = fàghere z. manna, triballare totu s'ora chi faghet; essire sa z. = àere zoronada, èssere chircados a triballare; collire sa z. = andai a trabballai, si cumbinat de èssiri circaus; chircare o leare a unu a sa z. = a fàghere triballu a zoronadas
Sentences
mi ndhe andho che operàgiu chi at servidu sa zorronada (A.Casula)◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada ◊ acomi tristu a zorronada anzena! ◊ mi fato carchi bruncone de linna candho no mi essit zoronada ◊ collidila, sa zoronada, candho essit! ◊ chircaimus a Fulanu a sa zoronada pro ispilire olia
Translations
French
journée de travail
English
day
Spanish
jornada,
jornal
Italian
giornata
German
Arbeitstag,
Tagelohn.