leàe, leài , vrb: leare, lebare, levare 1, liai 1 Definition aferrare cosa cun is manos o cun calecuna aina siat po dha portare, dha tènnere, dha poderare e siat po dha fàere o faendhodha bènnere mancu, po dha menguare, po che ndhe bogare (una parte o totu), istesiare o pònnere in àteru logu, portare a codhu o in pitzu, o fintzes seberare, chèrrere, fàere intrare in postu; arregòllere cosa angena, furare; càbere, fàere istare cosa (nau de istrègios), imbargare fintzes sa carena, sa mente, su sentidu, fàere provare apentu o passione manna, a tropu; fàere una cosa a cómporu, comporare, fàere pagare; betare a corpus, ingurtire, papare calecuna cosa; bòllere o fàere a pobidhu, a pobidha; cumenciare a fàere, a nàrrere, andhare a calecuna bandha, e nau de su fogu allúere, tènnere, abbruxare; assimbiare a ccn., o una cosa a un'àtera; àere motivu, intzimia po fàere o cumprèndhere calecuna cosa, fintzes po si primare / cong. 1ˆ p. sing. le (lee), 2ˆp. sing. les (=lees), 3ˆp. sing. let (=leet), lit (=liit), 1ˆp. pl. lemus (leemus), 2ˆp. pl. ledas (leedas), 3ˆp. pl. len (=leen); impr. leh! = lea!; ger. lendhe Synonyms e antonyms acafai, aggantinare, collire, comparai, furai, iscabbúllere, lòmpere, muntènnere, neai, pagare, picare, tòdhere / afilare 1 / cojare, imparai, ofèndhere | ctr. dae 1, lassai Idioms csn: àere a chie o dae chie leare = assimbillai a ccn., imparai de ccn.; leare oros o cabu de una cosa = pregontai, circai de isciri ccn. cosa; leare sa vida a unu = bochire; leare a unu o una cosa pro… = cufúndhere s'unu cun s'àteru, fadhire a unu, assemizàrelu, fàgherelu che a…; leare fritu = abarrai in su frius, fintzas a tènniri frius; leare modhore = pigaisí tropu cunfiantza, aprofitai de ccn., isfrutai a chini no si podit difèndiri; leare possessu = impobidhai, faisí meri de ccn. cosa, aposentaisí in ccn. logu; leare munza, cadha, pelea, banzu = cansaisí, pigai surra; leàrela a crispa = arrennegaisí; leare sa cosa a pagu incuru = èssiri discuidaus, lassai a pèrdiri; èssere leadu a bermes = portai brèminis; èssere leadu de fritu = tènniri frius (fintzas de sa callentura); èssere leadu a melmos = arremadiau; leàresi su logu = andaisindi peri su logu, a giru; leàresi sas terras de su paba = isterririsí tropu, pigaindi su logu de is àterus puru; leare a… (+ nm.) = manera de fai, de arrexonai, biri, cumprèndiri is cosas (l. a zogu, a brulla, a corpos, a sériu, a ispintas, a befe e gai); leare a conca, a ancas (nadu de su binu o àteru gai)= fai s'efetu de ammudhiai is cambas, de cunfundi sa conca, de parri istontonaus; lebare binta = leare sa fortza, bínchere, resèssere; a ue leas? = aundi ses andendi?, (o fintzas) aundi ghetas sa manu po aguantai? Sentences su chi est cosa tua liandedhu! ◊ dèu pratzu e leu ◊ lea e màniga! ◊ comente tisti fàghere a leare unu lèpere chentza cane? ◊◊ lea custa cosa e muntenemila frimma! ◊ lea sa padedha cun carchi istratzu ca est budhida! ◊◊ a sas berbeghes lis amus leadu sos anzones ◊ leabbila sa lepa, a su pitzinnu, ca si segat! ◊ si no istat ca bi l'ant leadu, a Fulanu, l'aiat pistu male, cussu boje! ◊ cussu tocu de campana est a che leare su mortu ◊ lèache linna de su fogu, ca est tropu! ◊ a muzere tua ti l'at leada Deu ◊ ancu ndi dhus lit s'erriu! ◊◊ sos bardaneris sunt semper a meletzu pro ndhe li leare su masone ◊ su dinari bi l'ant leadu sos bandhidos ◊◊ menzus a leare su seguru chi no su venturu ◊◊ como chi lu ant leadu in fràbbica a triballare za est cuntentu! ◊ a fizu tou leadilu ifatu, ca imparat a triballare! ◊◊ a su pitzinnu lu at leadu a codhu sa mama ◊ s'olia che la leant a maghinare 2. bi at córbula manna chi leat unu cartu ◊ custa cuba leat treghentos litros ◊ custu dischighedhu leat otighentos capabbàiti ◊ sa tristura at leadu a tziu Bore chi fit sempre de índule umorista ◊ s'ojada chi mi faghes mi leat coro e mente ◊ si no mànigas ti leat sa debbilesa ◊ zughet sa conca leada dae su zogu ◊ si unu abbarrat frimmu, chentza fogu, si lu leat su fritu ◊ su male chi at tentu l'at leadu totu un'ala de sa carena 3. ue l'as leada custa robba barata? ◊ si leades casu, mighi so bendhindhechelu! ◊ linna bos leades, a tantu a cuintale? ◊ e cantu ti che at leadu pro ti fàghere custu triballu? ◊ cudhu tziu at batidu cariasa: mancu in manos bi l'ant lassada, leada totu in pag'ora! ◊ cantu ti ndhe leas a mi fàghere custu muru? ◊ su babbu aviat mandhau su pitzinnu a levare unu túturu de casu dae domo de unu pastore 4. est malàidu, dirganadu e no leat nudha ◊ e ite paret su malàidu: a leat? 5. Fulanu at leadu fémina bella ◊ mancari uses su biscu e sas retzas, su canarinu chi amas no lu leas! ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha, leadidha! 6. leo deo, su macu, e la perdono! ◊ a ue leas, bestidu goi? ◊ so chirchendhe a Fulanu, nachi est coladu inoghe: bidu as a ue at leadu? ◊ a uve ses leanne, commo? ◊ ma tandho a uve levo, Deus meu, uve colo? ◊ e a uve est leata cussa tzòvana? 7. pro chie mi sezis lendhe? no mi sezis connoschindhe? ◊ cussa est salipa, no la les pro túcaru! ◊ ello pro macu l'as leadu?! ◊ bidíndhelu bestidu gai totus lu leaiant pro fémina 8. si no cres a mie, leadila dae tue etotu ◊ da'ite si l'ant leada a brigare? ◊ si l'at leadu a sola a imparare a cosire ◊ proite ti la leas candho ti narant sa resone?! ◊ no faghet a li nàrrere nudha, a isse, chi deretu si la leat, ofesu! 9. su festajolu si leat sas festas, su rundhellu si leat su logu, sos pasteris si leant sas terras de su paba ◊◊ custa poesia l'apo imparada a sos iscolanos, chi ndhe l'ant leada sena dificultade ◊ su fizu puru at sos pecos suos: at àpidu dae chie leare! ◊ a bortas sa pagura li lebabat binta e pessabat de torrare in palas Surnames and Proverbs prb: sa giustítzia ndi liat su fatu e su sena de fai Etymon ltn. levare Translations French prendre English to take Spanish coger, tomar Italian prèndere, pigliare, asportare, levare, tògliere, portar via, prelevare, estòrcere con la fòrza German nehmen, erpressen.

picàre , vrb: pigae, pigai, pigare 1, pigari, pigiare, pijare, pixare Definition betare sa manu a ccn. cosa po dh'aferrare; ingòllere e portare cosa a un'àteru logu (fintzes a furadura, a iscrufidura, a béndhua), fintzas in su sensu de menguare, bogare, fàere o lassare bènnere impare a ccn. a unu logu; foedhandho de cójuas, bòllere e fàere a pobidhu, a pobidha; foedhandho de matas chi si prantant o chi s'innestant, andhare in bonu de sighire a crèschere bogandho cambu nou de sa linna de s'iferta, betare arraighinas; foedhandho pruschetotu de su papare, digirire e suspire s'alimentu e fàere s'efetu de fàere crèschere sa carena (ma dhu narant fintzes de is foedhos e de àteru candho in chie ascurtat faent s'efetu chi depent coment'e cambiamentu de su cumportamentu); nau de istrégiu po sa mannària chi tenet, càbere, agguantare unu tanti de cosa chi si ponet; cunsiderare sa cosa de calecuna manera, mescamente cun su significau de dha fàere o carculare che un'àtera / cong. 2ˆ p. pl pighetzas Synonyms e antonyms acafai, aferrai, agganciai, aggantinare, aggarrai, agguantai, furai, leai / imbucare / aggrighidhí, tènnere | ctr. donai, lassai, pònnere Idioms csn: pigaisí apari = betàresi sas manos a subra a si mazare s'unu cun s'àteru; pigat e… (+ vrb.) = tocat e…, leat e…, comintzat a…; pigare a…(+ vrb.) = leare su métidu, pònnere s'abbitúdine; no mi nci pigat = no mi andhat, no mi piaghet; pigai su sonnu, su fàmine, a scimingiadura = bènnere bene su sonnu, su fàmine, s'irbadhinamentu; pigai mexina = bufare, ingullire meighina; pigai fragu = abbizare fragu; pigai a dónnia logu, a s'ànima = segare sa passiéntzia, coloviare a fortza de istrobbu; pigaisidha in Nàpoli, in cudhu logu = manera de nàrrere candho no si cheret adduire a su fàghere de s'àteru; pigai a unu po un'àteru, pigai allu po cibudha = fadhire sa pessone, pessare chi est unu candho est un'àteru (fintzas apostadamente), cufúndhere una cosa cun àtera; pigai pampa = abbruxai, tènnere; pigai sa mira = abbaidare e puntare pro isparare, pro fèrrere iscudindhe e gai; pigai is nodas de ccn. = chircare de assemizare a ccn.; pigai àrviu de ccn. cosa = leare oru, chircare de ndhe ischire; pigai gelosia = essire zelosu; pigaisidha cun ccn. = atacare a brigare, leàresi arrennegu contra a ccn.; pigai scófia = innamoràresi de ccn. Sentences pica su libbru e istúdia! ◊ at bólliu ammarolla a mi pigai cust'arregalu! ◊ pigat sa scifedha e isbuidat su sacu ◊ chi dhu pigu dh'arrogu! ◊ sa prima mela chi ruet, tue pixadila! 2. cudh'ómini ndi at pigau su piciochedhu ◊ ndi dh'ant pigau su fusili ◊ ndi dhis ant pigau sa terra ◊ bandant a funtana a pigai àcua ◊ su dimóniu si ndi at pigau a Treichinedhu ◊ su carru che lis depet zúchere s'isterzu e at prointu de che picare peri a issos ◊ candho pioet, ti cres riu e cantu ògias ti pígias (V.Sanna)◊ custu bentu che pijat sas portas de s'inferru ◊ de centu ndi pigu otanta e ndi abarrat binti ◊ pigasindedha cussa cosa a su pipiu, ca s'ingollit! 3. a nai sa beridadi, cussu piciocu no fiat cosa de pigai! 4. custus froris, chi dhus prantas, pigant a fragu ca est tempus, immoi 5. candu est fatu bèni, su binu no pigat a conca ◊ de su mànigu a isse no ndhe li pigat nudha mancari mànighet meda ◊ de sas cosas chi li naras no ndhe li pigat: est totu nudha! ◊ custas abbas faghent bene a s'erba e ndhe pigat a sas àrbures puru ◊ si l'arrodas cun sa preda, sa lepa, li pigat de prus ◊ de su mare bos ndhe pigat pagu pro bi andhare pag'ora ◊ no as a assortie candho ti at a pigae fàmene? ◊ a sètzi ingunis no mi nci pigat: stau mellus innòi ◊ gei nci pigat in su dinai…: dhi praxit a pinnigai! ◊ candu pigat a proi, dèu perdu totu is sentidus! ◊ mi depis arrangiai cust'interrutori ca s'atra dí mi est pigada sa currenti ◊ candu no fumu mi nci pigat su sonnu ◊ anchi dhu pighit sa pibida! ◊ cussa est mexina de pigai a istídhius ◊ ge no si dh'eis a bolli pigai cun nosu?! 6. custa carrada pigat trexentus litrus ◊ su bastimentu mannu pigat meda 7. pigat issa e ndi essit de asuta de su letu! ◊ pigat s'orcu e si bufat totu s'àcua 8. aiat pigadu a falare a bidha candho no candho (Z.F.Pintore) 9. ma po iscimpru mi pigas, chi mi naras custas cosas?! ◊ cussu acostumat a pigai dexi mesis po un'annu! ◊ bosatrus pigais sa dí po su noti ◊ ma po chini mi at pigau?!… Etymon ltn. picare Translations French prendre, soustraire English to take, to subtract Spanish coger, substraer, robar Italian prèndere, pigliare, prelevare, sottrarre German nehmen, ergreifen, fassen, stehlen.

«« Search again