fèche , nf: fege,
feghe,
fegi,
fexa,
fexe,
fexi Definition
su fundhurúgiu chi in s'istrégiu faet su binu (mescamente de primu iscupu); nau meda in cobertantza e a disprétziu, binu etotu, fintzes s'imbriagone; su ladamíngiu de istentinas
Synonyms e antonyms
binu
/
fegone,
fexadori
Idioms
csn:
conca de feghe, prenu de fexi = cola fexi, imbriagone, fegone; èssere a una feghe, a conca de feghe = imbriagu pérdiu; Pedru Feghe = su númene chi si ponet a sos imbriagones; sa fortuna de Predu Feghe…= sa peus chi dhoi potzat èssiri; predu feche = erba de cardaneras; incubai asuba de sa fexi = annúnghere pane a brou, annúnghere dannu a su dannu, peorare sas cosas
Sentences
depiat èssi binu bonu diaderus si feti su fragu de sa fexi mi ndi pigat is sentidus! ◊ ti ses fatu feghe chentza mancu intrare in cuba ◊ imbriagone pudéssiu, feghe portas in conca! ◊ pigadí su cafè, aici si in cropus portas ancora fexi bècia murighendi ti dh’assentat!
2.
cussu si cochet a feche ◊ in s'arrogantia fint che zente atzesa de calore de feghe ◊ candho est a una feghe minetat a totugantos ◊ cussu candho est a conca de feghe arrogat e brigat ◊ tui no balis sa fexi pudéscia de is mocas mias! ◊ candho s'imbreaghiat si li faghiat sa cara che sa feghe
Surnames and Proverbs
prb:
binu bonu fintz'a fege
Etymon
ltn.
faece(m)
Translations
French
lie
English
dregs
Spanish
hez,
borra
Italian
fèccia
German
Hefe.
fermentàrzu, fermentàzu , nm: frammentalzu,
frammentarzu,
frammentazu,
frementalzu,
fremmentarzu,
frommentarzu Definition
pane lassau cruo, fatu aghedare, de ammodhigare in abba tébia po fàere s’impastu de un'àtera cota
Synonyms e antonyms
ammentarzu,
chimentarzu,
fermentorzu,
fermentu,
madria
2.
sas laras tuas parent frammentarzu daghi est totu isperradu imbischidendhe (P.Senes)◊ custu frammentarzu 'e sos ammentos chi tenet in cheghentu su passadu cheret manuidu e contivizadu! (S.Are)
Scientific Terminology
pne
Etymon
ltn.
fermentum + arium
Translations
French
levure
English
yeast
Spanish
levadura
Italian
lièvito
German
Hefe,
Germ (austr.).
ferméntu , nm: formentu,
framentu,
frammentu,
frementu,
fromentu,
frommentu,
frumentu,
frummentu Definition
pane lassau cruo, fatu aghedare, de ammodhigare in abba tébia po fàere s’impastu de un'àtera cota / candu acutzat sa figu, formentu a mindigu! = in tempus caente bi cheret pagu frommentarzu pro fàghere pesare su pane
Synonyms e antonyms
ammentarzu,
chimentarzu,
fermentarzu,
fermentorzu,
madria,
premmentu
Sentences
po fai su pani, su mericedhu innantis si poniat su frammentu, s'incràs a chitzi si callentàt s'àcua cundia de sali e si faiat s'impastadura de sa farra in sa scivedha ◊ dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai!
Etymon
ltn.
fermentum
Translations
French
levure
English
ferment
Spanish
levadura
Italian
lièvito
German
Hefe,
Germ (austr.).
madría, màdria , nf: madriche,
màdriche,
madriga,
madrighe,
màdrighe,
madrija,
màrdiga,
mardighe,
matrica,
matriche,
màtriche Definition
frammentu bíschidu (aghedu, pane lassau cruo de sa cota passada) iscagiau in abba caente e sale e unu pagu de farra e lassau pesare, de ammesturare impastandho po fàere totu sa cota noa de su pane; late imbischidau, aghedu, cagiau aghedu po fàere giodhu, o fintzes giodhu etotu chi si lassat a frammentu po ndhe fàere àteru
Synonyms e antonyms
ammentarzu,
fermentarzu
Idioms
csn:
betare sa madrighe: sòrbere su frammentarzu in abba caente e sale, impastèndhelu cun paga farina de meschiare a totu s'àtera cumassendhe, candho sa madrighe est pesada; madrighe de aghedu = su fiore de su binu, zenia de mufa chi lu faghet aghedare; lassare sa madrighe (nadu in suspu) = fàghere una cosa chentza che la finire totu; boe de madrighe = boe mannu, betzu; pònnere sa madrighe in ccn. logu (nadu de unu)= istentàresi a tropu; no pesare sa màdriche a ccn. (ómine) = no podet fàghere fizos
Sentences
sa suetora ponet in su pane sa madrighe ◊ sa madrija faghet pesare su pane ◊ est andhata a petire unu cantedhu de matrica ◊ videndhe sezis comente devet èssere sa màtriche vona? ◊ fetzet su piaghere de mi zare unu talighedhu de frammentazu ca depo preparare sa mardighe!
2.
li aiant illepiatu s'istaca e in cuile no bi li aiant lassatu mancu sa matriche de su late víschidu
3.
oe za dh'at posta sa madrighe in su tzilleri, frade tou!…
Scientific Terminology
pne
Etymon
ltn.
matrice(m)
Translations
French
ferment,
levain,
enzyme
English
ferment
Spanish
levadura,
fermento,
diastasa,
enzyma
Italian
ferménto,
enzima
German
Ferment,
Enzym,
Gärungserreger,
Hefe,
Germ.