fèche , nf: fege,
feghe,
fegi,
fexa,
fexe,
fexi Definizione
su fundhurúgiu chi in s'istrégiu faet su binu (mescamente de primu iscupu); nau meda in cobertantza e a disprétziu, binu etotu, fintzes s'imbriagone; su ladamíngiu de istentinas
Sinonimi e contrari
binu
/
fegone,
fexadori
Modi di dire
csn:
conca de feghe, prenu de fexi = cola fexi, imbriagone, fegone; èssere a una feghe, a conca de feghe = imbriagu pérdiu; Pedru Feghe = su númene chi si ponet a sos imbriagones; sa fortuna de Predu Feghe…= sa peus chi dhoi potzat èssiri; predu feche = erba de cardaneras; incubai asuba de sa fexi = annúnghere pane a brou, annúnghere dannu a su dannu, peorare sas cosas
Frasi
depiat èssi binu bonu diaderus si feti su fragu de sa fexi mi ndi pigat is sentidus! ◊ ti ses fatu feghe chentza mancu intrare in cuba ◊ imbriagone pudéssiu, feghe portas in conca! ◊ pigadí su cafè, aici si in cropus portas ancora fexi bècia murighendi ti dh’assentat!
2.
cussu si cochet a feche ◊ in s'arrogantia fint che zente atzesa de calore de feghe ◊ candho est a una feghe minetat a totugantos ◊ cussu candho est a conca de feghe arrogat e brigat ◊ tui no balis sa fexi pudéscia de is mocas mias! ◊ candho s'imbreaghiat si li faghiat sa cara che sa feghe
Cognomi e Proverbi
prb:
binu bonu fintz'a fege
Etimo
ltn.
faece(m)
Traduzioni
Francese
lie
Inglese
dregs
Spagnolo
hez,
borra
Italiano
fèccia
Tedesco
Hefe.
fermentàrzu, fermentàzu , nm: frammentalzu,
frammentarzu,
frammentazu,
frementalzu,
fremmentarzu,
frommentarzu Definizione
pane lassau cruo, fatu aghedare, de ammodhigare in abba tébia po fàere s’impastu de un'àtera cota
Sinonimi e contrari
ammentarzu,
chimentarzu,
fermentorzu,
fermentu,
madria
2.
sas laras tuas parent frammentarzu daghi est totu isperradu imbischidendhe (P.Senes)◊ custu frammentarzu 'e sos ammentos chi tenet in cheghentu su passadu cheret manuidu e contivizadu! (S.Are)
Terminologia scientifica
pne
Etimo
ltn.
fermentum + arium
Traduzioni
Francese
levure
Inglese
yeast
Spagnolo
levadura
Italiano
lièvito
Tedesco
Hefe,
Germ (austr.).
ferméntu , nm: formentu,
framentu,
frammentu,
frementu,
fromentu,
frommentu,
frumentu,
frummentu Definizione
pane lassau cruo, fatu aghedare, de ammodhigare in abba tébia po fàere s’impastu de un'àtera cota / candu acutzat sa figu, formentu a mindigu! = in tempus caente bi cheret pagu frommentarzu pro fàghere pesare su pane
Sinonimi e contrari
ammentarzu,
chimentarzu,
fermentarzu,
fermentorzu,
madria,
premmentu
Frasi
po fai su pani, su mericedhu innantis si poniat su frammentu, s'incràs a chitzi si callentàt s'àcua cundia de sali e si faiat s'impastadura de sa farra in sa scivedha ◊ dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai!
Etimo
ltn.
fermentum
Traduzioni
Francese
levure
Inglese
ferment
Spagnolo
levadura
Italiano
lièvito
Tedesco
Hefe,
Germ (austr.).
madría, màdria , nf: madriche,
màdriche,
madriga,
madrighe,
màdrighe,
madrija,
màrdiga,
mardighe,
matrica,
matriche,
màtriche Definizione
frammentu bíschidu (aghedu, pane lassau cruo de sa cota passada) iscagiau in abba caente e sale e unu pagu de farra e lassau pesare, de ammesturare impastandho po fàere totu sa cota noa de su pane; late imbischidau, aghedu, cagiau aghedu po fàere giodhu, o fintzes giodhu etotu chi si lassat a frammentu po ndhe fàere àteru
Sinonimi e contrari
ammentarzu,
fermentarzu
Modi di dire
csn:
betare sa madrighe: sòrbere su frammentarzu in abba caente e sale, impastèndhelu cun paga farina de meschiare a totu s'àtera cumassendhe, candho sa madrighe est pesada; madrighe de aghedu = su fiore de su binu, zenia de mufa chi lu faghet aghedare; lassare sa madrighe (nadu in suspu) = fàghere una cosa chentza che la finire totu; boe de madrighe = boe mannu, betzu; pònnere sa madrighe in ccn. logu (nadu de unu)= istentàresi a tropu; no pesare sa màdriche a ccn. (ómine) = no podet fàghere fizos
Frasi
sa suetora ponet in su pane sa madrighe ◊ sa madrija faghet pesare su pane ◊ est andhata a petire unu cantedhu de matrica ◊ videndhe sezis comente devet èssere sa màtriche vona? ◊ fetzet su piaghere de mi zare unu talighedhu de frammentazu ca depo preparare sa mardighe!
2.
li aiant illepiatu s'istaca e in cuile no bi li aiant lassatu mancu sa matriche de su late víschidu
3.
oe za dh'at posta sa madrighe in su tzilleri, frade tou!…
Terminologia scientifica
pne
Etimo
ltn.
matrice(m)
Traduzioni
Francese
ferment,
levain,
enzyme
Inglese
ferment
Spagnolo
levadura,
fermento,
diastasa,
enzyma
Italiano
ferménto,
enzima
Tedesco
Ferment,
Enzym,
Gärungserreger,
Hefe,
Germ.