ammadricàre , vrb: ammadrigare,
matricare Definizione
pònnere sa madrighe, ammesturare su frammentu a sa farra po fàere su pane, su càgiu a su late po fàere su casu, po fàere su giodhu; isconciare, iscagiare coment'e frammentu (in s’abba); nau de su tempus, cambiare in bonu
Sinonimi e contrari
immardicare
/
irfàghere
Frasi
sas córbulas prenas de símula fint ammadricadas dae su sero ◊ su late no bi at ammadrigadu: fossis fit pagu su cragu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mêler du levain,
fermenter
Inglese
to leaven,
to ferment
Spagnolo
leudar,
fermentar
Italiano
lievitare,
fermentare
Tedesco
aufgehen,
gären.
budhíre 1, budhíri , vrb: vudhire Definizione
artzare o pesare su búdhidu comente faet s'abba in istrégiu chi portat fogu asuta; giare un'iscotada a fogu; còere o mantènnere cosa in s'abba budhindho; si narat de su mustu puru, siat candho est in su cupone e siat candho est in sa carrada ma faet ancora ispuma; sentire coment'e abbruxore in sa carre po fogu o àteru
Sinonimi e contrari
fudhire
Modi di dire
csn:
iscapai a b., pesare a b. = pesare su bullu, comintzare a budhire; b. a sollenu = a fogu lenu
Frasi
s'abba no est budhindhe: àrtziali su fogu! ◊ candho s'abba est budhindhe bètache sos macarrones ◊ s'àcua est budhendi a cróculus in sa pingiada ◊ s'erbuzu cheret budhidu, piscadu e cundhidu
2.
su binu est budhindhe in sa cuba
3.
custu fogu a tropu mi est budhindhe
Cognomi e Proverbi
prb:
a fortza de budhiri sa pingiada s'iscrobecat
Etimo
ltn.
bullire
Traduzioni
Francese
bouillir,
fermenter
Inglese
to boil,
to ferment
Spagnolo
hervir
Italiano
bollire,
lessare,
fermentare
Tedesco
sieden,
kochen,
gären.
ferméntu , nm: formentu,
framentu,
frammentu,
frementu,
fromentu,
frommentu,
frumentu,
frummentu Definizione
pane lassau cruo, fatu aghedare, de ammodhigare in abba tébia po fàere s’impastu de un'àtera cota / candu acutzat sa figu, formentu a mindigu! = in tempus caente bi cheret pagu frommentarzu pro fàghere pesare su pane
Sinonimi e contrari
ammentarzu,
chimentarzu,
fermentarzu,
fermentorzu,
madria,
premmentu
Frasi
po fai su pani, su mericedhu innantis si poniat su frammentu, s'incràs a chitzi si callentàt s'àcua cundia de sali e si faiat s'impastadura de sa farra in sa scivedha ◊ dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai!
Etimo
ltn.
fermentum
Traduzioni
Francese
levure
Inglese
ferment
Spagnolo
levadura
Italiano
lièvito
Tedesco
Hefe,
Germ (austr.).
madría, màdria , nf: madriche,
màdriche,
madriga,
madrighe,
màdrighe,
madrija,
màrdiga,
mardighe,
matrica,
matriche,
màtriche Definizione
frammentu bíschidu (aghedu, pane lassau cruo de sa cota passada) iscagiau in abba caente e sale e unu pagu de farra e lassau pesare, de ammesturare impastandho po fàere totu sa cota noa de su pane; late imbischidau, aghedu, cagiau aghedu po fàere giodhu, o fintzes giodhu etotu chi si lassat a frammentu po ndhe fàere àteru
Sinonimi e contrari
ammentarzu,
fermentarzu
Modi di dire
csn:
betare sa madrighe: sòrbere su frammentarzu in abba caente e sale, impastèndhelu cun paga farina de meschiare a totu s'àtera cumassendhe, candho sa madrighe est pesada; madrighe de aghedu = su fiore de su binu, zenia de mufa chi lu faghet aghedare; lassare sa madrighe (nadu in suspu) = fàghere una cosa chentza che la finire totu; boe de madrighe = boe mannu, betzu; pònnere sa madrighe in ccn. logu (nadu de unu)= istentàresi a tropu; no pesare sa màdriche a ccn. (ómine) = no podet fàghere fizos
Frasi
sa suetora ponet in su pane sa madrighe ◊ sa madrija faghet pesare su pane ◊ est andhata a petire unu cantedhu de matrica ◊ videndhe sezis comente devet èssere sa màtriche vona? ◊ fetzet su piaghere de mi zare unu talighedhu de frammentazu ca depo preparare sa mardighe!
2.
li aiant illepiatu s'istaca e in cuile no bi li aiant lassatu mancu sa matriche de su late víschidu
3.
oe za dh'at posta sa madrighe in su tzilleri, frade tou!…
Terminologia scientifica
pne
Etimo
ltn.
matrice(m)
Traduzioni
Francese
ferment,
levain,
enzyme
Inglese
ferment
Spagnolo
levadura,
fermento,
diastasa,
enzyma
Italiano
ferménto,
enzima
Tedesco
Ferment,
Enzym,
Gärungserreger,
Hefe,
Germ.