lúche , nf: luge,
lughe,
lughi,
lugi,
luxe,
luxi Definitzione
una de is diferentes formas de energia, genia de ràgiu chi de is cosas ferit in sa rétina de s'ogu (e de s'ogu s'intzídiu andhat a su crebedhu) permitindho de bíere e distínghere is cosas, is colores, is formas: naschet de s'abbruxamentu o fintzes de s'abbrigamentu de calecuna cosa (sole, fogu, lampadina, candhela); si narat fintzes in su sensu de calecuna cosa chi giaet lughe (es. lampadina) e de s'elétricu; in cobertantza, capacidade de cumprèndhere, su bíere is cosas comente funt, sa beridade, fintzes su istare bene / min. lughighedha, luchedha, lughitedha; annu-lughe = misura de is distàntzias siderales, su tretu chi in tempus de un'annu faet sa lughe (chi si movet a treghentamila chilómitros a minutu segundhu)
Sinònimos e contràrios
luma
/
lampadina
/
elétricu
| ctr.
iscuru,
úmbara
Maneras de nàrrere
csn:
èssere luche luche = a lampaluxi, a moristuda; torrare agoa sa lughe = itl. riflettere; luche barja = umbra barja, sa chi si podet bídere suta de sas àrbures, macrada de sole; allumare, bochire o istudare sa lughe, sas lughes; pacare sa luche = pagare sa bulleta de sa currente; bogare a lughe a unu = portaidhu o agiudaidhu po èssiri ccn. cosa de importu; torrare a lughe o bogare in lughe una cosa = isciacuaidha, limpiaidha bèni, torrai bella, a noa; est lughe = est ora de die, bi at lughe de sole; a luxi, a lugh'e die = a dedie; sa lughe ch'est andhada = est ammancada sa currenti, si funt istudadas is lampadinas; segare o istacai sa luxi = istacai sa currenti; lughe morta = lughighedha bassa meda, tropu paga; biri a ccn. in luche = augúriu, de si fai onori; disígiu de luxi tengast! =(zenia de frastimu) ancu sias tzegu!; abbaidare, pònnere una cosa in sa lughe = ue bi at lughe, o fintzas a manera de resurtare in mesu tra sa lughe a un'ala e sos ogros a s'àtera (itl. controluce); ante paxi e luxi, inte paxe e luxe = faghindhe die, tra iscuru e lughe, abbreschindhe; trebballare de lughe in lughe = de candho faghet die a candho iscúrigat; in d-unu fàere de luge = in d-unu sinnu, totinduna
Frases
chèrgio sa luche de sas campagnas chi abbivat sas ociadas ◊ sa lughe est de su mundhu su motore (A.Loy)◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ candho ch'est arribbada sa lughe elétrica no aus allutu prus su còcoro e ni s'iscaria ◊ sa luxi ferosa de su soli dh'at obbligada a serrai is ogus ◊ sa fémina nd'at istudau sa luxi po s'ispollincai
2.
sa luche est birtude, bontade, richíllia de su coro, cossolu! (F.Satta)◊ su Sennore est sa lughe nostra ◊ no ti pighis pentzamentu ca in calincuna manera gei eus a biri luxi nosu puru! (F.Carlini)◊ bosatrus seis sa luxi de su mundu (Ev.)◊ chircamus cun sa lughe de su sentidu su significadu de sa vida
3.
is luxis de sa bidha iscràriant is arrugas ◊ sa lughe no si frimmat, ma sighit a dare lumera ◊ su note si bident sas lughes allutas de sas bidhas ◊ e totus custas luxis allutas in domu?!
4.
a chini no pagat ndi dhi segant s'abba e sa luxi ◊ est andau a istacai sa luxi de su contadori
5.
pro ti bogare a lughe babbu e mama ant penadu ◊ custus lentzorus no ant a torrai a luxi, aici brutus!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Lucche, Luche, Lusci, Luxi
Ètimu
ltn.
luce(m)
Tradutziones
Frantzesu
lumière
Ingresu
light
Ispagnolu
luz
Italianu
luce,
lume
Tedescu
Licht.
