Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acuchixèdha , nf Terminologia scientifica rba, Dactylis glomerata Etimo srd. Traduzioni Francese dactyle Inglese cock's foot Spagnolo dactilo, caracolillos Italiano erba mazzolina Tedesco Knäuelgras.

pè , nm: pede, pee, pei Definizione sa parte o arremu de sa carena chi si ponet in terra po camminare, in punta ispartziu in chimbe pódhighes mescamente in su cristianu, totu a unu o ispartziu in duas unghedhas o catolas segundhu is animales; foedhandho de pegus a bàtoro cambas bochitu po sa petza, su batorunu (ma nau fintzes de su chiu de sa nughe: is cuatru peis de sa nuxi); nau de móbbiles, su tretu chi tocat in terra e chi serbit a mantènnere supesau su trastu, sa parte prus in bàsciu de calecuna cosa, sa chi tocat in terra (fintzes parte de s'arau, su tretu prus grussu de sa timona, chi calat fintzes a terra); is versos de istérria de is mutetos / min. peinchedhu, peixedhu; peillone = pei mannu meda, chi o chini portat peis mannus; pl. pes (= pedes); in su pei de su cristianu si distinghet: su cracàngiu, s'ossu arrabiosu o de su ragiolu (annoigadórgiu cun sa camba), sa pranta (chi ponet in terra prus che àteru in su cracàngiu e in punta, e arresurtat ischeada a sa parte de aintru, a cara a s'àteru pei), s'afaciada (sa pare de ananti in pitzu de sa pranta, tra su cambúciu e is pódhighes), is pódhighes (a/c.: is peis de is animales a bàtoro cambas si distinghent in peis de ananti e peis de asegus); pei de ferru = aina de su sabbateri inue intrat sa catzola ponendhodhi puncitas de parte de fora / genias de erba: pei columbinu, de columbu = Alkanna tinctoria, Geranium columbinun; p. de bòi, de cuadhu = pane de àinu (Petasites pyrenaicus); p. de caboni = crabiolina (Podospermum laciniatum), àteru pei de caboni o limporra 1 (Tragopogon porrifolius); p. de cani = cardedonna (Eryngium campestre), erba de su mali a púntzias (faet a pisciare: Eryngium tricuspidatum); p. de cucu = pabantzolu de coloru (Urospermum dalechampii); p. de leoni = Aphanes arvensis; p. de lèpuri = erba de lèperes (Trifolium arvense); p. de molenti = olaola, erba de tússiu (Tussilago farfara); p. de pilloni = Lotus ornithopodioides, Ornithopus compressus; p. longu = Elytrigia repens Sinonimi e contrari versu Modi di dire csn: andai, caminai a pei = sentza de mezu (ne a cadhu, ne a màchina); scapai a pei = imparare a caminare, caminare solu (nadu de criadura); iscapare pè = essire, impeire; pònnere su pede in ponte = in bóidu, male, no totu; parai su pei in… = pònnere su pè, istare in…, andhare a…; pònnere su pede in matza a carcunu = dàreli tropu matana, fàghereli male; pònnere su pè a una cosa, a ccn. = circai de dh'istrecai, de dhi fai mali apostadamenti; pònnere sos pes a una cosa, a ccn. = acacigai de mala scigura, no po malu; fàghere de pes = mòviri is peis; falada de pè = posta de pè, fintzas corpu dadu cun su pè o istichida, carvada, fichida de pei; avb.: a peis a peis = a muntonedhos, a pagos a pagos; pigaisidha pei pei = andhare a pè; in pes de letu = acanta a su letu a sa parti de is peis; èssiri in pei = sanu, forte; pei de monti = peale; pei de àrburi = fundhale; pei deretu de una porta = cosciale, istantarile, trempai; su pei de ferru = aina de su catolaju ue intrat s'iscarpa a puntzitare su fundhu pro rèzere corpendhe e fintzas pro dòrchere sa punta de sas sementzas; èssiri postu peis a genna = mortu, in su baule; èssiri a unu pei iscrutzu e unu cosiu = cun d-un'iscarpa posta e s'àtera nono; batire a unu a pes innanti = ghirarendhelu mortu; no bogare pes a fora = abarrai sempri aintru de domu; fàghere o nàrrere in pes in pes = chentza mancu si sere, impresse; no s'ider mancu sos pes (nau de chini si movit)= andaisindi currendi a tota fua; brincare una cosa a pes giobados = fàghere carchi cosa cun fatzilidade; batire sa cosa a pes = ananti, acanta meda, sentza de fai nudha chini dha depit pigai; no lassare pònnere pes in terra a unu = atèndhere a unu a tropu, risparmièndheli donzi ifadu; èssere de malos pes (nau de genti, de animali) = èssiri de cudhus chi bandant a fai mali, dannus, furas, a bagamundai; èssere malu che pè de becu (chepebbecu) = maleitu che pede de crapa, malu (nadu fintzas de pisedhu botosu meda); andhare a pes traza traza = a passu stasiu, a passu carrapau, sentza de pòdiri artziai is peis de terra; èssiri peis a sa fossa = betzu apunta a mòrrere; èssere a pes a fogu = cun is peis acanta a su fogu (po si callentai), cun is peis in su fogu (in s’unferru); posta de pè = sinnale, ormina chi ccn. (fintzas animale) at lassadu colendhe a pè; nci dhu papat is peis po andai a ccn. logu = no si ndhe podet istare de andhare, tenit ganas forti de andai; miraisí a peis = azaminaisí sa cunsiéntzia, abbaidàresi sos carrones, pessare donzunu a sos pecos suos; no atumbat peis a terra = presumidu meda, si cret mancari tropu!; domu a pei planu = domo terranza, solu a paris de terra; andai o fai a pei planu = chentza dificurtade peruna; bogai peis de ccn. cosa = atuliàrendhe, bogàrendhe atzola, resèssere; pei de porcu = aina po ndi bogai obbilus, tacitas; pè de allu = títula, isprigu de azu Frasi zughet sos pes ufrados ca no li colat bene su sàmbene ◊ lah chi fuant totus a unu pei, bis ca si frimànt in domu insoru! ◊ fiat sudau de conca a peis ◊ sos pes de su porcu los faghent a beladina ◊ donamí una trotobia, una conchedha de angioni e unus cantu peixedhus! 2. apo comporadu unu pè de anzone 3. a sa banchita li cherent frimmados sos pes ca sunt a su moe moe ◊ sa mama de Gesugristu no si fiat apartada de su pei de sa cruxi 4. de a pitzu de su cuadhu dhi giàt unu cropu de pei e che orruet a terra ◊ porta a innòi, acuita e fai peis lestrus! ◊ ita abetas, chi ti lompat a peis su chi depis circai? ◊ su litu si ch'est rutu: àrvule sana no ndh'istat in pede ◊ abberide, comare, solu a bos faedhare in pes in pes, e luego mi che andho! ◊ si calchi cadhu est de malos pes, tandho cheret aschiladu ◊ in su chelu che siat, a pes a fogu! ◊ fiant iscarriendi e ponendi sa téula a peis a peis ◊ tiu Nanni non bogat pes a fora de candho li est morta sa muzere ◊ in su continenti tenint su cumértziu a pei pranu e sentza de passai mari ◊ innòi no nci potzu pòniri prus pei ◊ sa soddisfatzioni de andai a peis insoru po si fai donai sa paga no si dh'iat donada mai ◊ custu maritu a sa muzere no li lassaiat pònnere pes in terra ◊ ti fàciu abasciai sa crogoista: mancu su mòri bis, si non ti apodhant is peis in culu currendi! Cognomi e Proverbi smb: Pedes, Peis, Pes / prb: chie setzit a cadhu anzenu a pè torrat Terminologia scientifica crn Etimo ltn. pede(m) Traduzioni Francese pied Inglese foot Spagnolo pie Italiano piède Tedesco Fuß.

peinchédhu , nm Definizione peighedhu, pei piticu, pei de pipiu Sinonimi e contrari pedighedhu, peúnculu Traduzioni Francese petit pied Inglese small foot Spagnolo pie pequeño Italiano piedino Tedesco Füßchen.