àbe , nf: abi,
àbia,
ape Definizione
genia de bobboi (upm) in colore de castàngia, cun is alas, chi faet a chedha manna (pigione) siat a solu, desesi, e siat pesau e contivigiau in is casidhos po su mele, sa chera e àteros produtos; s'abe si distinghet in tres castas: abe fémina (abe maista), sa chi trebballat mescamente cricandho su druche in is frores (e punghet puru, ca portat s'agu – o puntorju àpinu – e in su casidhu podet tènnere s'impreu de sa difesa), abe mascu (abe prus matuca), bonu solu po ingendrare sa cria de s'abe reina, s'abe reina (abiera) chi faet sa cria (abrudhu) e cumandhat totu su pigione; s'abe faet a sola in buidos de matas bècias (casa), ma pruschetotu dha contivígiant in casidhos de ortigu o de linna fatos adatos po arregòllere su mele / sa cria = su fedu nou chi depit nàsciri; abe casidhera = de casidhos; iscussua = puzone de abe chi, si no si bochit s'abe reina (noa o betza, segundhu), candho naschet su puzone nou lassat su casidhu (e puzone primarju) e si fuit a fàghere un'àteru nidu
Sinonimi e contrari
cdh. abba
Modi di dire
csn:
èssere che a s'abe de sos casidhos = triballantes meda; andhare che puzone de abe = abarrai sempri in movimentu; biri s'abi in celu = bídere bene meda; abe mascru (nadu in suspu de unu) = mandronatzu, chie istat ammandronadu ispetendhe chi triballent sos àteros
Frasi
candho s'abe punghet, cun sa puntura bi lassat sa mata ◊ sa mata che a s'abe che li falet! ◊ iscugurrau boliast de una sciurma de abis! ◊ in sos fiores bi est s'abe paschendhe totu impodhinada
2.
tengu una múida a conca chi mi parit de portai una scursura de abis ◊ feminas chi si presumint in gradu: bidu conca de soldadu current che abe a su moju! (G.Ruzzone)◊ andhat che puzone de abe ◊ si betat che abe a moju ◊ mandrone, no ses che a s'abe de sos casidhos, no!
Cognomi e Proverbi
smb:
Abi, Abis
/
prb:
dae s'abe dulcura e salude
Terminologia scientifica
crp, apis mellifica
Etimo
ltn.
ape(m)
Traduzioni
Francese
abeille
Inglese
bee
Spagnolo
abeja
Italiano
ape
Tedesco
Biene.
abièra , nf Definizione
s'abe chi faet sa cria e cumandhat totu su pigione, in is casidhos
Terminologia scientifica
sbs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
reine
Inglese
queen bee
Spagnolo
abeja reina
Italiano
ape regina
Tedesco
Bienenkönigin.
càsa , nf Definizione
abiàrgiu, casidhu, su niu chi faet s'abe in is tuvos de is matas o de orrocas, o fintzes àteru bobboi chi faet mele / min. casedha
Sinonimi e contrari
istallu 1
/
abialzu,
bugnu,
caidhu,
mógiu,
moitedhu
Frasi
una borta e dua ndhe li apo intesu, a babbu, de contos de casas de abe!…◊ su muscone, si li forroxant sa casa, si difendhet cun rejone! ◊ lis mustresit s'abe in sas casas
Cognomi e Proverbi
smb:
Casa, Casas
Terminologia scientifica
sbs
Traduzioni
Francese
nid d'abeilles
Inglese
beehive
Spagnolo
panal de abeja
Italiano
nido delle api
Tedesco
Bienennest.
muscòne, muscòni , nm Definizione
genia de bobboi matuchedhu, a bisura de musca cantu sa conca de unu pódhighe, niedhu deunudotu, chi faet su niu in sa canna, in sa linna bècia, e fintzes su mele, punghet e dolet puru, candho est bolandho faet muina (dúmmida, zúmiu); si narat fintzes de musca matuca; in cobertantza, giòvonu chi istat aifatu a calecuna picioca, fastigiandhodha, o fintzes imbriaghera; in su fusu de filare, su gancitu
Sinonimi e contrari
abiolu,
mommoifrei,
mughimughi,
mumusu,
spioni
Frasi
su muscone, si li forroxant sa casa, si difendhet cun rejone! ◊ fis che muscone a murmutu e ses unu carrabbusu! ◊ sos muscones sunt a dúmmida
Terminologia scientifica
crp, xilocopa violacea
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourdon,
abeille charpentière
Inglese
humble-bee,
blowfly,
violet carpenter
Spagnolo
abeja carpintera,
moscón
Italiano
moscóne,
gavaróne (o ape legnaiuola)
Tedesco
Holzbiene.
puntrongiàna , nf Definizione
s'abe reina, nada deosi ca atzitzat is àteras abes a trebballare
Terminologia scientifica
sbs
Etimo
ltn.
punctorium
Traduzioni
Francese
abeille reine
Inglese
queen bee
Spagnolo
abeja reina
Italiano
ape regina
Tedesco
Bienenkönigin.