afacài , vrb: afacare 1 Definizione
serrare un'apertura unu pagu, lassandhodha pagu pagu aperta: nau de un'istrégiu, covecare, pònnere covecau, fundhu a susu / andai a manu afacada = a manu tenta, a manu pigada
Sinonimi e contrari
assibbiare,
imbarare,
suzire,
tambai
Frasi
ant afacau sa porta ◊ sa domu est isbuira, sa porta est afacara
2.
afaca sa pingiada isciacuada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar,
entrecerrar
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schließen.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definizione
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Sinonimi e contrari
crèschere,
immannitare
Frasi
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandir,
bien pousser (fam.)
Inglese
to grow up
Spagnolo
crecer de edad
Italiano
divenir grandicèllo
Tedesco
halb erwachsen werden.
irganzàre , vrb: iscantzare,
iscanzare,
isganzare,
sgangiai Definizione
apèrrere unu pagu; nau de unos cantu frutuàrios a duos corgiolos (es, nughe, castàngia), tzacare, apèrrere su primu candho funt lómpios, apèrrere s'upighedhu o butone de is frores
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
aggalenare,
assibbiare,
ilghintzire,
imbasare,
iscanzire,
iscadangiai,
ischinzare,
ischinzire,
scaravangiai,
sucunzare,
tambai
| ctr.
serrai
Modi di dire
csn:
i. unu risu = arriri, fai s'arrisixedhu, iscanzare de laras (in custu sensu si narat su vrb. fintzas a solu); i. die = fàghere die; i. a prànghere = imbucare, inghitzai a pràngiri
Frasi
a ti l'iscanzo su bracone pro chi intret ària? ◊ sa zanna cheret iscanzada pro colare aera ◊ de sa camisa iscantzada ndh'istupavant bete titas!…
2.
sa nughe, sa méndhula est iscantzendhe
3.
iscanzat issa sas laras che chi m'intendhat riendhe (F.Secchi)◊ daghi si sapiat segura de no la bídere neunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ iscanzèndhesi a risu isterret sos bratzos e cadredhat
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close (open),
to unfold
Spagnolo
entornar,
abrir
Italiano
socchiùdere,
dischiùdere
Tedesco
halb schließen,
ablehnen
iscadangiài , vrb: iscaringiai,
ischiringiai,
scarangiai Definizione
apèrrere o serrare unu pagu
Sinonimi e contrari
aggalenare,
assibbiare,
imbasare,
irganzare,
iscanzire,
sucunzare,
tambai
/
schirringiri
Modi di dire
csn:
iscaringiaisí a arriri = imbucare a ríere; ischiringiai is ogus = artziare pagu pagu sas pibiristas
Frasi
si funt iscaringiaus is celus ◊ is laus mius mai prus si funt iscarangiaus a arriri! ◊ s'enna est iscaringiada ◊ non potzu iscarangiai sa buca ca totus mi afracant!◊ Samira iat imprassau s’isposu e dh’iat iscadangiau s’arrisu (G.Pau)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar,
entreabrir
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schließen.
mannítu , agt, nm Definizione
chi est unu pagu mannu, créschiu
Sinonimi e contrari
mannighedhu,
mannitedhu,
matocu
Frasi
su pisedhu como za est mannitu a fàghere carchi betada de manu ◊ est animaledhu mannitu de poder bochire ◊ su pipiu, candu fut mannitedhu, andàt cun su babbu a dónnia logu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandelet
Inglese
pretty big
Spagnolo
grandote
Italiano
grandicéllo
Tedesco
ziemlich groß,
halb erwachsen.
matócu , agt: matucu,
matzocu 1,
matzucu 1 Definizione
chi est unu pagu mannu, chi est créschiu, chi no est tanti piticu / un'arrogu m., unu piciochedhu m.
Sinonimi e contrari
mannitu,
mannu
/
maduru
| ctr.
minore,
minudu
Frasi
s'órgiu immoi est matucu ◊ is matixedhas funt matucas, prantadas de annus ◊ arrivada est sa note, umbra matzuca chi paret ispreghendhe su futuru (I.Depalmas)◊ teniat sa filla matuca, de dexiotu annus ◊ est a ogros matzocos che boe in carru ◊ at comporadu butones de oro matzocos pro su custúmene ◊ su tricumuriscu fit matzocu che granos de rosàriu ◊ candu est nàsciru frari miu fui giai matuchedha, tenemu dexi annus
Traduzioni
Francese
grandelet
Inglese
pretty big
Spagnolo
grandecito
Italiano
grandicèllo
Tedesco
ziemlich groß,
halb erwachsen.
mésu , agt, nm, avb, prep: mesus Definizione
una de is duas partes de una cosa ispartzia in duos tantos oguales, nau siat de cantidade, de mannària, e siat de calidade (e fintzes parte o tretu atesu su matessi tanti de is oros de cosa o logu): candho est agt. cuncordat cun is númenes chi acumpàngiat (e calincuna borta iscassedhat puru) e si ponet innanti, ma candho est avb. o prep. no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl.; candho est prep. podet pigare puru sa prep. de, a, o èssere chentza nudha; su foedhu si ponet fintzes po fàere prus prenu su significau de unu númene o de un'agt. candho serbint a marcare una calidade pagu bona o mala própriu (es. macu e mesu = prus de macu, macu deretu, locu ispaciau), o fintzes po menguare su significau de un'avb. o de un'agt. (mesu pagu, mesu mali, mesu isbuidu, custa cosa mi est parindhe mesu guasta)
Sinonimi e contrari
lados,
meidade,
mesania,
mesidade
/
ttrs. mezu
| ctr.
totu
/
oru
Modi di dire
csn:
in mesu (+ art. e númene, o fintzas cun nm. ebbia) = in mesu de (+ númene), tra…; aintr'e mesu de… = intro de…; mesu mesu = zustu in mesu; mesammesus = in mesu zustu zustu de unu tretu, de unu logu, itl. al cèntro; in mesu a… (+ númeru) = de (+ númeru); in mesu de a nois = in mesu nostru (si narat "in m. nostru, bostru, issoro", fintzas "in mesu meu"); in mesu domo = in mesu de s'aposentu, in mesu ’ia (mesuia); pònneresi in mesu = (fuedhendi de genti certendi) pònniri paxi, (fuedhendi de chistionis: fai su fichetu); pònnere in mesu a ccn. = faedhàrendhe male; èssere de mesu = èssi de sa famíllia, èssiri parenti (o fintzas unu de sos de una cumpanzia, de unu fiotu, de su sótziu); mesu pro mesu = a mesania; èssere mesu gai = itl. così così; èssere a muru, a cresura in mesu = tènnere sas domos, sos possessos a costazu de pare; dare in mesu una cosa = fàghere a manera chi resurtet tra duos, duas cosas (es. colendhe); dare in mesu a unu = betarechelu in carchi chistione, fàghere a manera chi lu tochet; bessimichelu dae mesu! = trocimindedhu, pigamindedhu de ananti!; irballare, fadhire mesu mesu = própiu a metadi, in prenu, deunudotu; èssere a mesa bentre, a mesu frente = pagu mascados, àere manigadu su mesu de su tantu; a mesapare (mesu a pare)= cantu a s'unu a s'àteru; èssere a mesu = (nau de un'istrégiu) prenu a metade
Frasi
de binu bi ndhe at duas mesas ampullas, at fatu su triballu in mesa zoronada, at comporadu una mesa tuzina de cartzofa ◊ custa cosa est longa mesu metro ◊ tres mesos litros faghent litru e mesu ◊ apu bufau mesu tassa de abba ◊ at vatutu mesu murghijola de late ◊ ingunis apu fatu mesu giorronada ◊ at buscau mesu tassa de cafè
2.
de cussu ndhe cherzo su mesu ◊ su mesu est prus minore de s'intreu ◊ s'ampulla est a mesu ◊ no so mancu a mesu de sa faina ◊ cusse si deviat acuntentare de su mesus de su mànnicu ◊ nos cheret una die e mesa, sunt sas deghe e mesa, ch'est mesudie e mesu ◊ bi cheret un'ora e mesa, custu est duos litros e mesu ◊ lea dae s'oru, no che intres a mesu! ◊ s'olia in sa cortina si collit dae alas de fora ca a che intrare a mesu la catigamus ◊ su mesus de sos zòvanos li naraiant nonnu ◊ a bortas sos piús ladros sunt sos de mesu
3.
sa cochina zuchiat su fochile mesu mesu ◊ sas provistas mesu mesu cun isse apo divididu ◊ imbriagu a mesu pinta, una domo mesu ruta, una forramenta mesu ruinzada, est mesu andhadu male, sas ampullas sunt mesu líchidas, s'abba ch'est mesu falada, sos macarrones sunt mesu cotos, sos isterzos sunt mesu prenos ◊ si cudhu est tontu, tue ses tontu e mesu! ◊ no so mortu ancora, però mi ponet mesu in oriolu prite si morit una borta sola (Piras)◊ is essidas fiant mesu pagu
4.
cue bi aiat unu níbbaru in mesu de sas tupas ◊ in mesu de sa bide bi at erba ◊ arrivadu est Gesús e postu si est in mesu issoro ◊ zughent su mortu in mesu domo ◊ su soli pitziosu si firmat in mesu celu (B.Lobina)◊ su caminu meu est galu a mesu tretu ◊ che at ispramminadu sa notíscia in mesu a sas carrelas ◊ unu sitzigorru est pascendi in mesu de s'erba ◊ caminandho acoitu fiat giai in mesu a is castàngias ◊ su Segnore at a cròmpere maravíglias in mesus vostru ◊ in mesu a cussas che ponzo sa mia ◊ chi ndi tenis, ammostadha s’arti po figurai in mesu nostu! (Urru)◊ metas àteros si che sont tiratos a bandha dae mesus issoro
5.
seu drommendi pagu cun custa pala chi mi càncarat aintru de mes'e noti ◊ in mesu a deghe no bi ndhe at unu de abbaidare! ◊ in mesu a medas, mancu unu nos at azuadu! ◊ si bi lu naras chi at fatu male, a tie za ti passat ca ses de mesu ◊ est unu de mesu etotu su chi lis at fatu sa furca ◊ est ca si bi at postu zente in mesu, sinono a frade tou l'aiant pistu ◊ iscuru a chie si ponent in mesu sas limbas malas! ◊ che ant adderetadu s’arca de Deus mesammesus de sa tendha chi aiat pesadu Dàvide (Bb)◊ su depósitu est a mesu de abba
Etimo
ltn.
mesus
Traduzioni
Francese
demi,
moitié
Inglese
half
Spagnolo
medio
Italiano
mèzzo,
metà
Tedesco
halb (Adj. und Adv.),
Hälfte.
scarangiài , vrb: iscarangiai*,
scarrangiai,
schiringiai,
schirringiai Definizione
naendho de gennas o fentanas, apèrrere unu pagu, lassare ne aperta e ne serrada deunudotu / s. a arriri = abbèrrere sas laras coment'e pro ríere
Sinonimi e contrari
imbasare,
irganzare,
iscanzire,
ischinzare,
scaravangiai,
sucunzare,
tambai
Frasi
comenti dèu mi schiríngiu a arriri sa pipia puru arrit asseliada ◊ poni scrutzonis niedhus a guàrdia de sa tancadura, chi nisciunus scaringit is portas! ◊ portat is ogus scarangiaus
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar,
entreabrir
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schließen.
sucunzàre , vrb Definizione
serrare un'apertura ma no deunudotu, lassandhodha pagu pagu aperta, acostia
Sinonimi e contrari
aggalenare,
assibbiare,
imbasare,
irganzare,
iscadangiai,
iscanzire,
suzire,
tambai
2.
lassaiat sa zanna sucunzada ◊ sa porta no fit tancada, fit solu sucunzada
Etimo
ltn.
sub + cuneare
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schliessen.