acolumàre , vrb: acumbulare,
columare Definition
fàere a cólumu, prènnere un'istrégiu fintzes a oros, pònnere a muntone
Synonyms e antonyms
acucuai,
acucurrumedhare,
ammuntonae,
pienare,
plèniri
| ctr.
bocare,
iscolomare,
leai
Sentences
nues chi si acólumant in istiu batint tempestas chin abba a cadinos ◊ annos de fadigas acólumant sos órrios de sos matimannos ◊ iseto aculumendhe penas e sonnos de fantasias ◊ acolumedas forte una siendha de terra, fraigados, prata e oro! (G.Tidore)
Etymon
itl.
Translations
French
accumuler
English
to amass,
to fill up
Spanish
colmar,
amontonar
Italian
accumulare,
colmare
German
anhäufen,
füllen.
assacài, assacàre , vrb Definition
pònnere in su sacu, nau fintzes in su sensu de afallare, fàere tibbu; istare aguantandho, ingurtindho fele, tzacu, patimentu; intrare a calecunu logu
Synonyms e antonyms
arregolli,
insacai
/
assacheare
| ctr.
illichidare
Sentences
terra assacat e coro abbacat ◊ su trigu in s'argiola benit assacau
2.
seu assachendu, assachendu, ma ses acanta de piscai! ◊ su grajori de tantis buconis marigosus si fiat assacau asuba de is palas suas
Etymon
srd.
Translations
French
ensacher
English
to sack
Spanish
ensacar
Italian
insaccare
German
in Säcke füllen.
incubàe, incubài, incubàre , vrb: incupai,
incupare Definition
pònnere su mustu in su cubone a budhire, pònnere su binu in sa carrada (cuba); ufrare, essire ufrau che una cuba de s'arrennegu, de su fele (nau de animales mannos – boes, bacas – fintzes mòrrere de ufradura po àere papau erba isciusta in beranu)
Synonyms e antonyms
incubonare
/
acubare,
afenare,
inchibberare,
ufiare
| ctr.
iscubonare,
scupai
Idioms
csn:
incubare calore = collire caentu meda, imbudhighinare e tratènnere su calore; incubare una maladia = collire intzimia de maladia, finas a candho sa maladia no si paret bene
Sentences
su bingiateri at binnennau e incupau su mustu
2.
gasi, incubendhe fora de sentidu, si únfiat tantu, si únfiat, mischina, chi ruet morta crebada in fiancu (Limbaresu)◊ si li sunt incubadas sas bacas e ndhe li at mortu puru
3.
no ghetu mexina a su mustu incubau, su fatu e cracau po no guastai (F.Pischedda)
Etymon
srd.
Translations
French
entonner
English
to barrel
Spanish
encubar
Italian
imbottare
German
in Fässer füllen.
infertzíre 1 , vrb: isfertzire Definition
pònnere su prenimentu a unos cantu papares
Synonyms e antonyms
fartziri,
impreni
Etymon
itl.
infarcire
Translations
French
farcir
English
to stuff
Spanish
rellenar,
embutir
Italian
farcire
German
füllen.
insacài, insacàre , vrb: isciacare,
issacare Definition
pònnere cosa in sacos; pònnere sa cosa a issacu, a càtigu, a istibbidura po ndhe fàere càbere de prus in s'istrégiu; in cobertantza, abbudhare, púnghere (a lepa, a puntorzu)/ i. feli = pigare arrennegu, tzacu
Synonyms e antonyms
assacai
/
abbaticare,
istibbire
/
istichire,
pònnere,
tzacare
Sentences
amus issacadu s'olia pro la zúghere a maghinare ◊ su trigu netu in s'arzola s'issacat pro che lu giúghere a bidha ◊ no as àteru impreu, petzi issachendhe néula!…
2.
nche lu cheriant issacare in prejone
Etymon
srd.
Translations
French
ensacher
English
to sack
Spanish
ensacar
Italian
insaccare
German
in Säcke füllen.
pienàre , vrb: prenare Definition
betare o pònnere calecuna cosa in istrégiu o in calecunu logu fintzes a candho no dhue ndhe cabet àtera: fintzes pònnere cosa o betare apitzu coment'e imbrutandho meda o totu, ocupandho logu; foedhandho de terrenos, betare su sèmene in sa terra arada; foedhandho de fémina, impringiare; in cobertantza, fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna idea, su si crèdere meda, ocupare fintzes cun prexu sa mente, s'ànima, su coro / cong. pres. 1ˆp. sing. prenga, prene; pps. prenadu, prenu / prenare s'ogru a unu = (nau de calincuna cosa) pàrriri bella meda, bona, pràxiri
Synonyms e antonyms
acolumare,
cènnere,
impreni,
imprignare,
improssimare,
plèniri,
semenai,
umpire
| ctr.
abbuidai,
ilgavantare,
illichidare
Sentences
so prenendhe su binu ◊ mi prenaia sas busacas de càriga ◊ comente at betadu cussa cosa mi at prenu de brúere! ◊ prena s'ozu a sas ampullas! ◊ at prenu fiascos de abba ◊ cussu traste s'est prenanne de rughintzu ◊ bodhindhe morisca mi so prenu de ispina ◊ sos istradones si torrant a prenare de fossos e de lutu ◊ is bangus si preniant de genti, montàrgius e bidhajus
2.
mancari cun s'aradu de linna pienao su nalvone ◊ bos sezis irfassaos prenandhe sa terra a marrone ◊ ocannu prenamus s'ortu a basolu ◊ cust'arricu medas terras dhas preniat a trigu e a fà e poniat fintzas trinta giorronaderis a trabballai
3.
custu contu consolat e ndhe pienat su coro ◊ iscummitu ca sa conca gei ti dh'at prena oi puru, cun is chistionis suas?! (A.Melas)◊ aici gei si dh'at prenu s'ogu!…◊ de cussa malesa ndhe as prenu su logu!
Etymon
srd.
Translations
French
remplir jusqu'au bord
English
to fill
Spanish
llenar
Italian
riempire,
colmare
German
füllen,
auffüllen.
plèniri, plènnere , vrb: prènere,
preni,
prènnere 1,
prenni,
prènniri Definition
betare o pònnere calecuna cosa in istrégiu fintzes a candho no ndhe cabet àtera; fintzes pònnere o betare cosa apitzu coment'e imbrutandho, ocupandho logu; betare a corpus, papare a tzatzadura; foedhandho de terrenos, betare su sèmene de su laore in sa terra arada; in cobertantza, cumbínchere a calecunu de calecuna idea, giare informatziones solu de una genia po dhu cumbínchere de calecuna cosa e dhu tènnere in favore, su si crèdere meda, pigare sa mente, s'ànima / pps. prenu; ger. prenindhe
Synonyms e antonyms
acolumare,
cènnere,
impreni,
pienare
/
satzai
/
semenai
| ctr.
abbuidai,
illichidare
Sentences
apu prenu una marighedha de pruna ◊ so prenendhe abba a sa broca ◊ Pistirincu at prenu su sacu de perda ◊ si prenit sa domu de carramatzinas ◊ custa butíllia isbódia immoi dha prengu ◊ torra a prènnere sa tassa! ◊ sa pasta si podet prènere de saba o mele pro fàere custu druche ◊ sa domo si fit prenindhe de zente
2.
tengu terras a pasci e terras po preni ◊ is messajus prenint, po su prus, fà e trigu
3.
si prenint sa buca, de autonomia, ma no su ciorbedhu ◊ a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu! ◊ no mi prèngias sa menti de fumu! (L.Matta)
Etymon
srd.
Translations
French
remplir,
remplir jusqu'au bord
English
to fill
Spanish
llenar
Italian
riempire,
colmare
German
füllen,
anfüllen,
auffüllen.
preniméntu , nm Definition
su prènnere calecuna cosa (fintzes terras a sèmene); totu su chi si ponet de cundhimentu po prènnere calecuna cosa chi depet istare prena (culurgiones, pala de angione, de crabitu, animale piticu) o fintzes àteru (es. sa banita)
Synonyms e antonyms
imprenimentu,
prenadura,
prenidórgiu,
preníngiu
/
semenóngiu
| ctr.
sbuidamentu
Sentences
su semíngiu est fintzas su tempus de fai su prenimentu, de seminai
2.
fatzu su prenimentu po una pala de angioni a budhiu ◊ su prenimentu de is matalafus dhu fadiant de lana, de palla
Etymon
srd.
Translations
French
remplissage,
rembourrage,
rembourrement
English
stuffing
Spanish
llenado,
mullido,
relleno
Italian
riempiménto,
imbottitura,
ripièno
German
Füllen,
Füllung,
Polsterung.
umpíre, umpíri , vrb: umprire,
umpriri Definition
pigare cosa intrandho s’istrégiu de prènnere a mesu de sa cosa de pigare
Synonyms e antonyms
imbèlghere,
orire 1,
pienare,
úmprere*
Sentences
Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ lea su tatzone, umpri abba dae sa bartza e beta a sos fiores! ◊ fia pigadu a montes cun babbu a umprire a pala ledàmine a sos sacos ◊ àter'e che gai ndhe amus bufadu in tempus de arzola, abba caente umprida a s'isterzu e a su cola cola! ◊ fit umpendhe abba cun sa càtula dai sa cora
2.
posta in motu est sa màchina moderna po umpire s'iscàrgiu a su pasteri (L.Zedde)◊ sodhu minore umpit sa búscia
Translations
French
puiser
English
to fill,
to draw
Spanish
sacar
Italian
attìngere,
empire
German
schöpfen,
füllen.