abbeltúra , nf: abbertura,
abertura,
apertura,
obertura Definition
su apèrrere; tretu in is muros lassau apostadamente apertu e fatu de dhue pòdere pònnere tancadura, serru (genna, fentana); genia de serru (ghenna, fentana) de pònnere a serrare is aperturas; genia de isperradura chi si faet a sola in muros e linnas
Synonyms e antonyms
abberta,
afiladura
Sentences
in donzi aposentu bi cheret s'abbertura sua pro intrare ària e lughe, a sa domo
2.
sas abberturas pro sa domo mi las est faghindhe su mastru de linna
3.
sas abberturas de sa linna cherent tupadas pro si parrer prus pagu
Etymon
srd.
Translations
French
ouverture
English
opening
Spanish
apertura,
abertura
Italian
serraménto
German
Türen und Fenster,
Öffnung.
abbíssi , avb Definition
a bídere si…, àteru e che brulla!, deo creo! = própiu aici est!
Synonyms e antonyms
apichi
Sentences
est andhadu abbissi li torraiant su chi li deviant ◊ andha a sa mandra abbissi Giuanne est murghendhe! ◊ so andhau abbissi la podio mediare ◊ li domandho pàrrere abbissi mi apo a sarvare
2.
abbissi at próidu, est!…◊ abbissi li at nau!…
Etymon
srd.
Translations
French
et comment
English
yes indeed
Spanish
pues síclaro,
por supuesto
Italian
eccóme!
German
und ob!
acabbónu! , iscl: acabonu,
acobbonu,
cabbonu Definition
e de a bonu!: foedhu chi si narat coment'e dispràxios e disigiandho una cosa chi no est comente si iat a bòllere, o disigiandho una cosa chi iat a pòdere èssere comente si bolet / acabbonu mannu miu, tou, nostru!
Synonyms e antonyms
aggàlia,
deabbonu,
tambene
Sentences
acabbonu mannu, dh'apu a isciri meda aundi est sa sorti mia!…◊ acabbonu mannu, mi est tocau a mandai atra genti! ◊ acabbonu mannu: chi dha podemu preni de amigus sintzillus custa domu pitica!
2.
acabbonu mannu si aiat istudiadu! ◊ acabbonu de las torrare a bídere!
Etymon
srd.
Translations
French
si seulement!
English
and how!
Spanish
¡ojalá!
Italian
magari!
German
und ob,
und wie!
andhaéni , nm, agt: andhalibeni,
andhalieni,
andhalueni,
andharieni,
annalebbeni Definition
andha e beni, su istare andhandho e torrandho; genia de braxeredhu po abbruxare timanza in is funtziones de crésia; chi faet unu movimentu a s’andha e torra, chi po comente est postu tenet pagu firmesa, in tàntaris, est a su tzàntziga tzàntziga, fintzes de unu logu a s'àteru
Synonyms e antonyms
andhalidorra,
andhetorra
/
turredha
/
bandhuleri,
zirellu
Sentences
est faendo s'andhaeni ◊ in totu custu annalebbeni de sa tzente carchiunu si nche príschiat carchi cosa ◊ in istiu comintzat s’andharieni de sos furisteris
3.
sos carabbineris sunt andhalienis
Etymon
srd.
Translations
French
va-et-vient
English
coming and going
Spanish
ir y venir,
vaivén
Italian
andirivièni
German
Hin- und Hergelaufe.
andhalidòrra , nf: andhalitorra,
annalitorra Definition
su abbarrare andhandho e torrandho, su andhare e torrare fatuvatu, nau fintzes de su movimentu de una cosa
Synonyms e antonyms
andhaeni,
andhetorra,
atràvigu
Sentences
chin totu s'andhalitorra dae bidha a cubile mi sentio additzau pro su travallu ◊ tota die istat a s'andhalitorra che a s'abe ◊ in bidha fit totu un'andhalitorra de zente a su mortu
Etymon
srd.
Translations
French
va-et-vient
English
coming and going
Spanish
ir y venir,
vaivén
Italian
viavai
German
Hin und Her.
arramputzàre , vrb Definition
campare a sa bona, comente male si podet, cun pagu cosa
Synonyms e antonyms
agentziare,
campitzare,
ingeniai
Translations
French
vivoter
English
to scrape a living
Spanish
ir tirando
Italian
vivacchiare
German
sich schlecht und recht durchschlagen.
avrígnu , nm: avrinzu Definition
disígiu, bisóngiu apretosu de calecuna cosa, ispédhiu
Synonyms e antonyms
assúgliu
Sentences
si so ninnadu dae sos avrinzos, tue l'ischis, Segnore! ◊ li est bénnidu s'avrinzu de sa chiriasa e si che ndhe at mandhigadu una pischezone! ◊ li piaghiant sas féminas e calchi avrinzu l'intendhiat daora
Etymon
srd.
Translations
French
désir ardent
English
craving
Spanish
deseo insaciable
Italian
desidèrio improvviso ed incontenìbile
German
plötzlicher und unbändiger Wunsch.
binagrèra , nf: vinagrera Definition
istregighedhu po pònnere s'aghedu e s'ógiu in mesa
Scientific Terminology
stz
Etymon
spn.
vinagrera
Translations
French
huilier
English
oil cruet
Spanish
vinagrera
Italian
acetolièra,
ampollièra
German
Essig- und Ölflasche.
brainubbràinu , avb Definition
andhandho abbellu meda de no si fàere a bíere e ne a intèndhere
Synonyms e antonyms
fratinavràtina,
iscudiscudi,
piotibioti,
pitoubitou
Sentences
una note mariane fit bénnitu abberu: brainubbràinu, fit colatu serente a su muru ◊ l'aiat sichitu brainubbràinu e si fit impostatu in palas de unu crastu pro l'uchídere
Etymon
srd.
Translations
French
en tapinois,
en catimini,
sournoisement
English
very quietly
Spanish
agazapado
Italian
quatton quattóni
German
leise und langsam.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definition
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Synonyms e antonyms
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Sentences
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Translations
French
se démener
English
to fidget
Spanish
agitar
Italian
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
German
sich hin und her bewegen.
cagazechínus , nm Definition
si narat de ómine bàsciu e male fatu
Scientific Terminology
zcrn
Translations
French
trapu
English
short and badly formed man
Spanish
achaparrado
Italian
caramógio
German
kleiner und schlecht gewachsener Mann.
campurigiài , vrb Definition
campare, tirare chentza grandhe fortza
Synonyms e antonyms
arramputzare,
balivigare,
campitzare,
campugiai
Sentences
est bècia e maladiòngia, ma gei si dha campurígiat
Etymon
srd.
Translations
French
vivoter
English
to scrape a living
Spanish
ir tirando
Italian
vivacchiare
German
recht und schlecht leben.
camúrru , agt, nm: gamurru Definition
ignorante, unu chi tenet unu fàere chi dirgustat
Synonyms e antonyms
grosseri
Sentences
fit un'ómine camurru, ma atrividu
Scientific Terminology
ntl
Translations
French
fruste,
rude
English
rough and unpleasant person
Spanish
grosero
Italian
persóna rózza e antipàtica
German
ungehobelter und unsympathischer Mensch.
cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definition
cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru)
Synonyms e antonyms
cannàile,
sirba
/
giangalloi,
iscalandrone
Sentences
cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu
2.
za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu!
3.
bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos
Translations
French
tige mince et très longue
English
very long and thin stalk
Spanish
tallo sutil y largo
Italian
stèlo o fusto lianóso,
sottile e mólto lungo
German
langer und schmaler Stiel.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definition
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Idioms
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Sentences
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
heure du dîner,
lieu du dîner
English
time and place of the supper
Spanish
la hora y el lugar donde se cena
Italian
l'óra e il luògo della céna
German
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
chídrinu , agt: chírdinu,
cídrinu,
círdinu,
crídinu,
crítinu Definition
nau de materiale, chi est sugetu meda a si fàere a farinos, a si segare; chi est tostau, o si est intostau e abbarrat téteru; nau de gente, chi essit deretu, lestru, a s'immurrada o iscontróriu, o chi est téteru in sa persona, chi no faet contu de is àteros
Synonyms e antonyms
àrridu,
bídrinu,
fracadinu,
gríghine,
stocatzinu,
trajadu,
tzacaditu
/
càdriu,
crispu
/
téteru
| ctr.
lentu
Idioms
csn:
andhare a passu crídinu = andhare a passu cràdiu, lestru; círdinu che fusti, che tzinníbiri, che bacagliari = téteru che fuste; nàrrere una cosa a chírdinu = nàrrere, dare órdine cun frimmesa e severidade
Sentences
sa cosa crídina comente la tocas si faghet a cantos ◊ su zuncu est chírdinu candho est sicadu meda ◊ est círdinu che incibixiau
2.
fiat círdinu, pariat mortu ◊ dhu portat a su costau cídrinu che unu fusti! ◊ fiat unu sennori langinu, círdinu che furconi, incilliu e umbrosu ◊ tèngiu is manus círdinas de su frius ◊ su cuadhu fut sèmpere cun sa coa in artu e chídrina, currendho
3.
s'incapat chi est essidu crídinu: no at nadu mancu "Bah"! ◊ che esseit chídrinu chena saludare a nesciunu
Etymon
ltn.
citrinus
Translations
French
rigide et fragile
English
rigid
Spanish
duro y frágil
Italian
rìgido e fràgile
German
starr und zerbrechlich.
chinchinnàre , vrb Definition
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Synonyms e antonyms
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Sentences
chinchinnare s'aradu pro arare
Etymon
ltn.
concinnare
Translations
French
préparer soigneusement
English
to prepare with ability and care
Spanish
preparar con cuidado
Italian
preparare con abilità e con cura
German
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chizíre , vrb Definition
mòvere is chígios, is prabaristas, nau prus che àteru cun s'avérbiu no po nàrrere chi istat firmu deunudotu
Synonyms e antonyms
chinnire
Sentences
mancu chizit de cantu est atentu
Etymon
srd.
Translations
French
cligner des yeux,
clignoter
English
to move eye brows (lash)
Spanish
fruncir las cejas
Italian
muòvere le cìglia,
le sopraccìglia
German
die Wimpern und die Augenbrauen bewegen.
comentesisíat , avb: cumentisisiat Definition
de una manera chi no faet a dhu nàrrere, male meda de salude o de poberesa, in poberesa meda; in cale sisiat manera (fintzes cng. cun chi)
Synonyms e antonyms
comentecasiat
Sentences
est ca semus comentesisiat, sinono za bi fimus andhados nois puru a sa festa!
2.
bi cheret chi sonent sos cannones sas allegrias de sa libbertade? Ma comentesisiat su pópulu oprimidu ndhe ischidade!
Etymon
srd.
Translations
French
d'une très mauvaise manière
English
no matter (how)
Spanish
de forma mala
Italian
in pèssimo mòdo,
in una condizióne purchè sia
German
recht und schlecht.
corjàtu , agt Definition
chi est che corgiu, lentu e forte
Synonyms e antonyms
corriatu,
lentu,
pertiassu
Etymon
ltn.
coriaceus
Translations
French
flexible et tenace
English
leathery
Spanish
coriáceo
Italian
flessìbile e tenace
German
biegsam und fest.