calabíu , nm Definizione
figu bícia, acalabiada, aortitza, chi no lompet ca ndhe orruet innanti sicandhosi
Sinonimi e contrari
cadh. calàciu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
figue molle ou blette
Inglese
withered fig
Spagnolo
higo lacio,
marchito
Italiano
fico méncio o vizzo
Tedesco
welke Feige.
càrica 1 , nf: càriga 1 Definizione
figu frungia, sicada, carigada; nau in cobertantza, fàula manna; genia de làdhara o ladamíngiu de is molentes / min. carighedha, carighita; èssere a una càriga (nadu de unu)= imbriagu pérdiu
Sinonimi e contrari
fàula
Frasi
sa figu cota meda la sighint a sicare a càriga ◊ apo mandhigadu totaganta die cun ses dinaris de càriga cana ◊ sa càriga, si est bene costoida, si tucorat, si faghet bianca nida ◊ sa ficu niedha est belle che totu càrica
Cognomi e Proverbi
smb:
Cariga
Etimo
ltn.
carica
Traduzioni
Francese
figue sèche
Inglese
dried fig
Spagnolo
higo seco
Italiano
fico sécco,
appassito
Tedesco
getrocknete Feige.
fícu , nf, nm: figu Definizione
genia de mata manna a linna modhe, a fògias largas meda, arraspiosas, chi che dhi orruent in atóngiu: sa linna faendhodhi calecuna segada bogat in sa corgiola e in sa fògia una genia de late chi faet a iscrafíngiu in sa carre; faet su frutu (upm) de làmpadas a s’intrada de s'atóngiu a una o a duas bortas, a calidades: linna e frutu funt de genia fémina, ma in calecunu logu dha faent a mascu; nau in cobertantza, cosa chi praghet meda (mescamente fémina)/ min. fighighedha, fighixedha, fighizola; sa figu = su frutu (upm, foras candho si precisat calecuna cosa, ca tandho si narat pl. puru); sas figos = is matas de sa figu, sas àrbures / calidades de figu: niedha de duas bias, perdingianu, murra, bianca, cana, ruja, pitilonga, birdi, callaresa, monteleone, martinedha, mendhulita; figu ancora crua meda = pupu, crabione; figu unfiada = ufrone, crabione coghindhe; figu cota iscrachedhada = scrita; figu bícia = sichizone; figu cota meda, allizada = càriga; partes de una figu (frutu): tanaxi (o nasedhu, pitu), sa corza, sa mata, su sèmene; figu majólica = itl. magnòlia; figu de prima = nau de una calidade chi ndhe bogat duas bortas, cussa chi coet in làmpadas (sa de duas coet in austu/cabudanni)
Sinonimi e contrari
aicu,
figuera
Modi di dire
csn:
tòdhere, bodhire a fighinu = bodhire dae s'àrbure su frutuàriu a unu a unu, comente si bodhit sa figu; figu morisca = carrúciu, morisca; sa figu de sa bula = nú de su gúturu; sa figu o male de sa figu = figone, una zenia de maladia chi leat a sas berbeghes (lis faghet sa peta groga), àtera zenia de maladia chi leat a su bestiàmine bulu (si no est curadu in tempus ndhe faghet su sàmbene in buca e morit); figu de mari = zenia de cótzula, animaledhu de mare a corza, bonu a manigare; figu màsciu = pisci figu, una zenia de pische (gadus minutus capelanus); fàghere s'infumentu de sa figu = fai fumu de linna de figu po curai s'animali chi tenit sa maladia de sa figu
Frasi
su figu de s'ortighedhu est ispozadu (A.Casula)◊ sos pisedhos cuados in punta de sas figos si tatant, inguldones, che astores ◊ sas figos faghent in logu de abba e in logu sicu ◊ de sa mata de sa figu imparai custu paragoni: candu is nais si faint modhis e bessint is primus follas cumprendeis chi s'istadi est acanta
2.
medas bortas ndi arruit prima sa figu sana de sa ferta ◊ compare, corvos in sa figu b'at chi bolla sunt fatendhe a disania! ◊ so pigadu a s'àrbure a mi manigare pagas figos ◊ su sèmene de sa figu, bellu e tundhu, ti màculat sa vida e s'onore (B.Mureddu)◊ si podit fortzis arregolli àxina de is ispinas o figu de is cresuras?
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)vigus, Figos, Figus
/
prb:
truncu de figu, àstula de figu!
Terminologia scientifica
mtm, frt, Ficus carica var. domestica
Etimo
ltn.
ficus
Traduzioni
Francese
figuier,
figue
Inglese
fig (tree)
Spagnolo
higuera (f),
higo
Italiano
fico
Tedesco
echter Feigenbaum,
Feige.
ficumorísca , nf: figamurisca,
figumorisca Definizione
figu morisca, genia de mata a panes o tàulas o fògias (su truncu o bratzale) ladas e grussas, totu súciu, cun is fògias chi parent agúgias (funt is fògias própriu), fatas a ispina: faet meda fintzes in logu làngiu e de orroca ca aguantat su sicore, bogat unu frutu (upm) cun su corgiolu ispinosu meda, a ispinas minudedhedhas a matuconedhu assentadas a fileras, de sabore druche e cun sèmene meda; una calidade (f. areste) est prus ispinosa de sa maseda in sa tàula e in su frutu e dha ponent meda a fàere cresura / figumorisca de folla = ficumorisca de sagura, o sagurada, sa chi creschet in parte incarnada in mesu de sa tàula, coment'e chi sa tàula siat totu a unu cun sa corza; figumorisca a matza niedha; figumorisca cruàxini = cruonza o birdiggroga
Sinonimi e contrari
carrúciu 1,
figamoru,
fimorisca,
figutzíndia,
morisca
Frasi
gioghendu a cuai nc’est intrau a mesu de unu cràchiri de figumorisca ◊ at fatu una pipia de una fògia de figumorisca
2.
sa genti papat figumorisca ◊ ge fui disigiosu de sa cosa frisca…, sa figumorisca mi at iscramentau!
Terminologia scientifica
frt, Opuntia ficus-indica
Traduzioni
Francese
figue de Barbarie
Inglese
indian fig
Spagnolo
chumbera
Italiano
fico d'India
Tedesco
echter Feigenkaktus,
Kaktusfeige.
morísca , nf: murisca Definizione
figumorisca, genia de mata a tàulas (o palas) totu súciu (is prus noàdiles), ladas e grussas (su truncu), longas prus de prammu, cun su corgiolu chi no lassat passare s'abba, cun is fògias chi parent agúgias, a ispina: faet meda fintzes in logu de terra làngia o paga e agguantat su sicore, bogat (mescamente in is oros de sa tàula) unu frutu cun su corgiolu ispinosu meda, a ispinas pitichedhedhas totus impare, a fileras, est de sabore druche e cun sèmene meda; una calidade (m. areste o cràbina) est prus ispinosa in sa tàula e in su frutu (bonu che a sa maseda) e dha ponent meda a fàere cresura / foedhandho de frutu, sèmpere upm.; crestai sa figumorisca = segarecheli su culatzu, chi zughet prus ispina; morisca incarnada in sa tàula = mustaciolu o sagura; morisca essida in mesu de sa tàula = voe taedhare, marighedha
Sinonimi e contrari
carrúciu 1,
ficumorisca,
fiughíndia
Frasi
su rocarzu l'ant prantadu totu a moriscas ◊ sas moriscas sunt fiorindhe ◊ s'astraore at ispérdidu sas moriscas
2.
sa morisca est bona a fàghere saba ◊ bodhi morisca, iscorza e màniga! ◊ a l'ispuligare sa morisca daet cumbata! ◊ sa morisca si leat cun sa punta de duos pódhighes e no a manu prena (e cheret, menzus, iscovitada innanti)
Terminologia scientifica
frt, Opuntia ficus-indica
Traduzioni
Francese
figuier d'Inde,
figuier de Barbarie,
figue de Barbarie
Inglese
prickly pear
Spagnolo
nopal
Italiano
fico d'India
Tedesco
echter Feigenkaktus.
ufiòne , nm, agt: ofione,
ufrone,
unfione,
unfrone Definizione
giúmburu ufrau, ufradura de carre bia pistada; sa figu créschia de mannària pagu innanti de còere; in cobertantza, nau de gente, chi o chie si ofendhet e si primmat luego, po cosas de pagu contu
Sinonimi e contrari
abbugnadura,
tzulumbone,
unfiatzu
/
cdh. unfioni
/
crabione,
perchinzone
/
primmagiolu,
ufrósigu
Frasi
bubbullancas, tzoedhos, tzurumbones si únfiant che pane intro 'e sa bura: in su coro ti ponent sa tristura e sos mermos diventant che unfrones (G.Ruju)
2.
làssalu istare, cuss'ufrone, chi no faghet mancu a bi zogare!
Terminologia scientifica
rbr, ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
figue verte
Inglese
unripe fig
Spagnolo
higo no maduro
Italiano
fico immaturo
Tedesco
unreife Feige.