cèpa , nf: cepra,
gepa Definizione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinonimi e contrari
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Etimo
chd.
gjeppa
Traduzioni
Francese
caillot de sang
Inglese
blood clot
Spagnolo
coágulo,
grumo de sangre
Italiano
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedesco
Blutgerinnsel.
insambenàdu , pps, agt: insammenadu,
issambenadu Definizione
de insambenare; chi portat sàmbene calandho, chi est brutu de sàmbene; chi est chentza sàmbene, chi no dhi at abbarrau sàmbene
Sinonimi e contrari
insambinidu
2.
in s'istante matessi una lantzada li at ispacadu in petus una vena e in d-unu minutu apen'apena sa persone fit tota insambenada ◊ lassat insammenadu su terrinu
3.
devia manigare su parasàmbene chi mi deviat intrare sàmbene ca nachi fia issambenada
Traduzioni
Francese
ensanglanté
Inglese
bloodstained,
stained with blood
Spagnolo
ensangrentado
Italiano
insanguinato
Tedesco
blutig.
insambenàre , vrb: issambenare,
issambentare,
insangunai Definizione
imbrutare de sàmbene
Sinonimi e contrari
insambentae,
insangrentare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ensanglanter
Inglese
to cover with blood
Spagnolo
ensangrentar
Italiano
insanguinare
Tedesco
blutig machen.
sàmbani , nm: sàmbene,
sàmbine,
sàmbini,
sàmbiri,
sàmmene,
sànghini,
sàngui,
sànguini,
sànguni Definizione
ammesturu abbosu de sustàntzias bias (glóbbulos orrúbios e biancos), de colore orrúbiu (prus cotu su venosu, prus craru cussu arteriosu), chi in is organísimos animales su coro pompat portandho deosi s’ossígenu e is alimentos necessàrios a sa vida de is céllulas in totu su corpus: cunsiderau sa cosa prus pretziada po bívere, est símbulu de vida etotu; genia de papare, fatu cun sàmbene de porcu o de àteru animale, cundhiu e cotu a budhiu o a orrostu / a/c. sos sàmbenes = su sàmbene in cantu de diferentes personas e fintzes coment'e iscóviu de is naturales (èssere a sàmbenes, nau de unu piessignu de su naturale = segundu chie); foedhandho de papares, sàmbene de animale (porcu, brebè) postu in is longos segaos a orrugos po còere o po ndhe giare
Sinonimi e contrari
bidalíciu,
sambenedhu
/
cdh.,
ttrs. sangu
Modi di dire
csn:
sàmbene in abba = maladia a su sàmbene, zenia de crancu; preta ’e sàmbene = sànguini callau, samben tentu, apredadu, pistau; zúghere sos ogros in preta de sàmbene = arrúbius arrúbius; sàmbene pistu = lidori, màrcia de pistadura; fúria, altzada de sàmbene = sàmbene a tropu, a pressione forte, ira de sàmbene, sàmbene a càntaru chi essit in carchi vena chi si crebat, itl. emorragìa; samben de nares = iscolu de sànguini, sànguini chi a bortas si perdit de su nasu; sàmbene forte, punta de sàmmene (pecu)= itl. ipertensióne; turru de sàmbene = sàmbene a bullu; intrare sàmbene a unu = aciúngiri sànguini allenu; bogàreche sàmbene a unu = sangraidhu; bogare sàmbene a unu = fai ccn. segada de dhi fai essiri/pèrdiri sànguini; istangiai su sànguini = frimmare sàmbene essindhe, de segada, puntura e gai; donadori de sànguini = chini si fait sangrai e donat fatuvatu su sànguini suu po genti de operai o chi sunfrit de microcitemia; mòrrere de ira ’e sàmbene (nadu in suspu) = learesila a lecuancas, chentza presse e ne pidinu; èssiri de sànguini forti = corazosu, chi no si lassat bínchere pro timoria, assuconu e gai, chi est de agguantu, no si lassat impressionare, fintzas sanu, de agguantu a sas maladias (ctr. de sàmbene débile); tènniri malu sànguini a unu = tènnere disgéniu, carchi cosa contra a unu; èssiri de malu sànguni = chentza grabbu, istrossa; èssere de su matessi sàmbene = parentes custrintos; torrai su sànguini a logu = passai s'atzíchidu, sa timoria manna; ampuai, artziai su sànguini a conca, artziada de sàmbene a conca = pèrdere sa passéssia, fàghere a s'arrennegada; costai su sànguni de su coru = meda, sacrifítziu mannu
Frasi
comente mi as fertu cun cussa nae sica mi as bogadu sàmbene ◊ unu flacone de sàmbene meu, chi forsis salvat una vida anzena, innestat de amore una fiama (G.Soro)◊ comente at puntu su porcu at bogadu unu turru de sàmbene ◊ òlgiu a m'interrai auba su soli calgentat e imbúdhidat chei su sàmbini a binti annus ◊ su sàmbene no est abba ◊ sa Luna est in colore de sàmbene: odheu, sinnale malu!
2.
pro fàchere sos sàmbenes de su porcu bi cheret mele, papassa e menta de farre
3.
a intendi cussus bellus fuedhus mi est torrau su sànguini a logu ◊ li sutzas a su póveru su sàmmene ca ses iscuscentziadu ◊ lampu, no siat chi morzat de ira ’e sàmbene, puru: a sas deghe est ancora in letu! ◊ mi ch'est pigadu su sàmbene a conca fatèndhemi boltulare su carvedhu ◊ cussu est ómine de malu sàmbene: no si agguantat sa figura!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
sanguen
Traduzioni
Francese
sang
Inglese
blood
Spagnolo
sangre
Italiano
sàngue
Tedesco
Blut.
tzurrète , nm Definizione
bentre armà, su sàmbene de sa brebè, de s'angione (fintzes de sa craba) cotu in sa bentre de s'animale etotu: su sàmbene chi essit a búdhidu (tzurru) de s'animale iscannau s'ingollet faendhodhu a morigadura forte (pilisadura) po no si cagiare e apustis si cundhit e si ponet a còere a budhiu
Sinonimi e contrari
sambenedhu
Frasi
sos ómines aiant comintzau a irgannare anzones e berbeches, a fàchere cordas e tzurretes
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
boudin
Inglese
blood sausage
Spagnolo
morcilla
Italiano
sanguinàccio
Tedesco
Blutwurst.