cèpa , nf: cepra,
gepa Definizione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinonimi e contrari
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Etimo
chd.
gjeppa
Traduzioni
Francese
caillot de sang
Inglese
blood clot
Spagnolo
coágulo,
grumo de sangre
Italiano
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedesco
Blutgerinnsel.
dragòne , nm: dragoni Definizione
sordau chi cumbatit prus a cuadhu chi no a pei; genia de mata po bellesa, ma chi faet fintzes unu vernissu orrúbiu, tinta, bona po meighina
Frasi
apo a girare dae mata in mata, che bandhidu chi giàgarant dragones
Terminologia scientifica
mtm, dracaena draco
Traduzioni
Francese
dragon,
sang de dragon
Inglese
dragoon,
tarragon
Spagnolo
dragón,
drago de Canarias
Italiano
dragone,
sàngue di drago
Tedesco
Drachenbaum.
sàgna 1 , nf: sàngia,
sanza Definizione
sàmbene malu, guastu, cun matéria chi essit de una feria chi si est ufrada, ma fintzes sa essidura etotu; in cobertantza, fintzes arrennegu, afuta
Sinonimi e contrari
maltza,
mamaja,
mammai 1,
mammana,
matéria,
sanzida
/
postema
/
ascru,
ódia,
tírria
Modi di dire
csn:
èssere una sacheta de sagna (nadu de ccn.)= odiosu, malu, de naturale malu; trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate
Frasi
si est mortu unfrau de sàngia e de malítzia ◊ dae cussas malandras e piaes sàmbene e sanza bidio calendhe
2.
sa sàngia aferenat s'esisténtzia ◊ ses patindhe dolore e sàngia ◊ ma càstia cussa faci de sàngia ita at fatu! ◊ cussu? cussu est papau de sa sàngia!◊ ndi faint de cherpai de sa sàngia, is bixinus, candu si ant a biri!…
Etimo
ltn.
sania
Traduzioni
Francese
pus,
envie
Inglese
pus,
envy
Spagnolo
pus,
sanies,
envidia
Italiano
pus,
sàngue màrcio,
invìdia
Tedesco
Eiter,
Neid.
sàmbani , nm: sàmbene,
sàmbine,
sàmbini,
sàmbiri,
sàmmene,
sànghini,
sàngui,
sànguini,
sànguni Definizione
ammesturu abbosu de sustàntzias bias (glóbbulos orrúbios e biancos), de colore orrúbiu (prus cotu su venosu, prus craru cussu arteriosu), chi in is organísimos animales su coro pompat portandho deosi s’ossígenu e is alimentos necessàrios a sa vida de is céllulas in totu su corpus: cunsiderau sa cosa prus pretziada po bívere, est símbulu de vida etotu; genia de papare, fatu cun sàmbene de porcu o de àteru animale, cundhiu e cotu a budhiu o a orrostu / a/c. sos sàmbenes = su sàmbene in cantu de diferentes personas e fintzes coment'e iscóviu de is naturales (èssere a sàmbenes, nau de unu piessignu de su naturale = segundu chie); foedhandho de papares, sàmbene de animale (porcu, brebè) postu in is longos segaos a orrugos po còere o po ndhe giare
Sinonimi e contrari
bidalíciu,
sambenedhu
/
cdh.,
ttrs. sangu
Modi di dire
csn:
sàmbene in abba = maladia a su sàmbene, zenia de crancu; preta ’e sàmbene = sànguini callau, samben tentu, apredadu, pistau; zúghere sos ogros in preta de sàmbene = arrúbius arrúbius; sàmbene pistu = lidori, màrcia de pistadura; fúria, altzada de sàmbene = sàmbene a tropu, a pressione forte, ira de sàmbene, sàmbene a càntaru chi essit in carchi vena chi si crebat, itl. emorragìa; samben de nares = iscolu de sànguini, sànguini chi a bortas si perdit de su nasu; sàmbene forte, punta de sàmmene (pecu)= itl. ipertensióne; turru de sàmbene = sàmbene a bullu; intrare sàmbene a unu = aciúngiri sànguini allenu; bogàreche sàmbene a unu = sangraidhu; bogare sàmbene a unu = fai ccn. segada de dhi fai essiri/pèrdiri sànguini; istangiai su sànguini = frimmare sàmbene essindhe, de segada, puntura e gai; donadori de sànguini = chini si fait sangrai e donat fatuvatu su sànguini suu po genti de operai o chi sunfrit de microcitemia; mòrrere de ira ’e sàmbene (nadu in suspu) = learesila a lecuancas, chentza presse e ne pidinu; èssiri de sànguini forti = corazosu, chi no si lassat bínchere pro timoria, assuconu e gai, chi est de agguantu, no si lassat impressionare, fintzas sanu, de agguantu a sas maladias (ctr. de sàmbene débile); tènniri malu sànguini a unu = tènnere disgéniu, carchi cosa contra a unu; èssiri de malu sànguni = chentza grabbu, istrossa; èssere de su matessi sàmbene = parentes custrintos; torrai su sànguini a logu = passai s'atzíchidu, sa timoria manna; ampuai, artziai su sànguini a conca, artziada de sàmbene a conca = pèrdere sa passéssia, fàghere a s'arrennegada; costai su sànguni de su coru = meda, sacrifítziu mannu
Frasi
comente mi as fertu cun cussa nae sica mi as bogadu sàmbene ◊ unu flacone de sàmbene meu, chi forsis salvat una vida anzena, innestat de amore una fiama (G.Soro)◊ comente at puntu su porcu at bogadu unu turru de sàmbene ◊ òlgiu a m'interrai auba su soli calgentat e imbúdhidat chei su sàmbini a binti annus ◊ su sàmbene no est abba ◊ sa Luna est in colore de sàmbene: odheu, sinnale malu!
2.
pro fàchere sos sàmbenes de su porcu bi cheret mele, papassa e menta de farre
3.
a intendi cussus bellus fuedhus mi est torrau su sànguini a logu ◊ li sutzas a su póveru su sàmmene ca ses iscuscentziadu ◊ lampu, no siat chi morzat de ira ’e sàmbene, puru: a sas deghe est ancora in letu! ◊ mi ch'est pigadu su sàmbene a conca fatèndhemi boltulare su carvedhu ◊ cussu est ómine de malu sàmbene: no si agguantat sa figura!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
sanguen
Traduzioni
Francese
sang
Inglese
blood
Spagnolo
sangre
Italiano
sàngue
Tedesco
Blut.
séru 1 , nm Definizione
sa parte abbosa de su sàmbene
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
sérum sanguin
Inglese
serum
Spagnolo
suero de la sangre
Italiano
sièro del sàngue
Tedesco
Blutserum.