Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cèpa , nf: cepra, gepa Definitzione cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu Sinònimos e contràrios drúlluru 2. sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare 3. su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa Ètimu chd. gjeppa Tradutziones Frantzesu caillot de sang Ingresu blood clot Ispagnolu coágulo, grumo de sangre Italianu coàgulo, grumo di sàngue Tedescu Blutgerinnsel.

dragòne , nm: dragoni Definitzione sordau chi cumbatit prus a cuadhu chi no a pei; genia de mata po bellesa, ma chi faet fintzes unu vernissu orrúbiu, tinta, bona po meighina Frases apo a girare dae mata in mata, che bandhidu chi giàgarant dragones Terminologia iscientìfica mtm, dracaena draco Tradutziones Frantzesu dragon, sang de dragon Ingresu dragoon, tarragon Ispagnolu dragón, drago de Canarias Italianu dragone, sàngue di drago Tedescu Drachenbaum.

sàgna 1 , nf: sàngia, sanza Definitzione sàmbene malu, guastu, cun matéria chi essit de una feria chi si est ufrada, ma fintzes sa essidura etotu; in cobertantza, fintzes arrennegu, afuta Sinònimos e contràrios maltza, mamaja, mammai 1, mammana, matéria, sanzida / postema / ascru, ódia, tírria Maneras de nàrrere csn: èssere una sacheta de sagna (nadu de ccn.)= odiosu, malu, de naturale malu; trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate Frases si est mortu unfrau de sàngia e de malítzia ◊ dae cussas malandras e piaes sàmbene e sanza bidio calendhe 2. sa sàngia aferenat s'esisténtzia ◊ ses patindhe dolore e sàngia ◊ ma càstia cussa faci de sàngia ita at fatu! ◊ cussu? cussu est papau de sa sàngia!◊ ndi faint de cherpai de sa sàngia, is bixinus, candu si ant a biri!… Ètimu ltn. sania Tradutziones Frantzesu pus, envie Ingresu pus, envy Ispagnolu pus, sanies, envidia Italianu pus, sàngue màrcio, invìdia Tedescu Eiter, Neid.

sàmbani , nm: sàmbene, sàmbine, sàmbini, sàmbiri, sàmmene, sànghini, sàngui, sànguini, sànguni Definitzione ammesturu abbosu de sustàntzias bias (glóbbulos orrúbios e biancos), de colore orrúbiu (prus cotu su venosu, prus craru cussu arteriosu), chi in is organísimos animales su coro pompat portandho deosi s’ossígenu e is alimentos necessàrios a sa vida de is céllulas in totu su corpus: cunsiderau sa cosa prus pretziada po bívere, est símbulu de vida etotu; genia de papare, fatu cun sàmbene de porcu o de àteru animale, cundhiu e cotu a budhiu o a orrostu / a/c. sos sàmbenes = su sàmbene in cantu de diferentes personas e fintzes coment'e iscóviu de is naturales (èssere a sàmbenes, nau de unu piessignu de su naturale = segundu chie); foedhandho de papares, sàmbene de animale (porcu, brebè) postu in is longos segaos a orrugos po còere o po ndhe giare Sinònimos e contràrios bidalíciu, sambenedhu / cdh., ttrs. sangu Maneras de nàrrere csn: sàmbene in abba = maladia a su sàmbene, zenia de crancu; preta ’e sàmbene = sànguini callau, samben tentu, apredadu, pistau; zúghere sos ogros in preta de sàmbene = arrúbius arrúbius; sàmbene pistu = lidori, màrcia de pistadura; fúria, altzada de sàmbene = sàmbene a tropu, a pressione forte, ira de sàmbene, sàmbene a càntaru chi essit in carchi vena chi si crebat, itl. emorragìa; samben de nares = iscolu de sànguini, sànguini chi a bortas si perdit de su nasu; sàmbene forte, punta de sàmmene (pecu)= itl. ipertensióne; turru de sàmbene = sàmbene a bullu; intrare sàmbene a unu = aciúngiri sànguini allenu; bogàreche sàmbene a unu = sangraidhu; bogare sàmbene a unu = fai ccn. segada de dhi fai essiri/pèrdiri sànguini; istangiai su sànguini = frimmare sàmbene essindhe, de segada, puntura e gai; donadori de sànguini = chini si fait sangrai e donat fatuvatu su sànguini suu po genti de operai o chi sunfrit de microcitemia; mòrrere de ira ’e sàmbene (nadu in suspu) = learesila a lecuancas, chentza presse e ne pidinu; èssiri de sànguini forti = corazosu, chi no si lassat bínchere pro timoria, assuconu e gai, chi est de agguantu, no si lassat impressionare, fintzas sanu, de agguantu a sas maladias (ctr. de sàmbene débile); tènniri malu sànguini a unu = tènnere disgéniu, carchi cosa contra a unu; èssiri de malu sànguni = chentza grabbu, istrossa; èssere de su matessi sàmbene = parentes custrintos; torrai su sànguini a logu = passai s'atzíchidu, sa timoria manna; ampuai, artziai su sànguini a conca, artziada de sàmbene a conca = pèrdere sa passéssia, fàghere a s'arrennegada; costai su sànguni de su coru = meda, sacrifítziu mannu Frases comente mi as fertu cun cussa nae sica mi as bogadu sàmbene ◊ unu flacone de sàmbene meu, chi forsis salvat una vida anzena, innestat de amore una fiama (G.Soro)◊ comente at puntu su porcu at bogadu unu turru de sàmbene ◊ òlgiu a m'interrai auba su soli calgentat e imbúdhidat chei su sàmbini a binti annus ◊ su sàmbene no est abba ◊ sa Luna est in colore de sàmbene: odheu, sinnale malu! 2. pro fàchere sos sàmbenes de su porcu bi cheret mele, papassa e menta de farre 3. a intendi cussus bellus fuedhus mi est torrau su sànguini a logu ◊ li sutzas a su póveru su sàmmene ca ses iscuscentziadu ◊ lampu, no siat chi morzat de ira ’e sàmbene, puru: a sas deghe est ancora in letu! ◊ mi ch'est pigadu su sàmbene a conca fatèndhemi boltulare su carvedhu ◊ cussu est ómine de malu sàmbene: no si agguantat sa figura! Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. sanguen Tradutziones Frantzesu sang Ingresu blood Ispagnolu sangre Italianu sàngue Tedescu Blut.

séru 1 , nm Definitzione sa parte abbosa de su sàmbene Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu sérum sanguin Ingresu serum Ispagnolu suero de la sangre Italianu sièro del sàngue Tedescu Blutserum.