Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

belosía , nf: belusia Definitzione su sentidu de chie no si alligrat e antzis si dispraghet de su bene de is àteros, o fintzes sentidu contràriu a un’àteru pruschetotu po cosa o persona chi paret benindho mancu o chi si timet chi bèngiat mancu po neghe de s’àteru Sinònimos e contràrios fenga / gelosia*, imbídia, imbidiosia, ociania, tirriosia Frases candho ant bidu totu cussa zente fatu sou, cudhos ndhe sunt intrados in belusia ◊ nos acuntentamos de su chi tenimos chentza tènnere belusia de nisciunu ◊ no ti fides de chie ti giughet in belosia! Tradutziones Frantzesu envie Ingresu envy Ispagnolu envidia Italianu invìdia Tedescu Neid.

bòlla , nf: bolza, boza, vodha Definitzione su bòllere, su àere gana, disígiu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios desizu, gana / idea, boluntadi Maneras de nàrrere csn: a bolla o a marolla = de bonu coro o a mala gana, cun sas bonas o cun sas malas; de bona bolla mia = chentza mi lu obbrigare neune; pigare boza de una cosa = bènnere gana; a boza de ccn. = comenti bollit ccn. Frases sa bolla de isciri de su pipiu no si fut assuermada ◊ mi current in venas disizos e bozas ◊ a lu leare no bi fit mancu pensendhe… s'ingiantu aiat in coro sa bolza de fàghere sa matessi vida sua (N.Fois) 2. lassu nâi sa genti e fatzu a bolla mia ◊ zutu ti ant s'ingannu a boza issoro ◊ a s'ispidale bi andhat zente in boza de saludu ◊ unu pagu a boza e unu pagu a fortza, issa puru intreit a ballare ◊ no ti ndhe pighet piús boza! ◊ finas su renunsciadu intrat in bozas ◊ a bollas o ammarollas gei partis! Sambenados e Provèrbios smb: Bolla, Bollas / prb: a boza de corvu no morit àinu Ètimu ltn. *volia Tradutziones Frantzesu envie Ingresu wish Ispagnolu gana, deseo Italianu vòglia Tedescu Lust.

èngia , nf: enza, fenga*, venza Definitzione genia de sentidu chi si provat coment'e de ódiu e arrennegu o tzacu contra a unu o a calecuna cosa Sinònimos e contràrios belosia, imbídia, ódiu, sagna 1 Tradutziones Frantzesu envie, rage Ingresu rage, envy Ispagnolu envidia Italianu invìdia, ràbbia Tedescu Neid, Ärger.

fènga , nf: fèngia, èngia, venza Definitzione genia de sentidu chi si provat coment'e de ódiu e arrennegu o tzacu contr'a s'àteru, fintzes cosa chi si faet a dispetu Sinònimos e contràrios angóniu, belosia, imbidiosia, ódia, sagna 1 Frases no tenzedas fenga! ◊ est genti disisperada chi bivit cun su coru caugau, prenu de fèngia ◊ dhas iscudint a terra apetighendudedhas cun fèngia ◊ su coru mau e sa fèngia faint cosas malefitziosas! ◊ s'antziana badhàt in d-una manera de fai fèngia a is giòvunas ◊ tirriosa, parit chi mi dhu fàciat a fenga! ◊ dae sa fenga mi tia èssere leadu a iscavanadas cun sas manos mias etotu! Ètimu ctl. venja Tradutziones Frantzesu haine, envie Ingresu hate, envy, grudge Ispagnolu odio, rencor, envidia Italianu òdio, rancóre, invìdia Tedescu Haß, Groll, Neid.

filístru , nm Definitzione filos de unga o tudhas de sos pódhiches: pigighedhu o limbedhu de pedhe chi si ndhe istacat e artzat acanta a is ungas Sinònimos e contràrios fannuga, filinzone, filiuncu, panarighe, panaritzu, perunga, peunga, pibitzili, piliesse, pilinzone, pilisungra, tanarígia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu envie des ongles Ingresu agnail Ispagnolu padrastro Italianu pipita delle ùnghie Tedescu Niednagel, Neidnagel.

gàna , nf: ganas Definitzione disígiu o bisóngiu de calecuna cosa, nau fintzes in su sensu de fàmene (pagu o meda), de àere s'idea, sa volontade, su disígiu / min. ganighedha, ganutza Sinònimos e contràrios boza, desizu / fàmene, fràmicu / idea, volontade | ctr. malaggana Maneras de nàrrere csn: èssiri de bona g. = èssere in bonumore; fai una cosa de mala g. = a malugoro; èssiri a ganas mabas = gana de bombitare, de ndhe torrare sa cosa de s'istògomo; ganaona (gana bona)= su istai bèni, su èssiri allirgus, de bona ispétzia; leare sa g. = fai passai s'apititu; una ganigedha tèngiu de!… = no ndhe tenzo própiu gana!; intzaurraisí de gana = disigiare, àere ganas; gana maca = isazerada, tropu, aira; g. neta = fàmini ca no dhoi at própriu nudha a papai; ponnirisí de gana a fai cosa = de bona volontade; a prima gana = comintzendhe a manigare, candho unu est famidu; leare, manigare, fàghere su chi si at in gana = su chi o cantu unu bollit Frases faghe su chi as in gana! ◊ si sos Sardos aiant gana de traballare comente ant gana de ammorare, nuraches nobos aiant fatu! ◊ tenner o benner gana de riere, de chistionare, de prànghere, de caminare, de lèzere, de drommire, de manigare, de fàghere abba, gana de figu, de pira, de casu, de abba, de cosa de apílliu ◊ como no assazo nudha ca mi che leat sa gana ◊ a tui puru, oi, no fait gana de ti ndi pesai? 2. bi at zente chi galu oje morit de sa gana 3. sa piciochedha est sempri a ganas mabas: no est papendi giai nudha ◊ a s'antzianu li benit gana de fàghere abba fatuvatu 4. in cussu logu a prima gana bosi cracant sa berdura, mancu chi siais unu molente! Sambenados e Provèrbios smb: Gana Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu envie, désir Ingresu wish Ispagnolu gana, deseo Italianu vòglia, desidèrio, stìmolo Tedescu Lust.

gelosía , nf: zelosia Definitzione genia de sentidu contràriu a un’àteru mescamente po cosa o persona chi paret benindho mancu o chi si timet de bènnere mancu po neghe de s’àteru o chi s'àteru tenet in prus o de méngius / intrare in g., parai g. = sentire, àere zelosia Sinònimos e contràrios belosia Frases poetas a fiotu chi a Pedru cantendhe ant connotu sunt intrados pro isse in gelosia ◊ apu tentu gelosia po issu ca in dónnia logu fiat craculau e dèu no! ◊ arrimade cada trampa, sa malavide e sas gelosias!◊ bae ca non s’imbirdat de gelosia s’apuntau! ◊ a frari miu dh'at mortu Giommaria po gelosia, ca no borèt a mi cojai cun issu Ètimu itl. gelosia Tradutziones Frantzesu jalousie, envie Ingresu jealousy, envy Ispagnolu celos Italianu gelosìa Tedescu Eifersucht.

imbídia , nf: imbígia, imbija Definitzione su sentidu chi si provat candho no si ndhe tenet praxere de su bene de s’àteru Sinònimos e contràrios ascru, fingidadi, imbidiosia, ódia, tírria, tirriosia Frases si s'imbídia fuit tinza fumis totu tinzosos! Sambenados e Provèrbios prb: no apas imbígia de priucu ingrassatu ne de pogheredhu mennatu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu envie Ingresu envy Ispagnolu envidia Italianu invìdia Tedescu Neid.

imbozàre , vrb Definitzione fàere bènnere o naschire sa bògia, sa gana, su disígiu de ccn. cosa Sinònimos e contràrios abbozare, arranguitzai, imbozire, inganatzire, ingangulissai, ingolosinare | ctr. dirganare, irbozare Frases cussas féminas sunt che binzas chena muru pro imbozare mustrendhe sas titedhas pendhe pendhe ◊ no imbozes sos pitzinnos a fàghere cosa chi no andhat bene! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner envie Ingresu to temp Ispagnolu animar, estimular Italianu invogliare Tedescu anregen.

inganàdu , pps, agt Definitzione de inganare; chi ndhe tenet gana Sinònimos e contràrios ganósigu, inganatzidu, inganidu | ctr. dilganadu 2. su matzone est inganadu de bochire sas pudhighinas ◊ sezis torrados inganados de nos surzire meudhos e brios (T.Rubattu)◊ cun sa cóntiga chi su fizu cheriat a su babbu… est andhada sa mama, ca ndhe fit inganada issa puru! Tradutziones Frantzesu qui a envie Ingresu eager, tempted Ispagnolu con ganas Italianu invogliato Tedescu angeregt.

inganàre , vrb: inganiare Definitzione batire sa gana, pònnere gana, disígiu Sinònimos e contràrios inganasare, inganatzire, inganie, ingolosinare | ctr. dirganare, irbozare Frases a cussa no li dias audéntzia ca t'inganat a ti apentare cun issa gioghendhe ◊ custa cosa mi at inganiau a papare ◊ mi ant inganiau a lígere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner envie Ingresu to tempt Ispagnolu dar ganas Italianu invogliare Tedescu anregen.

ingangulissài , vrb: ingangulitzae, ingrangullitzai, ingrunguitzai, ingrungullitzai Definitzione batire sa gana, pònnere in bona mota po fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbozare, arrengolitzai, imbozare, imbozitare, imbrebigliare, inganatzire, ingolosinare, ingrangugliare, ingrillietare, ingringhillitai | ctr. dirganare, irbozare Frases a trabballai cun sa computera, a is piciochedhus, dhus ingrangullitzat! ◊ si no dhus ingrangullitzas no faint nudha ◊ sa cosa bella mi at ingrungullitzau a ndi fai atra ◊ oi is pipius me in iscola bint cosas praxibis chi ingrunguitzant a istudiai ◊ dh'at ingangulissau su chi dhi at contau su cumpàngiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner envie Ingresu to tempt Ispagnolu meter ganas, animar Italianu invogliare Tedescu anregen.

ingolosinàre , vrb: ingulosinai, ingulosinare Definitzione pigare s'àteru a gulosinas, cun cosas chi praghent meda, fàere bènnere sa gana de calecuna cosa giaendhodhi o faendhodhi cosas chi praghent Sinònimos e contràrios imbozare, inganare, ingangulissai, ingrangugliare, ingregai, ingulai | ctr. dirganare, irbozare Ètimu spn. engolisinar Tradutziones Frantzesu donner envie, allécher Ingresu to tempt Ispagnolu meter ganas, engolosinar Italianu invogliare, allettare Tedescu anregen, anlocken.

linghízu , nm Definitzione manera de fàere po indrúchere s'àteru a calecuna cosa; manera de fàere contivigiosa meda, coment'e bolendho fàere sa cosa a linghidura; fintzes una zenia de gustu, de praghere o soddisfatzione a fàere calecuna cosa o una prova dificurtosa o de pagu giudu, bastat de dhue arrennèscere o de si giare a bíere Sinònimos e contràrios apraniamentu, lintura / pibinca 2. ant illitzidu s'incunza cun linghizu (G.A.Mura) 3. su maistru de pannu est acuntentandhe modas e linghizos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu caprice, envie Ingresu whim Ispagnolu carantoña, antojo Italianu sfìzio Tedescu Laune.

sàgna 1 , nf: sàngia, sanza Definitzione sàmbene malu, guastu, cun matéria chi essit de una feria chi si est ufrada, ma fintzes sa essidura etotu; in cobertantza, fintzes arrennegu, afuta Sinònimos e contràrios maltza, mamaja, mammai 1, mammana, matéria, sanzida / postema / ascru, ódia, tírria Maneras de nàrrere csn: èssere una sacheta de sagna (nadu de ccn.)= odiosu, malu, de naturale malu; trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate Frases si est mortu unfrau de sàngia e de malítzia ◊ dae cussas malandras e piaes sàmbene e sanza bidio calendhe 2. sa sàngia aferenat s'esisténtzia ◊ ses patindhe dolore e sàngia ◊ ma càstia cussa faci de sàngia ita at fatu! ◊ cussu? cussu est papau de sa sàngia!◊ ndi faint de cherpai de sa sàngia, is bixinus, candu si ant a biri!… Ètimu ltn. sania Tradutziones Frantzesu pus, envie Ingresu pus, envy Ispagnolu pus, sanies, envidia Italianu pus, sàngue màrcio, invìdia Tedescu Eiter, Neid.

spécia , nf: (spé-ci-a) ispéssia* 1 spéssia, spétzia 1 Definitzione umore o temperamentu de s'ànimu segundu de su mamentu, de comente si agatat, unu; fintzes gana, volontade de fàere / cun bona spétzia = de bonumore Sinònimos e contràrios antena, gana, mota Frases est una poriga de dis groga e a spétzia lègia ◊ sempri brullanu, issu, sempri de bona spéssia! ◊ si dhi faint furriai sa spétzia, cussu s'inchietat, lah! ◊ arrít sempri, est sempri de bona spétzia ◊ ma it'est, de mala spétzia, oi?! 2. s'àtera noti femu arrósciu de mi girai: pagu spétzia tenemu de dormiri! ◊ chi seu de spétzia, mi ponit trint'ous fritus, mancu su fumu bit! ◊ mi benit custa spécia lègia candu seu istrantaxa… mi depu crocai! ◊ passada ti est sa spétzia maba? Tradutziones Frantzesu humeur, envie Ingresu mood Ispagnolu humor, gana Italianu umóre, vòglia Tedescu Laune, Lust.