abbagadiàre , vrb: bagadiare Definizione
fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare
Sinonimi e contrari
afestai
Frasi
su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre congé
Inglese
to take a day off
Spagnolo
estar de vacaciones
Italiano
celebrare il giórno festivo,
far vacanza
Tedesco
feiern.
abbarigàu , avb Definizione
a logos dhu narant po sa die de oe a duas, àteros po duas dies a oe o dinnanteriseru, e fintzes po de oe a tres dies
Sinonimi e contrari
daretu,
pusticràs
/
barigadu
2.
candu si bieus, cras, pusti cras o abbarigau?
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
après-demain
Inglese
the day after tomorrow
Spagnolo
pasado mañana
Italiano
dopodomani
Tedesco
übermorgen.
addedíe , avb: addeie Definizione
a lughe de die, totu is oras de candho faet die a candho iscurigat
Sinonimi e contrari
| ctr.
addenote
Frasi
addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ si ammentabat totu su chi li fit capitau addedie ◊ su bandhuleri drommit addeie e zirat addenote
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de jour
Inglese
by day
Spagnolo
de día
Italiano
di giórno
Tedesco
tagsüber.
Annunóu , nm Definizione
sa prima die de s'annu
Traduzioni
Francese
nouvel an,
le jour de l'an,
le premier de l'an
Inglese
new year's day
Spagnolo
Año Nuevo
Italiano
Capodanno
Tedesco
Neujahr.
ascensciòne, ascensiòne, ascensiòni , nf: assensione,
assentzione Definizione
sa festa chi arregodat s’artzada de su Segnore a is Chelos, a is baranta dies de Pascamanna: dhue at bidha chi narant pasca de s'assensioni a sa Pasca rosada o de fiores
Sinonimi e contrari
ischiscione 1
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
Ascension
Inglese
ascension day
Spagnolo
Ascensión
Italiano
ascensióne (fèsta)
Tedesco
Himmelfahrt.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definizione
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Frasi
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Traduzioni
Francese
pendant la journée
Inglese
by day
Spagnolo
de día
Italiano
di giórno
Tedesco
bei Tag.
dí, día , nf, nm: die,
diri Definizione
su tempus de binti bàtoro oras, cantu istat sa Terra faendho una chindhulada intrea (giru); totu is oras de lughe de s'abbreschidórgiu a s'iscurigadórgiu (in srd. est foedhu de genia fémina, ma no est raru a dhu intèndhere a mascu)/ min. dixedha, diighedha, nadu in suspu pro die mala, metzana / is partes de sa die: parte de mengianu (de candho abbreschet a mesudie), obrescidroxu, mengianedhu chitzi, mengianu, mesudí; parte de sero: meigamma, merí/bortaedie, mericedhu, mericedhedhu o murriadroxu; su denote: primu noti, mesunoti, noti grussa, impudhiles); pl. dies, diis; una diri, duas diis; sa Die de sa Sardigna = su 28 de abrile (ammentu de sa die chi is Sardos in Castedhu su 1794 ant pinnigau is dominadores piemontesos po che dhos bogare)
Sinonimi e contrari
diada
/
dedie
| ctr.
note
Modi di dire
csn:
sa die = su tempus chi est faghindhe, chi at a fàghere oe (o fintzas un'àtera css. e podet bàlere fintzas in su sensu de "cussa die"); fàghere die = obrèsciri; a sa fata de sa die = obrescendi, faghindhe die; colare, barigare sa die = passai su tempus de sa dí; passa/passade die bona! = itl. buona giornata!; die mala, die bona, die de abba, de bentu = dí de tempus malu, légiu; colare die bona, mala = istendhe o sentíndhesi bene, male, de saludu o fintzas de àteru; die frisca = dí (de istadi) chi no est fendi basca; die de calura, de fritu, de bentu, de abba = dí chi fait basca, frius, bentu, àcua, proendho; die mústia = die annuada; die assuta = chi no est proindhe, chi no proet; die de bonu = de istonzu bonu, chentza male, chentza dispiagheres o tropu suferéntzia; sa die diata = sa dí signalada; dí de festa o nodia, dí de fatu, de faina o de fatoriu, faturibu, dí de discansu, feriada o de pasu; bonas dias! = passade die bona!; intro ’e die = intr'e su mengianu e su merí; èssere die manna, arta = fatu die dae ora meda; a punta ’e die = itl. in pièno giórno; a lugh'e die = a dedie, a luxi; a sas tres, a sas deghe, a sas baranta dies = tres, dexi, coranta diis apustis; s'àtera die de…= sa dí apustis de…; die cun die = dónnia dí, una dí e s'àtera puru; a dies, a diis = una die emmo, s'àtera nono, a bortas ei a bortas nono; èssere a dies (nadu de comente s'istat de saludu) = intendirisí una dí bèni, s'àtera mali; a die in mesu (a dimmesu) = una die emmo e una nono, a dies vicànicas; pònnere die bona = (nau de su tempus) impromítiri ca fait dí bella; mancai sa mellus dí de s'annu a ccn. = pecare a conca, èssere unu pagu macu, istoladu, fertu; sa die no mai = sa dí de martis mai, mai; dí rasigada, límpia = die de sole, de aera neta; picare sa die pro su note = drommire intro de die e suguzare su note (mescamente a divertire); die manna cun die, die die, a die intrea = a totu dí; oe est die, custa no est die = est/no est sa dí adata, bona po fai calincuna cosa
Frasi
istaiat a dies pijadas in montes ◊ e chini de bosatrus, po cantu siat atrupelliau, podit aciungi una dia in prus a sa vida sua? (Ev)◊ in custas diis mi at bófiu libberai de un'istadu chi mi fiat bregúngia ◊ a sos tres dies est arrividu isse ◊ disígiu sa diri chi si eus a cojai ◊ su martis de coa est sa dia de sas crocorigas ◊ sa die m'intendhio male e no so essidu a logu ◊ custas dias apu agatau duas foedhos ci no connosces
2.
inoghe mi faghet die cantendhe a pramm'adorada ◊ si ndhe pesat a sa fata de sa die ◊ est unu die giaru ◊ sa die est cumintzendhe a dare borta ◊ istat male meda chi no che at a colare sa die ◊ in istiu sas dies sunt mannas, in zerru minores ◊ coladu làmpadas, sas dies sunt miminendhe ◊ passat sa diri domandendi, sa noti sentza fogu e ni domu ◊ – A it'ora ti ndhe ses pesadu? – Za fit fatu die!
3.
irvertúdalu, chi est die manna! ◊ die manna chin die istaiat tessindhe ◊ s'aera est neta: paret ca oe ponet die bella ◊ su sole a die manna est sempre giaru ◊ essi a fora a bídere ite paret sa die! ◊ si sa die est assuta, cras andhamus a s'olia ◊ oe est die, si andhamus a s'olia! ◊ balla ca oe no est die pro binnennare, proindhe goi!◊ si pesas chito meda, za ti drommis carchi ora intro de die!
4.
portat sa faci che diri mala intruinada
Cognomi e Proverbi
prb:
bi at prus dies chi no canónigos ◊ sa die bona si chircat in campu
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
dies
Traduzioni
Francese
jour
Inglese
day
Spagnolo
día (f)
Italiano
giórno,
giornata
Tedesco
Tag.
diàda , nf Definizione
tempus de una die: est fatu a sa matessi manera de notada, chidada, mesada, ma nau prus che àteru in su sensu de unu tempus prenu de trebballu, immarritzone
Sinonimi e contrari
dí,
gerronada
| ctr.
notada
Frasi
s'alenu arcanu, eternu e fuiditu, chi sas diadas tancat e abberit, si est frimmu, edducas sa fronte ti at fertu (G.Fiori)◊ comente ti ses reguladu in totu sa diada?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
journée
Inglese
day
Spagnolo
jornada
Italiano
giornata
Tedesco
Tag.
diatòglia, diatòrja , nf Definizione
die de fatoriu, dí de fatu, chi si trebballat, die de trebballu
Sinonimi e contrari
gerronada
Frasi
fit bestita chin sos pintzos de arribbu fintzas in diatòglia ◊ aiant fatu festa manna macari in diatòglia ◊ essendhe diatorja, oe in bidha sa zente est paca
Traduzioni
Francese
jour ouvrable
Inglese
weekday,
working day
Spagnolo
laborable
Italiano
giórno feriale
Tedesco
Werktag,
Wochentag.
gerronàda , nf: gerrunada,
giorronata,
giornada,
tzorronata,
zoronada Definizione
una die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die / andai o trabballai a giorronada = triballare a dies, a contu de àtere mescamente, chentza tènnere triballu fetivu
Sinonimi e contrari
diada,
diatòglia
Frasi
furis cincu fígius: unu andhàt a coile, unu fut a sa giorronata ◊ candu apu fatu sa cuinta seu andada a su sartu a fai sa gerrunada ◊ finas a ti fai su callu fais gerronada crutza, agoa gei podis fai gerronada intrea
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
journée
Inglese
day
Spagnolo
jornal
Italiano
giornata
Tedesco
Arbeitstag,
Tagelohn.
giantéris , avb: zanteris Definizione
duas dies innanti de oe / torrandho agoa in su tempus si narat: oe, deris, gianteris, dinnantis
Sinonimi e contrari
dinnantariseru,
innantieris
Frasi
morta est mela piberi… piús allegru so como chi no eris e gianteris! ◊ a mie su sardu mi piaghet totu: su de subra, su de giosso, su de mesu, su de oe, su de deris e su de gianteris puru
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
iam ante heri
Traduzioni
Francese
avant-hier
Inglese
the day before yesterday
Spagnolo
anteayer
Italiano
avantièri
Tedesco
vorgestern.
incràs , avb: uncràs Definizione
sa die apustis de una die calesiògiat, difatu
Sinonimi e contrari
cras
Frasi
sa die nono, ma s'incràs fint andhados ◊ Micheledhu est arrenésciu a biri su mari isceti s’incràs ◊ s'incràs dh'at fuedhada ◊ s'incràs est andhadu pro faedhare cun s'inzenieri
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le lendemain
Inglese
the day after
Spagnolo
el día siguiente
Italiano
indomani
Tedesco
Morgen.
Pascamànna , nf Traduzioni
Francese
Pâques
Inglese
easter day
Spagnolo
pascua de Resurrección
Italiano
Pàsqua di resurrezióne
Tedesco
Ostern.
postigràs , avb: pusticràs,
pustigràs Definizione
sa die chi benit aifatu de cras, duas dies apustis de oe
Sinonimi e contrari
impusticràs,
postis
Frasi
oi est su 23, cras su 24 e pustigràs est Paschixedha! ◊ oje in iscola chèglio imparare deretu a lèghere, cras imparo a iscríere e pusticràs sos lúmeros
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
post cras
Traduzioni
Francese
après demain
Inglese
the day after tomorrow
Spagnolo
pasado mañana
Italiano
dopodomani
Tedesco
übermorgen.
zoronàda , nf: (sa z. = sazoronàda) gerronada*
tzorronata,
zorronada,
zorronata Definizione
die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die
Modi di dire
csn:
conchistare, lucurare, acapidare, pèrdere sa z. = trabballai po cosa, trabballai po debbadas; andhare o èssere a sa z. = no àere unu triballu fetivu, unu postu, triballare a dies; z. anzena = fata a contu de àtere; fàghere z. bona = trabballai, godangiai meda; fàghere z. = totu su triballu chi si podet fàghere in tempus de una zoronada, triballare chentza pèrdere tempus; cumprire sa z. = fàghere z. manna, triballare totu s'ora chi faghet; essire sa z. = àere zoronada, èssere chircados a triballare; collire sa z. = andai a trabballai, si cumbinat de èssiri circaus; chircare o leare a unu a sa z. = a fàghere triballu a zoronadas
Frasi
mi ndhe andho che operàgiu chi at servidu sa zorronada (A.Casula)◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada ◊ acomi tristu a zorronada anzena! ◊ mi fato carchi bruncone de linna candho no mi essit zoronada ◊ collidila, sa zoronada, candho essit! ◊ chircaimus a Fulanu a sa zoronada pro ispilire olia
Traduzioni
Francese
journée de travail
Inglese
day
Spagnolo
jornada,
jornal
Italiano
giornata
Tedesco
Arbeitstag,
Tagelohn.