abbagadiàre , vrb: bagadiare Definitzione
fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare
Sinònimos e contràrios
afestai
Frases
su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre congé
Ingresu
to take a day off
Ispagnolu
estar de vacaciones
Italianu
celebrare il giórno festivo,
far vacanza
Tedescu
feiern.
abbarigàu , avb Definitzione
a logos dhu narant po sa die de oe a duas, àteros po duas dies a oe o dinnanteriseru, e fintzes po de oe a tres dies
Sinònimos e contràrios
daretu,
pusticràs
/
barigadu
2.
candu si bieus, cras, pusti cras o abbarigau?
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
après-demain
Ingresu
the day after tomorrow
Ispagnolu
pasado mañana
Italianu
dopodomani
Tedescu
übermorgen.
addedíe , avb: addeie Definitzione
a lughe de die, totu is oras de candho faet die a candho iscurigat
Sinònimos e contràrios
| ctr.
addenote
Frases
addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ si ammentabat totu su chi li fit capitau addedie ◊ su bandhuleri drommit addeie e zirat addenote
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
de jour
Ingresu
by day
Ispagnolu
de día
Italianu
di giórno
Tedescu
tagsüber.
Annunóu , nm Definitzione
sa prima die de s'annu
Tradutziones
Frantzesu
nouvel an,
le jour de l'an,
le premier de l'an
Ingresu
new year's day
Ispagnolu
Año Nuevo
Italianu
Capodanno
Tedescu
Neujahr.
ascensciòne, ascensiòne, ascensiòni , nf: assensione,
assentzione Definitzione
sa festa chi arregodat s’artzada de su Segnore a is Chelos, a is baranta dies de Pascamanna: dhue at bidha chi narant pasca de s'assensioni a sa Pasca rosada o de fiores
Sinònimos e contràrios
ischiscione 1
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
Ascension
Ingresu
ascension day
Ispagnolu
Ascensión
Italianu
ascensióne (fèsta)
Tedescu
Himmelfahrt.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definitzione
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Frases
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Tradutziones
Frantzesu
pendant la journée
Ingresu
by day
Ispagnolu
de día
Italianu
di giórno
Tedescu
bei Tag.
dí, día , nf, nm: die,
diri Definitzione
su tempus de binti bàtoro oras, cantu istat sa Terra faendho una chindhulada intrea (giru); totu is oras de lughe de s'abbreschidórgiu a s'iscurigadórgiu (in srd. est foedhu de genia fémina, ma no est raru a dhu intèndhere a mascu)/ min. dixedha, diighedha, nadu in suspu pro die mala, metzana / is partes de sa die: parte de mengianu (de candho abbreschet a mesudie), obrescidroxu, mengianedhu chitzi, mengianu, mesudí; parte de sero: meigamma, merí/bortaedie, mericedhu, mericedhedhu o murriadroxu; su denote: primu noti, mesunoti, noti grussa, impudhiles); pl. dies, diis; una diri, duas diis; sa Die de sa Sardigna = su 28 de abrile (ammentu de sa die chi is Sardos in Castedhu su 1794 ant pinnigau is dominadores piemontesos po che dhos bogare)
Sinònimos e contràrios
diada
/
dedie
| ctr.
note
Maneras de nàrrere
csn:
sa die = su tempus chi est faghindhe, chi at a fàghere oe (o fintzas un'àtera css. e podet bàlere fintzas in su sensu de "cussa die"); fàghere die = obrèsciri; a sa fata de sa die = obrescendi, faghindhe die; colare, barigare sa die = passai su tempus de sa dí; passa/passade die bona! = itl. buona giornata!; die mala, die bona, die de abba, de bentu = dí de tempus malu, légiu; colare die bona, mala = istendhe o sentíndhesi bene, male, de saludu o fintzas de àteru; die frisca = dí (de istadi) chi no est fendi basca; die de calura, de fritu, de bentu, de abba = dí chi fait basca, frius, bentu, àcua, proendho; die mústia = die annuada; die assuta = chi no est proindhe, chi no proet; die de bonu = de istonzu bonu, chentza male, chentza dispiagheres o tropu suferéntzia; sa die diata = sa dí signalada; dí de festa o nodia, dí de fatu, de faina o de fatoriu, faturibu, dí de discansu, feriada o de pasu; bonas dias! = passade die bona!; intro ’e die = intr'e su mengianu e su merí; èssere die manna, arta = fatu die dae ora meda; a punta ’e die = itl. in pièno giórno; a lugh'e die = a dedie, a luxi; a sas tres, a sas deghe, a sas baranta dies = tres, dexi, coranta diis apustis; s'àtera die de…= sa dí apustis de…; die cun die = dónnia dí, una dí e s'àtera puru; a dies, a diis = una die emmo, s'àtera nono, a bortas ei a bortas nono; èssere a dies (nadu de comente s'istat de saludu) = intendirisí una dí bèni, s'àtera mali; a die in mesu (a dimmesu) = una die emmo e una nono, a dies vicànicas; pònnere die bona = (nau de su tempus) impromítiri ca fait dí bella; mancai sa mellus dí de s'annu a ccn. = pecare a conca, èssere unu pagu macu, istoladu, fertu; sa die no mai = sa dí de martis mai, mai; dí rasigada, límpia = die de sole, de aera neta; picare sa die pro su note = drommire intro de die e suguzare su note (mescamente a divertire); die manna cun die, die die, a die intrea = a totu dí; oe est die, custa no est die = est/no est sa dí adata, bona po fai calincuna cosa
Frases
istaiat a dies pijadas in montes ◊ e chini de bosatrus, po cantu siat atrupelliau, podit aciungi una dia in prus a sa vida sua? (Ev)◊ in custas diis mi at bófiu libberai de un'istadu chi mi fiat bregúngia ◊ a sos tres dies est arrividu isse ◊ disígiu sa diri chi si eus a cojai ◊ su martis de coa est sa dia de sas crocorigas ◊ sa die m'intendhio male e no so essidu a logu ◊ custas dias apu agatau duas foedhos ci no connosces
2.
inoghe mi faghet die cantendhe a pramm'adorada ◊ si ndhe pesat a sa fata de sa die ◊ est unu die giaru ◊ sa die est cumintzendhe a dare borta ◊ istat male meda chi no che at a colare sa die ◊ in istiu sas dies sunt mannas, in zerru minores ◊ coladu làmpadas, sas dies sunt miminendhe ◊ passat sa diri domandendi, sa noti sentza fogu e ni domu ◊ – A it'ora ti ndhe ses pesadu? – Za fit fatu die!
3.
irvertúdalu, chi est die manna! ◊ die manna chin die istaiat tessindhe ◊ s'aera est neta: paret ca oe ponet die bella ◊ su sole a die manna est sempre giaru ◊ essi a fora a bídere ite paret sa die! ◊ si sa die est assuta, cras andhamus a s'olia ◊ oe est die, si andhamus a s'olia! ◊ balla ca oe no est die pro binnennare, proindhe goi!◊ si pesas chito meda, za ti drommis carchi ora intro de die!
4.
portat sa faci che diri mala intruinada
Sambenados e Provèrbios
prb:
bi at prus dies chi no canónigos ◊ sa die bona si chircat in campu
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
ltn.
dies
Tradutziones
Frantzesu
jour
Ingresu
day
Ispagnolu
día (f)
Italianu
giórno,
giornata
Tedescu
Tag.
diàda , nf Definitzione
tempus de una die: est fatu a sa matessi manera de notada, chidada, mesada, ma nau prus che àteru in su sensu de unu tempus prenu de trebballu, immarritzone
Sinònimos e contràrios
dí,
gerronada
| ctr.
notada
Frases
s'alenu arcanu, eternu e fuiditu, chi sas diadas tancat e abberit, si est frimmu, edducas sa fronte ti at fertu (G.Fiori)◊ comente ti ses reguladu in totu sa diada?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
journée
Ingresu
day
Ispagnolu
jornada
Italianu
giornata
Tedescu
Tag.
diatòglia, diatòrja , nf Definitzione
die de fatoriu, dí de fatu, chi si trebballat, die de trebballu
Sinònimos e contràrios
gerronada
Frases
fit bestita chin sos pintzos de arribbu fintzas in diatòglia ◊ aiant fatu festa manna macari in diatòglia ◊ essendhe diatorja, oe in bidha sa zente est paca
Tradutziones
Frantzesu
jour ouvrable
Ingresu
weekday,
working day
Ispagnolu
laborable
Italianu
giórno feriale
Tedescu
Werktag,
Wochentag.
gerronàda , nf: gerrunada,
giorronata,
giornada,
tzorronata,
zoronada Definitzione
una die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die / andai o trabballai a giorronada = triballare a dies, a contu de àtere mescamente, chentza tènnere triballu fetivu
Sinònimos e contràrios
diada,
diatòglia
Frases
furis cincu fígius: unu andhàt a coile, unu fut a sa giorronata ◊ candu apu fatu sa cuinta seu andada a su sartu a fai sa gerrunada ◊ finas a ti fai su callu fais gerronada crutza, agoa gei podis fai gerronada intrea
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
journée
Ingresu
day
Ispagnolu
jornal
Italianu
giornata
Tedescu
Arbeitstag,
Tagelohn.
giantéris , avb: zanteris Definitzione
duas dies innanti de oe / torrandho agoa in su tempus si narat: oe, deris, gianteris, dinnantis
Sinònimos e contràrios
dinnantariseru,
innantieris
Frases
morta est mela piberi… piús allegru so como chi no eris e gianteris! ◊ a mie su sardu mi piaghet totu: su de subra, su de giosso, su de mesu, su de oe, su de deris e su de gianteris puru
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
ltn.
iam ante heri
Tradutziones
Frantzesu
avant-hier
Ingresu
the day before yesterday
Ispagnolu
anteayer
Italianu
avantièri
Tedescu
vorgestern.
incràs , avb: uncràs Definitzione
sa die apustis de una die calesiògiat, difatu
Sinònimos e contràrios
cras
Frases
sa die nono, ma s'incràs fint andhados ◊ Micheledhu est arrenésciu a biri su mari isceti s’incràs ◊ s'incràs dh'at fuedhada ◊ s'incràs est andhadu pro faedhare cun s'inzenieri
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le lendemain
Ingresu
the day after
Ispagnolu
el día siguiente
Italianu
indomani
Tedescu
Morgen.
Pascamànna , nf Tradutziones
Frantzesu
Pâques
Ingresu
easter day
Ispagnolu
pascua de Resurrección
Italianu
Pàsqua di resurrezióne
Tedescu
Ostern.
postigràs , avb: pusticràs,
pustigràs Definitzione
sa die chi benit aifatu de cras, duas dies apustis de oe
Sinònimos e contràrios
impusticràs,
postis
Frases
oi est su 23, cras su 24 e pustigràs est Paschixedha! ◊ oje in iscola chèglio imparare deretu a lèghere, cras imparo a iscríere e pusticràs sos lúmeros
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
ltn.
post cras
Tradutziones
Frantzesu
après demain
Ingresu
the day after tomorrow
Ispagnolu
pasado mañana
Italianu
dopodomani
Tedescu
übermorgen.
zoronàda , nf: (sa z. = sazoronàda) gerronada*
tzorronata,
zorronada,
zorronata Definitzione
die de trebballu; su badàngiu, sa paga, su trebballu de una die
Maneras de nàrrere
csn:
conchistare, lucurare, acapidare, pèrdere sa z. = trabballai po cosa, trabballai po debbadas; andhare o èssere a sa z. = no àere unu triballu fetivu, unu postu, triballare a dies; z. anzena = fata a contu de àtere; fàghere z. bona = trabballai, godangiai meda; fàghere z. = totu su triballu chi si podet fàghere in tempus de una zoronada, triballare chentza pèrdere tempus; cumprire sa z. = fàghere z. manna, triballare totu s'ora chi faghet; essire sa z. = àere zoronada, èssere chircados a triballare; collire sa z. = andai a trabballai, si cumbinat de èssiri circaus; chircare o leare a unu a sa z. = a fàghere triballu a zoronadas
Frases
mi ndhe andho che operàgiu chi at servidu sa zorronada (A.Casula)◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada ◊ acomi tristu a zorronada anzena! ◊ mi fato carchi bruncone de linna candho no mi essit zoronada ◊ collidila, sa zoronada, candho essit! ◊ chircaimus a Fulanu a sa zoronada pro ispilire olia
Tradutziones
Frantzesu
journée de travail
Ingresu
day
Ispagnolu
jornada,
jornal
Italianu
giornata
Tedescu
Arbeitstag,
Tagelohn.