àlchida , nf, nm: àlchidu,
àrchidu,
àrchita,
àschida,
àschidu Definizione
fortza o fintzes abbilesa de fàere cosa, de cumandhare, de s'impònnere a is àteros, de si fàere arrespetare
Sinonimi e contrari
acru 1,
archete,
arpados,
folteléntzia
Frasi
no apesit àschidos de andhare ◊ a ndhe tenet de àrchidos, cuss'ómine! ◊ torreit in ànimos bonos e de bon'àschidu a che congruire s'òbera de sa die (A.Canalis)◊ a solu no mi abbastant sos àschidos pro ti fàghere leare cussas camineras ◊ cussu no at àteras àrchitas ◊ no apeint sos àschidos de li frimmare sas peràulas in buca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
énergie,
vigueur,
autorité,
prestige
Inglese
authority,
power,
vigourprestige,
arrogance
Spagnolo
autoridad,
poder
Italiano
autorità,
potére,
prestìgio
Tedesco
Macht,
Ansehen.
giustíscia, giustíssa, giustíssia, giustítzia , nf: dustítzia,
zustíssia Definizione
is autoridades, sa manu armada de s'istadu, mescamente nau de carabbineris e magistraos (o chie che a issos), chi funt, de ses séculos a como, sa manu de su domíniu angenu e de is leis de un'istadu nemigu de is Sardos: po cussu custu foedhu, chi puru benit de giustu, bolet nàrrere su male, su trotu a manígiu de chie tenet su podere e is ainas de su guvernu benniu de fora (leis, galeras, tribbunales, armas) e po cussu etotu s'impreat sèmpere timendho (sa giustítzia est cosa de tímere e no po nudha su díciu narat menzus acontzamentu lanzu chi no senténtzia rassa) e prus che àteru si narat frastimandho a chie, e addeadhu, si dhi bolet male; coment'e cultura chi no benit de s'isperiéntzia istórica de is Sardos in is úrtimos (e chi in sardu no si narat própriu), cosa giusta, su giustu, su de s’arrexone: custu foedhu, arresone, fut su chi is Sardos de sa cilviltade sarda giudicale naraiant po s'idea de giustu e giustítzia
Modi di dire
csn:
trabballu de giustítzia = faina mala, de fàghere male, dannu, furas e gai; èssiri o arrúiri in trabballu de g. = fàghere carchi faina mala (es. fura, morte e gai); pàrriri cramendi giustítzia = èssere a boghes aira, iscramendhe, pedindhe; pònnere, pònniri a ccn. in g. = denuntziare a ccn. a sa zustíssia
Frasi
sa giustítzia aundi si abarrat ndi tirat s'arrogu ◊ canno sa giustissa tocat a s'ispessata a domo tua, carchi cuntipitzu ti assennet! ◊ ancu l'aeret biu sa giustíscia prima de intrare in domo mia! ◊ bi at giustíssia, carabbineris, barracellus e pungioladas! ◊ po no arrui in giustítzia donat su chi dhi pedint ◊ timendhe sa giustítzia est essiu a bandhitare ◊ donadhi a papai a su gatu, chi est a tzérrius parit cramendi giustítzia!◊ s'istória est comenti a sa giustítzia, chi at de giustu su nòmini isceti! (Urru)
2.
sa giustítzia dhu cruxat, dhu pregonit, dh'abbruxit, si dhu papit, dhu sperevundit!
3.
ndhe apo de aju a istare iseta iseta: giustítzia pro me iseto invanu!
Cognomi e Proverbi
prb:
giustíssia chi faltat giustíssia de balla ◊ menzus terra chentza pane chi no terra chena giustíscia ◊ meighina e giustíscia iscuru a chie la chircat ◊ iscura sa domo chi b'intrat giustíscia
Traduzioni
Francese
justice,
povoir,
ennemi
Inglese
justice,
enemy,
outside power
Spagnolo
justicia,
poder enemigo
Italiano
giustìzia,
potére estràneo,
nemico
Tedesco
Gerechtigkeit.
podère , nm: poderi,
puderi Definizione
sa fortza (púbblica o privada) e possibbilidade de fàere calecuna cosa, de cumandhare, de decídere e determinare fintzes su chi faent is àteros / is poderes de un'istadu: legislativu (faet is leis), giuditziàriu (giúdicat cunforma a is leis), esecutivu (guvernat, amministrat cunforma a is leis)
Sinonimi e contrari
pògias,
possa
Modi di dire
csn:
atafai in p. de…, bènnere in p. de… = arrúiri asuta a su domíniu de…, andhare a… mustràresi a…; èssiri in p. de…, a p. de… (nau pruscatotu de genti)= èssere in pozos de…, suta a cumandhu de…; fai a tira p. = chentza si frimmare, a sa segura chentza istare duiddui; fai una cosa a totu p. = cun totu sas fortzas, a totu codhu; pròghere a p. de Deus = aira, betare abba a mojos
Frasi
custu fit unu preíderu chi teniat su podere de che bogare sos bundhos ◊ cussas lezes davant poderes de programmatzione ◊ nessi a faedhare za est in podere de donzunu
2.
chie at pérdidu unu màtulu de giaes benzat in podere meu! (G.Ruju)◊ chin sa malària so istada in podere de tres dutores ◊ ant papau a totu poderi, ca làndiri a fàmini castàngia parit ◊ s'orfunedhu fiat atafau in poderi de unu meri susuncu ◊ est niandho a podere
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
pouvoir,
puissance
Inglese
power
Spagnolo
poder,
potencia
Italiano
potére,
potènza
Tedesco
Macht,
Stärke.
podestàde, podestàdi , nf, nm: potestate Definizione
fortza, podere de cumandhare; nm., in s'antigóriu, autoridade púbblica, genia de síndhigu de Tàtari candho si guvernaiat coment'e repúbblica, fintzes títulu de is giúices chi guvernaiant is Regnos sardos
Sinonimi e contrari
podestàgiu
Frasi
cussus funt impresonaus bàsciu sa podestadi de su dimóniu!
2.
fit ancrucadu e a conca bassa in sinnu de respetu candho su podestade l'at mutidu
Etimo
itl.
potestade
Traduzioni
Francese
pouvoir,
podestat
Inglese
power,
podestà
Spagnolo
potestad,
alcalde
Italiano
potestà,
podestà
Tedesco
Macht,
Gewalt,
Bürgermeister.
poténcia , nf: poténtzia,
potéscia,
potéssia Definizione
su pòdere meda, su àere fortza manna, podere mannu de cumandhare e obbrigare is àteros e fàere pònnere mente; foedhandho de matemàtica, multíplica de unu númeru (base) cun cussu etotu tantas bortas cantas inditat s'esponente / làmbidu de p. (nau de ccn.)= chi bolet cumandhare meda
Sinonimi e contrari
podere,
possa
/
cdh. puténtzia
Frasi
si mancat a sas aves sa poténtzia chi mai ant tanta altura superadu, cosa tet fàghere s'ómine isoladu a presúmere de altzare subra a mie! ◊ Nostra Signora mia, bosu teneis una poténtzia forti!
Traduzioni
Francese
puissance
Inglese
power
Spagnolo
potencia
Italiano
potènza
Tedesco
Macht,
Potenz.
zustíssia , nf: dustítzia,
giustíscia* Definizione
is autoridades, mescamente carabbineris (o àtera figura chi si assimbígiat) e magistraos, chi funt, de ses séculos, sa manu de su domíniu angenu e de is leis de un'istadu nemigu de is Sardos: po cussu custu foedhu, chi puru benit de giustu/zustu, bolet nàrrere su male, su trotu chi manígiat chie tenet su podere e is ainas de su guvernu (leis, galeras, tribbunales, armas) e po cussu s'impreat sèmpere timendho e prus che àteru frastimandho a chie si bolet male; coment'e cultura chi no benit de s'isperiéntzia istórica de is Sardos in is úrtimos séculos, cosa giusta, su chi antigamente naraiant sa resone cunforma a is leis e costumas de sa civiltade sarda
Modi di dire
csn:
betare sa z. a unu = mandhàreli sos carabbineris, su pretore e gai; èssere in buca de z. (nadu de unu) = zúghere sa zustíssia ifatu, èssere chircadu pro acusa
Frasi
su parentau no ammitit sa neche de chie nche rughet in manos de sa zustíssia ◊ in locos nostros a dare una manu a sa zustíssia che ndhe secat una a s'amicu! ◊ ndhe at ingaleradu de pastores chentza neghe, sa zustíssia!… ◊ ube intrat sa zustíssia est pejus de intrare sa morte ◊ sa zustíssia si mànicat su bibu: cussa est s'arte sua
2.
sa zustíssia mandhada!, sa zustíssia lu pregonet!, sa zustíssia lu cumenzat!
Cognomi e Proverbi
prb:
sa zustíssia tenet su lèpore a carru
Traduzioni
Francese
injustice,
pouvoir hostile,
ennemi
Inglese
injustice,
enemy,
unrelated power
Spagnolo
injusticia,
poder enemigo
Italiano
ingiustìzia,
potére estràneo,
nemico
Tedesco
feindliche Gewalt.