àbba , nf: àcua Definizione
est su lícuidu prus connotu in sa Terra, arregortu in cantidade manna in mares, lagos, errios, astraos, benos: cumpostu de duos àtomos de idrògenu e unu de ossígenu (H2O), est necessàriu po sa vida de animales e matedu, bisòngiat e s’impreat po medas fainas; su calare de s'abba de is nues candho iscàrrigant, s'abba chi serbit po giare una samunada a calecuna cosa; in cobertantza, s'ispurgadura chi ndhe bogant is errigos de su sàmbene / min. abbighedha, abbita / zenias de abbas: abba neta, bruta, trulla, frisca, caente, próina, prótzia, púdida, morta, frimma, currindhe; àcua dulci o de biri = abba durche, de funtana, de riu, de lagu, projana, chi zughet pagos sales e mescamente pagu croruru de sódiu (ctr. abba salida, de mare, salamata); àcua vitània = funtana chi no benit mai mancu; abba de vívere = bona a bufare; abbas luadas = incuinadas; abba soloca = froca sorta, abba de nie; àcua froca = abba astrada, frita meda; abba de càgliu = su càgiu iscagiau ammesturau cun abba, po mòrrere su late
Sinonimi e contrari
pioa,
pióida
/
orina,
písciu
Modi di dire
csn:
fàghere in s'abba (nau de erbas o matas) = crèsciri in mesu de s'àcua, aundi dhoi at àcua; fàgheresi, irfàgheresi in abba = furriaisí in àcua; abba de… (+nm. de erba) = decotu fatu cun cuss'erba; segàreche s'abba a unu = serrai o pigaindi s'àcua (de s'acuedotu, de s'arriu); tènnere sas abbas = fàghere carchi cora, canale e gai a manera de collire s'abba projana o àtera chi no fetat dannu, de no sumire; abba russa = tretu de mare o riu inue s'abba est arta; porcu de a. = tzurru, abba chi essit a bullu; corpu de abba = nue o bírridu de abba; àcua sullena = abba chi proet lena, fine, pàsida; betare s'abba a mojos, a cartos = pròiri a meda, ghetai àcua a cadinus, a màrigas; èssere in abba = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi; no meressire mancu abba bruta = èssere própiu indignu, malu; bufare abba de imméntiga mundhos = iscarèsciri totu, èssiri conca scheréscia; s'abba de s'ogru = zenia de lícuidu chi bi at intro de s'ogru; abbanasu = su mucu isabbisabbi chi faghet su nasu refriadu; sas abbas de un'animale anzendhe, de sa partera = su lícuidu de sa burba ue creschet su fedu, itl. lìquido amniòtico; sa mama de sas abbas = itl. caduca o decìdua, genia de pilloncu de sa madri chi dónnia mesi s'isfait si sa fémina no benit príngia; segai is àcuas = fàgherendhe sas abbas, comintzare a anzare, a s'illierare, candho si segat su sacu prenu de abbas ue est su fedu; pàrrere faghíndhendhe sas abbas = tènniri sempri pressi meda; àcua maba = su suore, suerada chi si faghet fàghere pro sanare carchi maladia; s'àcua ferrada = male chi benit a su bestiàmine chi at manigadu férula ifusta; zúghere sos cherbedhos in abba = èssere macu, badhinosu; ómine de bon'abba = bonu; trabballai asuta de àcua = fàghere sas cosas a s'acua, unu pagu a traitoria; aciúngiri àcua a mari = dare cosa a chie ndhe tenet meda, azuare a chie no ndhe at bisonzu; no dare abba a Cristos = èssiri susuncu ispaciau; no segare mancu s'abba (nau de aina) = èssiri ingurdada meda, no èssiri bella a segai nudha; pistare abba = fai cosa pro debbadas; ischire una cosa chei s'abba = isciri sa cosa bèni meda; agatàresi, èssere in malas abbas, a s'abba leada = èssiri in dificurtadi manna, a barca pérdia; èssiri ancora a is primas àcuas = tènnere pagu pràtiga, pagu isperiéntzia; ifúndheresi a sa prima abba = pèrdiri su coràgiu e lassai a pèrdiri totu a sa primu dificurtadi (ma, nau de fémina cojada noa, tènniri fillu luegus apustis cojada); cabertura a duas abbas = chi (candu proit) ghetat s'àcua a duas partis; èssiri totus a un'abba = totus a un'origa, de sas matessi ideas; samunare in d-una, duas, tres abbas = samunare una, duas, tres bortas sempre cun abba càmbia; samunare in sete abbas = meda (nau pruscatotu de sa menti, a manera de cambiai s'identidadi, is ideas de unu); èssere passau in noe abbas = èssere cosa de meda; fàghere abba (nau de gente)= in cobertantza, orinare / erba de àcua = Callitriche palustris, coa de àcua = Ceratophyllum demersum
Frasi
a mi das unu ticu de abba frisca, ca so sididu? ◊ in cussa funtana bi essit unu brussu de abba ◊ bi at cristianos chi no meressint mancu abba bruta ◊ s'abba de sa funtana si che est sica ◊ cheret prenu abba a isterzos ca como la serrant! ◊ nessunu neat de cust’abba non bibo! ◊ s'abba budhit a 100 grados a livellu de su mare
2.
annada de sicore, at fatu pagas abbas ◊ s'abba che at fatu in montes, in campu, in mare ◊ at fatu unu bellu corpu de abba, e bella séria! ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ a sas abbas de s'atunzu essit su cugummedhu ◊ in caminu mi at sighidu s'abba e mi at ifustu ◊ abbigedha at betau, oe!…
3.
in cumpagnia s'ischiat fagher cherrer bene, ca fit zòvanu de bona abba ◊ prima de operare, lea s'abba dai sa vena!
4.
si bi aimus postu su mantessi tempus pro zogare e pro istudiare filosofia, aimus ischidu a Kant chei s'abba
5.
fimus in malas abbas e no s'ischiat in cale mare fimus navighendhe…◊ comintzeit a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra ◊ si est ifustu a sa prima abba e si ndh'est andhadu ◊ sa cojada noa si est ifusta a sa prima abba ◊ fintzas sos arados noos sunt in abbas malas: che los lassant consumare de ruinzu
6.
in abba russa de mare mi arrisco e in s'ària ti marco dogni nue
7.
s'isterzu l'apo samunadu in tres abbas pro mi essire netu ◊ in sete abbas lis sàmunant sa mente, chi siant in Sardinna furisteris!
8.
dhi fiant segadas is àcuas e sa criatura fiat essida a sa luxi
Cognomi e Proverbi
smb:
Abba, Abbas, Acquas
/
prb:
abba in su pistone pista, abba est e abba s'istat ◊ s'abba che catzat totu, foras de su machíghine ◊ mellus a furriae de s'abba fini ci non de s'abba grussa
Terminologia scientifica
mnr
Etimo
ltn.
aqua
Traduzioni
Francese
eau,
pluie
Inglese
water,
rain
Spagnolo
agua,
lluvia
Italiano
àcqua,
piòggia
Tedesco
Wasser,
Regen.
arrosína, arrósina , nf: orrosina,
rosina Definizione
abbighedha lébia, modhina, coment'e candho comintzat a pròere
Sinonimi e contrari
aciàviu,
arravinedha,
irmimisia,
lentina,
modhina,
modhura,
paspia,
proischina
Frasi
s'erba sicada est inciusta de arrosina ◊ su lari de custu muru bastat un'arrosinedha e dhu bis totu ammudhiau! (E.Tola)
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bruine,
crachin
Inglese
misty rain
Spagnolo
llovizna
Italiano
acquerùgiola
Tedesco
Sprühregen.
piòere , vrb: piòghere,
plòere,
pròere,
pròghere,
proi 1,
pròiri,
prori Definizione
fàere o lassare andhare abba a istídhigos, nau de is nues (si podet nàrrere de àteru chi calat che a s'abba, mescamente a meda e de artu, o chi no s'ischit mancu de ue benit): bolet s'aus. èssere po inditare chi s'atzione est o fut in su fàere, faendho, a sa sighia, ma s'aus. àere si ch'est passada (foras candho est cun significau metafóricu)/ pps. piópidu, piotu, plópiu, próghiu, próidu, própiu, prótziu, protu; ger. pioghendhe, proindhe
Sinonimi e contrari
ciòere
Modi di dire
csn:
avb. proebroe = in su matessi tempus chi fit o chi est proindhe; èssere o istare proebroe = pròiri fatuvatu, pròiri tantis bortas in pagu tempus; pròiri a màrigas = pròere a tracónias, a tocu a tocu, betare abba a mojos, pròere meda, a istracia; pròiri a refrigadas, a iscutuladas = bènnere s'abba a nues
Frasi
Deus meu, pioghie, ghetae s'abba! ◊ est proindhe de custu manzanu ◊ at piópidu tantu totu sa die (A.Casula)◊ custa cida no at própiu nudha ◊ precae chi progat ca sa terra est assuta ◊ is cucus si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ s'est bortau a bíere si fit proghendhe ◊ ite paret s'aera: proet o no proet? ◊ cras at a pròere ◊ candho proet sériu s'abba a sa terra l'intrat menzus ◊ est proendi meda coment'e prima
2.
pariat unu ciafu piópidu dae sos chelos ◊ su sole sighiat a piòere lughe subra de sa terra ◊ custa cosa dae ue est próida? ◊ custu bèni a issu dhi est própiu de su celu!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
plovere
Traduzioni
Francese
pleuvoir
Inglese
to rain
Spagnolo
llover
Italiano
piòvere
Tedesco
regen.
pióida , nf: piópida,
piota 1,
próida,
próina,
próghia,
proja,
própida,
proxa Definizione
s'abba a istídhigos chi lassant andhare is nues; s'abba próida, su pròere (a/c.: proja, proza si narat fintzes coment'e agt.)
Sinonimi e contrari
pioa,
proinada,
pruina
/
proidura
Frasi
at fatu una bella próida ◊ at fatu una próina de àcua bruta ◊ casi in pióida de nie, sa pira si est ispozida (B.Cara)◊ sa próina atripat a s'imbirdi e no mi lassat drommí ◊ apo a dare a su locu vostru sa proja de atonzu e sa proja de veranu
2.
s'impedradu de sa corte est lúghidu de abba proza
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
pluie
Inglese
rain
Spagnolo
lluvia
Italiano
piòggia
Tedesco
Regen.