acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acojài , vrb: acujai,
acujare Definizione
nau mescamente de animales, intrare o andhare a si crocare in s'acoiladórgiu; nau de gente (mescamente piciochedhos), asseliare, apartare, cuare
Sinonimi e contrari
acobiai,
acuae,
cortire,
remonire
| ctr.
essire
Frasi
a sa mata dhoi fúrriant is pillonis a dhoi acojai ◊ candu cummentzat a fai frius, sa musca s'acujat aintru de domu ◊ is crucuitus carraxosus trigant a s'acojai
2.
innanti abboghinamos e poi nos acujamos che catedhos ◊ nci fiat una musca… depit èssi acujada: no dha biu prus ◊ sa morti si est acujara apalas de is murus isderrutus de s'arrexoni! ◊ abarrai in domu acujaus, candu cabat su lampu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher
Inglese
to go back to sleep
Spagnolo
cubilar,
calmarse
Italiano
ritirarsi a dormire
Tedesco
schlafengehen.
alloloinài , vrb Sinonimi e contrari
atolondrai
Traduzioni
Francese
monter à la tête,
étourdir
Inglese
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spagnolo
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italiano
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
Tedesco
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
dormíre, dormíri , vrb: drommire,
drommiri,
drumire Definizione
pigare sonnu; batire sonnu, fàere pigare sonnu; istare chentza fàere, chentza àere contivígiu e ne pentzamentu, giare pagu atentzione; fintzes giare s'addromitiolu, fàere dormire / ger. drommindhe, drommendhe, dromminno; a./c.: si no est prnl. pigat s'aus. ai/àere po fàere is tempos cumpostos
Sinonimi e contrari
indormiscai,
ingalare,
insonnigai
| ctr.
bigiare 1,
ischidare,
issonnigare
Modi di dire
csn:
drommí a orixedhas = a iscutas; drommiri a sonnu de pilloni, a s'abbizu = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida, cun su pentzamentu de si acatai de ccn. cosa; drommire che sacu = a sonnu surtu, sonnu grai
Frasi
serra is ogus e dromidia! ◊ seu drommendi pagu, totu a orixedhas ◊ unu si drommit addaghi tenet sonnu ◊ làssalu ca est drommidu! ◊ pesadindhe, za as drommidu meda! ◊ drommidu as, istanote? ◊ si est imboligau in sos ammuntos e torrau a dormire ◊ su pipiu si nch'est dormiu ◊ no b'aiat drommidu, mamma tua, si no ndhe li aias collidu sa robba!
2.
sa mama che at drommidu su pitzinnu ◊ sa dida dormit su pipiu santziendu su bartzolu ◊ anninnia anninnia, drommire ti cheria, coro meu!
3.
ite nachi as a mezorare si drommis! ◊ Sardigna chi drommis in manus allenas, est lómpia s’ora e no ti ndi ses pesada! (G.Zedda)
4.
dh'ant operau sentza de dhu dormiri
Cognomi e Proverbi
prb:
chie drommit meda póberu resessit ◊ chie dormit a pitzinnu pianghet a betzu
Etimo
ltn.
dormire
Traduzioni
Francese
endormir
Inglese
to put to sleep
Spagnolo
adormecer
Italiano
addormentare,
dormire
Tedesco
einschläfern,
schlafen.
drommída , nf: drumida Definizione
su dormire, nau mescamente de su tanti chi unu abbarrat dormiu
Sinonimi e contrari
sonnighera,
sultu
/
cdh. drummita
Frasi
fia cassidu de su sonnu e mi apo fatu una bella drommida ◊ sa drommida chi si at fatu, no si est abbizadu prus de nudha ◊ sa drommida de su carbonaju!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
somme,
sieste
Inglese
sleep
Spagnolo
dormida
Italiano
dormita
Tedesco
Schlaf.
indormiscài, indormiscàre , vrb: indromiscai,
indurmiscare Definizione
èssere sonni sonni, pigare sonnu; si narat fintzes de un'arremu postu asuta e male chi si faet de pàrrere de no sentire, cedendho fortzas; in cobertantza, istare chentza fàere, coment'e dormios, ammammalucaos
Sinonimi e contrari
dormire,
ingalare,
insonnigai
/
iformicare,
indormicare
/
abbabballocai,
abbambanai,
abbraballai
| ctr.
ischidare
Frasi
is discípulus fuant indormiscadus ◊ si fuant indromiscadas e caladas in sonnu ◊ su mobàdiu si ndi pesat macai siat indrommiscau
2.
su momentu prus indicau po giogai fiat su mericedhu, a sobi mesu indrommiscau, cun s'àbidu de su bentixedhu
Etimo
ctl.
endormiscar-se
Traduzioni
Francese
s'endormir
Inglese
to sleep
Spagnolo
dormirse
Italiano
addormentarsi
Tedesco
einschlafen.
sónnu , nm Definizione
genia de pàusu de sa mente, a corpus firmu (e crocau), ogos serraos, candho si asséliant is atuamentos fintzes si is sentidos (a parte sa vista) avertent e bígiant: in cobertantza dhu narant Masedu, Frades Lenos (ca intrat abbellu abbellu), tiu Ombrosu (e fintzes Ambrosu), Perdeseda; fintzes su àere sonnu, gana o bisóngiu de dormire / min. sonnighedhu = pagu, unu pagu de sonnu; s. grai o surtu (calaisí in seti sonnus) = chi a su drommiu no fait a ndi dhu iscidai de cantu est drommiu bèni; s. lébiu = chi su drommiu si nd'iscidat po dónnia pispisu, po intèndiri cosas de pagu contu / s. grassu = erba de arranas (Ranunculus muricatus)
Sinonimi e contrari
píntzighe
| ctr.
billa
Modi di dire
csn:
èssiri intr'e billu e s. = a su drommi ischida, sonnisonni; èssere bíschidu dae su s. = chi at drommidu a tropu; calaisí in s. = drommíresi, rúere de su sonnu meda; leare s. = ingalenàresi, comintzare a drommire; mascare de sonnu = drommí su tanti po s'intendi bèni pasiaus; èssiri sonni lébiu = chi si ndhe ischidat pro donzi mímina cosa chi s'intendhet; candhela ’e s. = pagu pagu de sonnu; leàreche o fintzas ischidàrendhe su s. = pigaindi su sonnu (si unu ndi tenit), non lassai drommiri, catzare o ispibigliare su sonnu; asseliare su s. = passai su sonnu; catzàresi su s. = pentzai bèni e meda a is cosas, faidhas cun coidau; èssere tentu a s. = pigau de su sonnu, sonnidu; zúghere sa cara de su s. = biri o pàrriri a sa faci chi no at drommiu, chi tenit sonnu; incantai un'orixedha de s. = drommire unu pagu; perdere s. = istare chentza drommire, drommire prus pagu de su netzessàriu; drommiri a s. de pilloni = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida; èssiri s. grai = drommire a sonnu surtu chi unu no si abbizat de nudha; segare su s. a unu = ischidarendhelu innanti de s'ora, chentza èssere mascadu de sonnu; intrare che su s., a unu = leàrelu o cumbíncherelu de una manera chi mancu si ndhe abbizat; fagherebbila su s., a unu = drommiresiche bínchidu de su sonnu meda, o fintzas bastàreli su tantu chi at drommidu; mamma ’e sonnu = zenia de cria (de seisei, de priorissa), babbautzu inzendradu chentza nàschidu; s. assaltinadu = avolotadu, assolocadu
Frasi
no mi at faladu una candhela de sonnu! ◊ tenit sonnu grai: no ndi dhu iscidat mancu sa cannonada ◊ mi so ruindhe de su sonnu ◊ si fuant istrumpaus de su sonnu ◊ mi l'at fata su sonnu: no resessia a muntènnere sos ogros abbertos! ◊ su sonnu no mi l'at fata: apo drommidu pagu ◊ custu manzanu bos amus secau su sonnu, ca est chito meda ◊ naromeu chi ses pessandhe chi abbarras totu sa bida teraca: catza su sonnu! ◊ mi est intradu che su sonnu e conchinadu mi che at ◊ si unu no si catzat su sonnu no est cristianu de cabbale! ◊ po s'arriolu, notesta no soi arrennéscia a mi calai a sonnu ◊ custu murmutu tou mi est batindhe su sonnu ◊ mi so postu a pregare e mi at tentu su sonnu ◊ innantis su sonnu beniat mariolu mariolu e mi abbratzaiat a note intrea, e como no poto drommire! ◊ dh'at cassau su sonnu ◊ mi ndhe as ischidadu su sonnu, chirchèndhemi contos! ◊ mi so ingalenadu un'iscuta, su tantu de mi asseliare su sonnu ◊ si lu fit inghiriandhe su sonnu ◊ sàmunadi, ca ti che catzat sa cara de su sonnu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Sonnu
/
prb:
si ti aggradat su sonnu no ti catzas su fàmine
Etimo
ltn.
somnus
Traduzioni
Francese
sommeil,
somnolence
Inglese
sleep,
sleepiness
Spagnolo
sueño,
somnolencia
Italiano
sónno,
sonnolènza
Tedesco
Schlaf,
Schläfrigkeit,
Verschlafenheit.
tzurumbecàre , vrb Definizione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinonimi e contrari
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frasi
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hochement de tête à cause du sommeil
Inglese
to lose one's head balance for the sleep
Spagnolo
cabecear
Italiano
tracollare della tèsta per il sónno
Tedesco
Kippen des Kopfes aus Schlaf.