giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definizione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinonimi e contrari
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frasi
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Cognomi e Proverbi
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etimo
ltn.
iuvare
Traduzioni
Francese
être utile,
servir
Inglese
to be of use,
to be good
Spagnolo
servir,
ser útil
Italiano
giovare
Tedesco
nützen,
gut tun.
ladíre , vrb: latire Definizione
èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina
Sinonimi e contrari
bídere,
làdere*,
pàrrere
Frasi
de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo!
Traduzioni
Francese
être évident
Inglese
to be plain
Spagnolo
ser evidente
Italiano
èsser evidènte
Tedesco
klar sein.
sapíre, sapíri , vrb Definizione
su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura
Sinonimi e contrari
abbigiare,
acapassai,
saerare,
sagamare,
sapiare
Frasi
bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga)
Cognomi e Proverbi
prb:
su dannu peus est a no si sapire
Etimo
itl.
sapere
Traduzioni
Francese
percevoir,
être conscient,
constater,
se rendre compte
Inglese
to perceive,
to be conscious,
to ascertain
Spagnolo
percibir,
ser consciente,
percatarse
Italiano
percepire,
èssere cosciènte,
avvedérsi,
constatare
Tedesco
wahrnehmen,
bewußt sein,
bemerken,
feststellen.
sortéri 1 , nm Definizione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Traduzioni
Francese
personnes ou choses à tirer au sort
Inglese
drawing for (lots)
Spagnolo
lo que va a ser sorteado
Italiano
sorteggiando
Tedesco
durch Los bestimmen.
supentíre , vrb Definizione
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Sinonimi e contrari
atinai,
atoare,
penciai
Frasi
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Traduzioni
Francese
avoir conscience
Inglese
to be conscious
Spagnolo
ser consciente
Italiano
èssere cosciènte
Tedesco
sich bewusst sein.