giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definitzione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinònimos e contràrios
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frases
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Sambenados e Provèrbios
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Ètimu
ltn.
iuvare
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
servir
Ingresu
to be of use,
to be good
Ispagnolu
servir,
ser útil
Italianu
giovare
Tedescu
nützen,
gut tun.
ladíre , vrb: latire Definitzione
èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina
Sinònimos e contràrios
bídere,
làdere*,
pàrrere
Frases
de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo!
Tradutziones
Frantzesu
être évident
Ingresu
to be plain
Ispagnolu
ser evidente
Italianu
èsser evidènte
Tedescu
klar sein.
sapíre, sapíri , vrb Definitzione
su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura
Sinònimos e contràrios
abbigiare,
acapassai,
saerare,
sagamare,
sapiare
Frases
bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga)
Sambenados e Provèrbios
prb:
su dannu peus est a no si sapire
Ètimu
itl.
sapere
Tradutziones
Frantzesu
percevoir,
être conscient,
constater,
se rendre compte
Ingresu
to perceive,
to be conscious,
to ascertain
Ispagnolu
percibir,
ser consciente,
percatarse
Italianu
percepire,
èssere cosciènte,
avvedérsi,
constatare
Tedescu
wahrnehmen,
bewußt sein,
bemerken,
feststellen.
sortéri 1 , nm Definitzione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Tradutziones
Frantzesu
personnes ou choses à tirer au sort
Ingresu
drawing for (lots)
Ispagnolu
lo que va a ser sorteado
Italianu
sorteggiando
Tedescu
durch Los bestimmen.
supentíre , vrb Definitzione
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Sinònimos e contràrios
atinai,
atoare,
penciai
Frases
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Tradutziones
Frantzesu
avoir conscience
Ingresu
to be conscious
Ispagnolu
ser consciente
Italianu
èssere cosciènte
Tedescu
sich bewusst sein.