giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definition
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Synonyms e antonyms
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Sentences
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Surnames and Proverbs
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etymon
ltn.
iuvare
Translations
French
être utile,
servir
English
to be of use,
to be good
Spanish
servir,
ser útil
Italian
giovare
German
nützen,
gut tun.
ladíre , vrb: latire Definition
èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina
Synonyms e antonyms
bídere,
làdere*,
pàrrere
Sentences
de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo!
Translations
French
être évident
English
to be plain
Spanish
ser evidente
Italian
èsser evidènte
German
klar sein.
sapíre, sapíri , vrb Definition
su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura
Synonyms e antonyms
abbigiare,
acapassai,
saerare,
sagamare,
sapiare
Sentences
bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga)
Surnames and Proverbs
prb:
su dannu peus est a no si sapire
Etymon
itl.
sapere
Translations
French
percevoir,
être conscient,
constater,
se rendre compte
English
to perceive,
to be conscious,
to ascertain
Spanish
percibir,
ser consciente,
percatarse
Italian
percepire,
èssere cosciènte,
avvedérsi,
constatare
German
wahrnehmen,
bewußt sein,
bemerken,
feststellen.
sortéri 1 , nm Definition
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Translations
French
personnes ou choses à tirer au sort
English
drawing for (lots)
Spanish
lo que va a ser sorteado
Italian
sorteggiando
German
durch Los bestimmen.
supentíre , vrb Definition
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Synonyms e antonyms
atinai,
atoare,
penciai
Sentences
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Translations
French
avoir conscience
English
to be conscious
Spanish
ser consciente
Italian
èssere cosciènte
German
sich bewusst sein.