betàe , vrb: betai,
betare,
vetare Definizione
giare o fuliare a terra una cosa a imboladura, a cropu; pònnere in pitzu, e rifl. giare a pitzu a ccn. o a css. po si ndhe fàere mere, po dhi fàere male, po ndhe aprofitare o fintzes solu, si est trebballu, po ndh'àere gana de dhu fàere; lassare andhare de artu (abba, froca, gràndhine), furriare, fàere orrúere; pònnere cosa in istrégiu imbuidandhondhe de un'àteru; incrubare, fàere pèndhere a una parte
Sinonimi e contrari
detai,
foliai,
frundhire,
ghetai*,
imbolare,
ingullire,
irbersulare,
isciusciai,
istrampare,
lampare 1
/
assemizare
/
falare,
pròere,
rúere
/
incurpare
/
semenai
| ctr.
arragolli,
collire
Modi di dire
csn:
betàresi a carchi cosa = pònneresi a fàghere carchi cosa, infrundhire; betare apare = nàrrere afaiu, fuedhai sentza de fai distintzioni tra cosas diferentis; betare (cosa, cosas) a una, a unu, totu a unu = pònnere paris, pònnere totu paris cosas diferentes, distrúere o isordulare su logu; betare raighinas = pònniri arréxinis; betàresi a…(+ agt) = fàghere finta de èssere…(+ agt); betare boghe = ghetare boche, cramare, tzerriai; betare boghes = ghetare boches, zubilare, tzerriai po dannu, po agiutóriu; betare una fusilada, unu tiru, unu bandhu = isparare, bandhire; betaresila a pérdida = fai finta de no àiri inténdiu, o cumpréndiu; betare in frimmu = inzertàrela, fàghere una cosa chi andhat bene meda, fàghere inzertu; betare s'àstula a unu = assemizare a unu, àere s'assemizu de un'àteru, leare su naturale de un'àteru; betare sas neghes a unu = dare sa curpa; betare su trau, su berre, su mascru = dare su mascru a su fiadu fémina in more; betare pagamentas, abba, lughe, afitu a pagare = mandai s'avisu de pagai; betare sos canes, sos carabbineris = pònniri is canis, is carabbineris avatu de ccn.
Frasi
betachelu a su fogu cuss'abbunzu! ◊ betasidhu un'istidhu de abbardente, o una cícara de cafei! ◊ a sos frores lis cheret betadu abba ◊ betadu bi ndh'as, de sale, a sa padedha? ◊ beta mànigu a sos animales! ◊ s'iscuru, ite apretu a si ch'esser betadu in ponte! ◊ tzertos ndhe apo bidu chi, pro chi siat toscu mísciu a fele, che lu betant che mossu saboridu (G.Sini)◊ no resessit a che ndhe betare prus, de nudha, a corpus! ◊ beto sas camisas in sa pala de una cadrea
2.
li si sunt betados sos corbos! ◊ s’ae si betat a s’olia, a sa ua, a sa figu ◊ at lassadu su bufonzu e si est betadu a su tabbacu ◊ za l'at abbertu s'ogru, no si est betadu a sa cosa mala, no! ◊ a sa ferràina bi amus betadu su bestiàmine ◊ cantu ses sétzidu in cue, ficadindhe e bétadi a fàghere! ◊ mamma si at betadu s'issallu e ch'est essida ◊ si mi faghet dannu li so betendhe sos carabbineris! ◊ cheret betadu su bestiàmine a s'abba, ca est sididu
3.
si est betadu a mortu, a drommidu, a malàidu, a mudu, a macu ◊ a sa leva si est betadu a surdu pro no fàghere militare
4.
totu a sa mama at betadu custa pisedha ◊ e a chie nachi si est betadu, custu, chi faghet gai?! ◊ già li at betadu, su bratzu de su nonnu!…◊ già li at betadu, sa nàschida!…◊ no lu tzírighes, a isse: si li betat s'àstula de sos tios no ti faedhat prus! (G.Ruju)
5.
e candho betades, a campu, cun su bestiàmine? ◊ cussos che sunt betados in cussa falada
6.
si cudhas criaduras faghent dannu, sas neghes deo las beto a su mannu ◊ su dannu chi at fatu cudhu lu sunt betendhe a tie!
7.
candho no teniat àteru tribàgliu si leaiat calchi narvonedhu a si lu betare a trigu ◊ betamus sos ortos a basolu e moriscu ◊ sos ómines che sunt betendhe fae ◊ de ortos sa zente como no ndh'est betendhe prus!
8.
lèadi su paracu ca est betendhe ◊ si betat, oe, est froca ◊ est lampendhe, tronendhe e betendhe meda
9.
los at betados unu cadhu currindhe chi lis est coladu acurtzu ◊ dae tentu comente ti moes, ca mi betas! ◊ sa frebba mi at bedatu a terra ◊ est coladu chentza abbaidare e mi at betadu
Traduzioni
Francese
jeter,
verser
Inglese
to throw,
to pour (out)
Spagnolo
echar,
arrojar,
verter
Italiano
gettare,
buttare,
méscere
Tedesco
werfen,
eingießen,
einschenken.
ghetài, ghetàre, ghetàri , vrb Definizione
lassare andhare a istràmpidu, a cropu, o imbolare de pitzu a bàsciu, de artu, fintzes faendho un’istrégiu a covecadura, a furriadura impresse de che orrúere su chi dhu’est, pròere puru; andhare de unu logu prus in artu a un'àteru prus in bàsciu (o pentzau deasi); pònnere is manos apitzu de calecuna cosa mescamente de mala manera, o fintzes su si giare a calecuna cosa de malu o pònnere cun gana meda a fàere cosa; nau de laores, giare una resa; ammostare calidades, capacidades, assimbigiare a ccn.
Sinonimi e contrari
betae,
foliai
/
cabai,
falare
/
abbranchiare,
iscarrafiare
/
pròere
/
bufai
| ctr.
allogae,
collire
/
alciare,
ampiai
Modi di dire
csn:
ghetai de cuadhu = betare, fagher rúere dae cadhu a chie bi est sétidu; ghetai a perda = iscúdere, tragare a pedra; ghetaisí a terra = isterrigorzàresi, pònneresi corcadu in terra; ghetare, ghetai apari = betare totu a unu muntone, isordulare totu, nàrrere afaiu; ghetai su cuadhu a s'ègua, su mascu a sa fémina = dàreli su mascru a l'improssimare; ghetàresi che tzurpu in festa = pigai cosa cun asuria; ghetai una cosa in faci a unu = argumentàreli una cosa in briga; ghetare una morte a unu = ghetai sa curpa, incurpai, acusaidhu de ai bociu a ccn.; ghetaisí contras a unu = andhare o essíreli in contràriu (o fintzas trubbaresili, lòmpereli a l'iscúdere, a tzumbare e gai); ghetare labore = seminai; ghetare a unu (a su babbu, a sa mama) = assimbillai, ghetai ària a unu; ghetai apalas una cosa = daresila a pérdida, no ndhe fàghere contu; ghetai s'afetu a ccn. = pònnere amore, istima, indiosàresi de ccn.
Frasi
cussa cosa ghetadha a is canis! ◊ nci ghetu is malloredhus a sa pingiada ◊ dona atentzioni ca nci ghetas custa cosa a terra! ◊ est ghetandhe abba a mojos ◊ sa noti fiat maba e su celu fiat ghetendu
2.
dae montes sos pastores ghetant a campu ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois!
3.
su sordau chi buscabat carchi die de lisséntzia ghetabat carchi arruncu de labore (F.Cambosu)◊ ses aici basucu de crèiri chi su dinai si potzat ghetai comenti si ghetat su fasolu, in terra
4.
unu isceti si at a ghetai contras a mimi!…◊ toca, impostadí in tali logu ca nci ghetu su cani, si agataus sirboni! ◊ s'astore petarju est a rodeu, a gràrios, prontu a si ghetare ◊ su mascu de ghia nostu si ghetàt a sa genti, chi ndi atobiàt in su mòri
5.
cussu est disisperau e si ghetat a su binu pro irmenticare ◊ saidada sa fà, nci ghetant is brobeis a su campu ◊ dónnia borta mi dhu ghetat in faci, ca nanca cussu mi at agiudau e dèu a issu no
6.
su trigu ocannu at ghetau a dexi, s'annu passau a tréixi ◊ chi dónnia moi ghetit a coranta! ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma fit mannu de coro ◊ in logu de iscuriu arresplendori ghetas!
7.
a chie at ghetau custa pitzinna goi balentiosa?
8.
a su fizu li ghetant sa morte de un'ómine
9.
chin cantu ghetamus apare no mediamus mai! ◊ su madiru de cussa iat ghetau s'afetu a un'àtera fémina
Etimo
ltn.
*jectare
Traduzioni
Francese
jeter,
descendre
Inglese
to cast,
to get down
Spagnolo
echar,
bajar
Italiano
gettare,
scéndere
Tedesco
hinunterwerfen,
herunterwerfen,
herunterkommen,
herabkommen,
hinuntergehen,
hinabgehen,
Wegweiser.
isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definizione
iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos
Sinonimi e contrari
atrabentare,
derrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
ispèldere,
scabiossai,
sderrocai,
spentumai
Frasi
mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas
2.
sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades!
Traduzioni
Francese
tomber,
jeter dans un escarpement
Inglese
to fall down a precipice (throw)
Spagnolo
despeñarse,
precipitarse
Italiano
cadére,
gettare in un dirupo
Tedesco
stürzen.
lampàre 1, lampàri , vrb Definizione
betare, imbolare a terra, iscúdere atesu, giare apitzu, nau fintzes in su sensu de aciapare, aferrare, furare
Sinonimi e contrari
aceiri,
imbolare,
imbrillai,
imperiare,
ispiòndiri,
issèndhere,
istrampare,
lampinare
Modi di dire
csn:
lampare sas manos a unu = betare pódhighes subra a ccn. a lu mazare; l. unu frastimu = frastimai, betare irrocos
Frasi
mi so lampadu a terra ◊ mi so lampadu subra de su letu e mi che so drommidu ◊ si calchi ogetu podiat coglire bi lu lampàt a dossu ◊ su puzone si lampat de s'aera e torrat a su nidu a bicu pienu ◊ che l'at lampadu foras dae sa gianna ◊ li podiaizis lampare unu raju! ◊ sas màchinas che lampant sa lughe atesu ◊ e a cantos lis at lampadu ojadas furàntzulas, candho fit giòvana!
2.
su cane tentat de si lampare a unu
Traduzioni
Francese
lancer,
jeter
Inglese
to throw,
to cast
Spagnolo
echar,
arrojar
Italiano
lanciare,
gettare
Tedesco
werfen.