acodulàre , vrb: acudulare Definizione
tragare, iscúdere a pedra; fàere grae?, fàere a códulu?, fàere coment'e a cude, téteru che pedhe?
Sinonimi e contrari
apedriai,
intellai
2.
sas fardetas comintzabant a s'acudulare dae sa saghina de sas matas allentorias
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lapider
Inglese
to throw stones
Spagnolo
arrojar una pedra
Italiano
lanciare sassi
Tedesco
Steine werfen.
afarcài , vrb: afracai,
afracare 1,
afrachiai 1,
afrachiare,
afrancai,
afrancare,
fracae,
fracai Definizione
andhare o lòmpere apitzu de unu cun in manos, o cun àtera cosa o fintzes solu a foedhos, a briga, su si betare apitzu de ccn. cun fortza e cun intentzione mala; fintzes acostire po istare prus acanta, nau de persona in bonu
Sinonimi e contrari
abbrancai,
acafai,
aciapai,
afarrancae,
aferrai,
aggafai,
aggarrai,
agguantai,
carrabbusai,
trubare,
tzurricare
/
allupiri,
atzurrire,
botzicare
Frasi
po no arrui si est afrancau a sa funi ◊ comenti cudhu dh'iat nau s'annomíngiu si dhi fiat afarcau coment'e unu tzurpu ◊ is invitaus si afracant po pigai su postu ◊ su cani si est afracau a mussiai ◊ su lupu afracat s'angioni ◊ mi seo afrachiau a pitzu de cudhu
2.
che àbbili mi as afracau! ◊ candu dh'at biu mi dh'at afracau… ndi dhi at nau de dónnia colori! ◊ est istau issu chi mi ch'est afracau a pitzu!
3.
comenti at biu su dinai in terra si nc'est afracau ◊ si ndi funt afracaus asusu ◊ cussos funt basadores: comente ti bient ti che afràchiant apitzu a basare!
4.
fortzis nontesta ti bolias afracai a mei po ti callentai!
Cognomi e Proverbi
prb:
su cani arrabiau si afracat a is cratzonis de su straciau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'élancer,
se lancer
Inglese
to rush,
to hurl oneself
Spagnolo
arrojarse,
acometer
Italiano
slanciarsi,
avventarsi
Tedesco
sich werfen.
afedài, afedàre , vrb: fedare* Definizione
fàere fedu, fígios; pesare animales a séberu; foedhandho de animales, fintzes betare su fedu (angiones, crabitos) a súere a is mamas
Sinonimi e contrari
afigiare,
agnare,
fizolare
/
arratzare
/
achisciare
Frasi
custa mallora gei afedat: est fintzas acanta de angiai! ◊ si mullint is pegus chi ant afedau
2.
semus afedendhe sa robba
Terminologia scientifica
vda
Traduzioni
Francese
mettre bas,
faire ses petits (animaux)
Inglese
to litter
Spagnolo
parir
Italiano
figliare
Tedesco
Junge werfen.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definizione
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Sinonimi e contrari
afedai
Frasi
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Etimo
ltn.
*agniare
Traduzioni
Francese
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
Inglese
to litter
Spagnolo
parir
Italiano
figliare
Tedesco
Junge werfen.
angiadúra , nf: anzadura Definizione
su angiare de su bestiàmene, sa sumana chi su tàgiu est angiandho
Sinonimi e contrari
agnadina,
anzera,
fizera
Frasi
at seperau sa lachinza dae su madricau in anzadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
portée,
mise bas,
agnelage
Inglese
delivery
Spagnolo
paridera
Italiano
figliatura
Tedesco
Werfen.
arremilài , vrb Definizione
iscúdere calecuna cosa a cambarinu a unu, iscúdere a cara
Sinonimi e contrari
arrafilai,
frumbulare,
frundhare,
interiare,
sbertugliai
Frasi
arremilai unu cortedhu a unu
Traduzioni
Francese
lancer,
jeter
Inglese
to throw
Spagnolo
arrojar
Italiano
scagliare
Tedesco
werfen.
imbolàre , vrb Definizione
betare a terra, lassare sa cosa betandhochedha atesu, betandhodha de artu o a istràmpidu, coment’e a bolu, chentza órdine; calare de artu a cropu; rfl. nau prus che àteru de fémina chentza cojuare, crocare cun facilidade po si giare a s’ómine faendho pagu càrculu de issa etotu / andhare imbola imbola = imbolèndhesi inoghe e in cudhane, de tretu in tretu, a su corca corca
Sinonimi e contrari
abbutare,
betae,
foliai,
frundhire,
imbrillai,
irbotulae,
iscavulai,
ispiòndiri,
issèndhere,
scabiossai
| ctr.
collire
/
assantae,
assetiai,
pònnere
Frasi
imbolamiche atesu cussas cosas! ◊ imbòlache s'arga! ◊ collide s'olia e imbolade a s'isterzu! ◊ no imboles gai fatu de su logu sa bestimenta chi ti càmbias!
2.
s'abiolu si tucat, leat bolu e dae s'aera s'imbolat che raju!
3.
si biet chi issa no est una fémina pagu séria chi s'imbolat in bratzos de chie totu li capitat! ◊ nos semus imbolados che duos iserelados!
Etimo
ltn.
involare
Traduzioni
Francese
lancer,
jeter
Inglese
to fling
Spagnolo
tirar,
arrojar
Italiano
lanciare,
buttare,
scaraventare
Tedesco
werfen,
schleudern.
imperiàre , vrb Definizione
iscúdere o lampare una cosa atesu
Sinonimi e contrari
abbutare,
aggradiare,
imbolare,
interiare,
ispiòndiri,
lampare
Frasi
sa preda deo che l'império prus de a tie ◊ a frundha si che impériat sa preda meda prus de la tragare a manu ◊ sa pompa, afíndhela in punta, che impériat s'abba atesu mescamente si bi at pressione meda
2.
crabolos coment'e in líbbera aera imperiades atesu
Traduzioni
Francese
lancer
Inglese
to fling
Spagnolo
arrojar
Italiano
lanciare
Tedesco
werfen.
ingiabbulàre , vrb Definizione
fichire o pònnere aintru, in galera
Sinonimi e contrari
imprasonai,
ingalerare,
ingribbiai
| ctr.
bocare
Frasi
ingiabbulare a unu in presone
Traduzioni
Francese
fourrer qqn. en prison
Inglese
to send to prison
Spagnolo
apresar
Italiano
ficcare in galèra
Tedesco
ins Gefängnis werfen.
ingorropàre , vrb Definizione
betare in calecunu gorropu
Sinonimi e contrari
impelciare,
incalancare,
ingarghilare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter dans un gouffre
Inglese
to sinkhole
Spagnolo
echar en un barranco
Italiano
infoibare
Tedesco
in eine Doline werfen.
iscabadhicàre , vrb Definizione
betare o fàere orrúere de cuadhu
Sinonimi e contrari
iscabadhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désarçonner
Inglese
to unsaddle
Spagnolo
derribar,
desarzonar
Italiano
disarcionare
Tedesco
aus dem Sattel werfen.
iscascedhàe, iscascedhài , vrb: iscassedhai,
iscassedhare,
iscassidhare,
iscassellare,
scascedhai Definizione
mòvere, essire de su giustu (nau fintzes de cumportamentu), no àere manu firma faendho una cosa, fàere unu movimentu pagu precisu, illascinare (e si narat fintzes de sa cosa chi si manígiat), fartare; fintzes betare de cuadhu
Sinonimi e contrari
allescinai,
iscassedhire,
mòere
/
millire
Frasi
fui seghendi a lepa, mi at iscassedhau sa manu e mi seu ingortu ◊ mi at iscassedhau sa manu: mi ndi apu ghetau tropu, de binu! ◊ pudendi in bíngia, si bit ca mi at iscassedhau sa manu e babbu si ndi est acatau ◊ nanca benias a is otu e funt is otu e mesu: iscassedhada s'ora ti est?! ◊ mi est iscassedhau s'ollu: immoi custa cosa est tropu cundia!
2.
est iscassidhau in s'iscamedhadorju
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déconner,
jeter,
démonter
Inglese
to be wrong,
to throw
Spagnolo
equivocarse,
temblar,
desmontar
Italiano
sgarrare,
sbalzare
Tedesco
nicht genau sein,
nicht genau gehen,
werfen.
ispinzàre , vrb Definizione
fàere s'ispinzu, furare unu o is pinzos a ccn., calecuna cosa po dha tènnere coment'e pinzos; arretirare su pinzos giau po asseguramentu; pitzigare de ogu
Sinonimi e contrari
ispinzorare
/
pindaciai
Frasi
s'ómine no si depet mai ispinzare ◊ a su mortu dh'ispinzant: che dhi segant unu pagu de pilos, sas ungas, dh'imbóligant in paperi e dhu chistint
3.
sa pitzinna l'apo impinnada a sa nobena de su Cossolu dae candho, ca mi l'aiant ispinzada, ch'est ruta a sa padedha budhindhe ◊ benint a ischire chi a Luguniu li aiant ispinzau sa fémina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
voler,
jeter un sort sur qqn
Inglese
to rob,
to cast evil-eye on s.o
Spagnolo
robar,
aojar
Italiano
rubare,
iettare
Tedesco
stehlen,
den bösen Blick werfen auf.
istrampàre , vrb: istrempare,
istrumpai,
istrumpare,
strumpai Definizione
lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu)
Sinonimi e contrari
addrabbulai,
addrobbulare,
betae,
iscracare,
istrampoinai,
istrampulare,
rúchere
/
aciapuai
/
imbolare
Frasi
iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant!
2.
fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora
3.
paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta
4.
si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter par terre,
abattre,
s'abattre
Inglese
to fall heavily,
to pull down
Spagnolo
derribar
Italiano
buttare a tèrra,
abbàttere,
stramazzare
Tedesco
niederschlagen,
zu Boden werfen.
lampàre 1, lampàri , vrb Definizione
betare, imbolare a terra, iscúdere atesu, giare apitzu, nau fintzes in su sensu de aciapare, aferrare, furare
Sinonimi e contrari
aceiri,
imbolare,
imbrillai,
imperiare,
ispiòndiri,
issèndhere,
istrampare,
lampinare
Modi di dire
csn:
lampare sas manos a unu = betare pódhighes subra a ccn. a lu mazare; l. unu frastimu = frastimai, betare irrocos
Frasi
mi so lampadu a terra ◊ mi so lampadu subra de su letu e mi che so drommidu ◊ si calchi ogetu podiat coglire bi lu lampàt a dossu ◊ su puzone si lampat de s'aera e torrat a su nidu a bicu pienu ◊ che l'at lampadu foras dae sa gianna ◊ li podiaizis lampare unu raju! ◊ sas màchinas che lampant sa lughe atesu ◊ e a cantos lis at lampadu ojadas furàntzulas, candho fit giòvana!
2.
su cane tentat de si lampare a unu
Traduzioni
Francese
lancer,
jeter
Inglese
to throw,
to cast
Spagnolo
echar,
arrojar
Italiano
lanciare,
gettare
Tedesco
werfen.
spòndi, spòndiri , vrb: ispiòndiri*,
sprondi,
spròndiri,
sprúndiri,
spundi 1,
spúndiri Definizione
iscúdere, betare, fèrrere o fintzes andhare o essire atesu; aporrire, giare una cosa in manu a s'àteru; fintzes essire, istèrrere, bogare a fora o prus in fora
Sinonimi e contrari
aceiri,
aggradiare,
imperiare,
imprònnere,
fèrrere,
ghetai,
spiondai,
sprilliri
/
aporrire
Frasi
su pisitu fait curri su lómburu cun is farrunchedhas po nci dhu spúndiri sempri prus atesu ◊ cantu nci dha spondis, sa pedra, tirendi a manu? ◊ e bai inoramala… toh su coru! - narat Bissenti spondedhucedhu in faci a s'arretori ◊ sa nosta est sa terra de chini, po s'amarolla, est istétiu sprúndiu atesu de domu lassendi genti abetendi (F.Carlini)
2.
lah no ti spundas tropu atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai!
3.
sprondimindi su tobàciu ca frigòciu su nadiai a su pipiu!
4.
custa zona est diventada aici manna chi nci spundit fintzas a su ponti
Traduzioni
Francese
lancer
Inglese
to throw
Spagnolo
arrojar,
lanzar
Italiano
lanciare,
proiettare
Tedesco
werfen.
trubbàda , nf: truvada,
turbada Definizione
su trubbare; móvia a forte, cun fortza totinduna, currendho po iscúdere, po lòmpere a calecuna cosa o a ccn. a giagaradura; in cobertantza, zutura
Sinonimi e contrari
trambuscada,
trumentata
/
trubbera
Frasi
at fatu una trubbada de bentu ◊ si li at fatu una trubbada su mascru a tzumbadas chi l'at fatu fintzas rúere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action d'exciter,
de pousser
Inglese
rashness
Spagnolo
arremetida
Italiano
avventaménto
Tedesco
Werfen.