abbadherigàre , vrb: abbedherigare Definizione
intostare, nau de frutuàriu chentza lómpiu, o fintzes tostau de su fritu (e deosi de su pane cruo puru); prnl. nau de una persona candho no torrat àlidu de su dispraxere o fintzes de s’errisu, e in cobertantza si narat fintzes po mòrrere
Sinonimi e contrari
ammustèlchere,
dilmagiare,
disimainai,
ingortigai,
sdemmaniai
/
intostai
Frasi
addaghi at ischidu chi fit mortu su fizu, sa mama si ch'est abbadherigada ◊ a ndhe tenes de risu: mih no ti che abbadhérighes, mih! ◊ male chi dh'abbadhérighet!
2.
custa cosa no est lómpida: est abbadherigada ◊ bi ndhe aiat de s'abbadherigare, de su risu ◊ si ch'est abbadherigadu de su prantu, su pitzinnu ◊ su pane cheret cuguzadu bene ca sinono si che abbadhérigat, no bi pesat
3.
candho mi che abbadhérigo faghide comente cherides, ma fintzas a candho abbarro biu inoghe cumandho deo!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse
Italiano
cadére in delìquio
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definizione
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Frasi
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse
Italiano
cadére in delìquio
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definizione
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Sinonimi e contrari
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Frasi
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Traduzioni
Francese
tomber
Inglese
to fall
Spagnolo
caer
Italiano
cadére,
cascare
Tedesco
fallen,
stürzen.
aterramènta , nf Definizione
su aterrare, betare a terra a cropu, mescamente su isfundhare o segare matas a paris de terra
Traduzioni
Francese
abattage
Inglese
pulling down
Spagnolo
derribo
Italiano
abbattiménto
Tedesco
Fällen.
desfallíre , vrb Definizione
bènnere mancu, pèrdere is fortzas, orrúere
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
ammortie,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Etimo
ctl.
desfallir
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse,
desfallecer
Italiano
venir méno,
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
dilmagiàre , vrb: dimajai,
dimmajai,
dimmajare,
dirmajare,
dirmazare,
dismajai,
dismajare,
drimmajare,
drimmazare Definizione
pèrdere is atuamentos, coment'e candho unu si che ammusterchet e abbarrat immadoinau un’iscuta po dolore o dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
addramainai,
addrimmagiare,
ammortie,
ammustèlchere,
dimaniai,
disimainai,
ildimajare,
ilmarinare,
sdimajai
| ctr.
solbèschere
Frasi
a intèndhere custa notíscia est arrivida a si dimmajare ◊ si est dismajadu de su dolore de sas feridas ◊ si fiat dismajau e candu fiat torrau in èssiri fiat corcau de longu ◊ est rutu dirmajatu ma apustis li sont torratos sos sentitos ◊ biendi su trigu furriendi in fogu, su sotzu si est dismajau ◊ cudha fit crebada de su fàmine acantu acantu a si dismajare!
2.
a sas boghes pesadas, féminas dilmagiadas e lacos dados volta si sunt bidos (A.D.Migheli)◊ proendhe a fumare, dego so abbarrau dirmajau, chene cunsentire: poi so torrau in trassa
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayar
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
disimainài, disimajài, disimaniài , vrb: dismaniai Definizione
pèrdere un’iscuta is atuamentos, coment'e candho unu si che imbortighinat de dolore o dispraxere mannu e orruet a terra
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
addramainai,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
ilmarinare,
ingortigai,
intostai,
isdimajai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frasi
cessu it'arrori, at a abarrai meda a si disimainai!
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayar
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
falàre , vrb Definizione
andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit
Sinonimi e contrari
abasciai,
abbaltare,
achirrare,
acirrai,
andai,
aprofitare,
assèndhere,
cabai*,
rúchere
/
pèldere,
sfàiri
/
acalamai
/
iscobiare
| ctr.
alciare,
ampiai,
pigai 1
Modi di dire
csn:
falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura
Frasi
semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe
2.
s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada
3.
cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe
4.
za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!…
5.
a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta!
6.
sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra
Cognomi e Proverbi
prb:
candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat
Traduzioni
Francese
descendre,
poser,
s'écrouler,
s'évanouir
Inglese
to crash,
to go down,
to faint
Spagnolo
bajar,
derrumbarse,
desmayarse
Italiano
scéndere,
depórre,
crollare,
accasciarsi,
svenire
Tedesco
herabkommen,
hinabgehen,
aussteigen,
zusammenbrechen,
in Ohnmacht fallen.
ildimajàre , vrb: isdimajai,
istrimagiare,
sdimajai Definizione
pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
ammortie,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
disimainai,
intostai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frasi
sa pubidha, assustada, si est ildimajada
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definizione
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Sinonimi e contrari
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Frasi
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Cognomi e Proverbi
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Traduzioni
Francese
tomber
Inglese
to fall
Spagnolo
caer
Italiano
cadére
Tedesco
fallen.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definizione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinonimi e contrari
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frasi
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no est rutu podet rúere
Etimo
ltn.
ruere
Traduzioni
Francese
tomber,
s'écrouler
Inglese
to fall
Spagnolo
caer,
precipitar
Italiano
cadére,
precipitare,
crollare
Tedesco
fallen,
stürzen,
einfallen.
stramutíri , vrb Definizione
cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos
Sinonimi e contrari
istrementire
/
irgrisire,
istramudire*
Traduzioni
Francese
pâlir,
assommer
Inglese
to turn white
Spagnolo
empalidecer,
demudarse
Italiano
sbiancare,
stramortire
Tedesco
blaß werden,
in Ohnmacht fallen.