alloloinài , vrb Sinònimos e contràrios
atolondrai
Tradutziones
Frantzesu
monter à la tête,
étourdir
Ingresu
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Ispagnolu
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italianu
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
Tedescu
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
arrassòli , nm: arresole,
arressole,
arrisoli,
aressoli,
ressole* Definitzione
genia de basca candho in is istades su sole paret prus budhiu puru, coment'e po una basca serrada, chi no at isfogu, cun s'aera prena de vapore (o fintzes cun nues ma no de abba)
Frases
su soli e s'arrassoli apu provau in s'argiola ◊ s'istadi si fut postu in cuaturetu, totu arrennegau fendi sempri arrassoli
Terminologia iscientìfica
tpm
Tradutziones
Frantzesu
réverbération du soleil
Ingresu
glare
Ispagnolu
bochorno
Italianu
rivèrbero del sóle
Tedescu
Wiederschein.
assorinài , vrb Definitzione
pònnere in su sole, assoliare, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assobinai,
assoliae
Frases
ispànigat, su soli si àrtziat e sa caluxértula essit po assorinai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to expose to sunlight
Ispagnolu
solear
Italianu
espórre al sóle
Tedescu
in die Sonne legen.
ispèra 1 , nf: spera 1 Definitzione
ràgiu de sole, filighedhu de lughe, súlidu de bentu lébiu lébiu: in is negas, nudha, mancu pagu pagu
Sinònimos e contràrios
luche
/
frina
Frases
sos ojos apenas iscanzados lassant passare un'ispera de lughe ◊ s'úrtima ispera de sole innantis de iscurigare
2.
si sedent in carrera ue giòvanos bi at e antzianos a leare s'ispera (A.Casula)
3.
est nighedha sa note, chene trata de luna: no si biet ispera! ◊ no bi at mancu un'ispera in cussu logu: su bestiàmine est morindhe de su fàdigu
Ètimu
ltn.
spera
Tradutziones
Frantzesu
rayon de lumière,
rayon de soleil,
souffle de vent
Ingresu
sunbeam,
glimmer of light,
breeze
Ispagnolu
rayo de sol,
soplo de viento,
brizna
Italianu
filo di luce,
ràggio di sóle,
àlito di vènto
Tedescu
Lichtbündel,
Sonnenstrahlen,
Windhauch.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definitzione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frases
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ombrage
Ingresu
nook where the flock tooks shelter from the sun
Ispagnolu
sesteadero
Italianu
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedescu
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
oghiànu , nm: ogrianu Sinònimos e contràrios
sole
Frases
su pastori fiat sétziu in s'oghianu pascendi is brebeis ◊ comente calaiat s'umbra in piatza, issos puru poniant fatu a s'ogrianedhu de su sole ◊ s'ierru fut bessendinci e is sordaus si pigànt s'oghianu ◊ mi so sétida fora a leare s'ogrianedhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
soleil pâle
Ingresu
pale sun
Ispagnolu
sol pálido
Italianu
sóle pàllido
Tedescu
blasse Sonne.
ressòle, ressòli , nm: arrassoli Definitzione
genia de basca candho in s'istade su sole paret prus budhiu puru, coment'e po una basca incubada, chi no at isfogu
Sinònimos e contràrios
cdh. rissoli,
ttrs. rissori
Terminologia iscientìfica
tpm
Ètimu
ctl., spn.
ressol
Tradutziones
Frantzesu
réverbération
Ingresu
glare
Ispagnolu
resol
Italianu
rivèrbero del sóle
Tedescu
Zurückstrahlung.
sòbi , nm: soi,
sole,
soli,
sòui Definitzione
de totu is istedhos, su prus acanta a sa Terra (e no mancu de is prus mannos): est un'astru inchesu chi mandhat lughe e calore a dónnia bandha e si agatat in mesu de unos cantu pianetas chi dhi andhant a inghíriu a distàntzia diferente, acapiaos impare de una fortza chi dhos poderat in echilíbbriu, naschios impare de una matessi nebbulosa; sa lughe e su caente chi giaet, mescamente inue dhue tocat chentza portare nudha ananti / min. solighedhu (pagu, fridu)
Sinònimos e contràrios
ocriruju
/
ttrs. sori
Maneras de nàrrere
csn:
su sole essit, àrtziat, ferit o tocat, abbàssiat, si che intrat o si che imberghet, caentat, imbudhighinat, illugerrat; fàghere s. = èssere die o tempus chentza nues, chentza abbas; èssere postu in s. (nau de su tempus) = èssiri assentau a fai soli; a sa essida, a s'intrada de su s. = candu su soli essit (est essindhe), candu nci calat (si ch'est intrendhe); a s. arrimau = pustis chi si ch'est intradu; a s. fora = in ora chi bi at sole; pesare a sole ispartu = a trigadiu, candu su soli est nàsciu de diora (ctr. a chitzi); cannas de s. = rajos de sole comente colant tra nue e nue, in mesu de sas àrbures, in abberturas de muru a intro de logu iscurosu, ma fintzas solu unu pagu de sole; a punta o a cama de s., a tzaca de sole = candu su soli est artu meda e budhiu, in s'istadi; falare su s. (in d-unu logu) = fagherebbei sole meda, calura forte; s. pitziosu = budhidu, chi pistidhit; pònnere, pònneresi in su s. = in tretu ue bi tocat sole a si caentare, a si regòghere; su soli apodhat a sa pedhi = la regoghet, dh'ammoriscat; dae s. in s. = dae s'ora chi su sole essit unu manzanu a s'ora chi si che intrat su sero tardu; cotu a s. (nadu de frutuàriu) = inniedhigadu de su sole chi at leadu in terra; s. bambu = annapau, de luxi morta, candho s'aera est cuguzada cun d-unu pizu fine e parívile de nues; ogru de s. = sole, su sole própiu, comente si podet bídere tundhu in s'aera chentza nues imbia; èssiri bellu che un'ogu de s. = bellu meda; leare s. = assoliare; leare su s. a carchi cosa, a ccn. = fàghereli umbra, pònneresi imbia de su sole; pònnere nue a su sole = chircare de cuare su chi no faghet, sas cosas prus ladinas; bentu de s. = su bentu chi benit de sud-est; die de s. = die chentza nues; annuare su s. = cuguzare de nues (o àteru) de cuare su sole; ladinu chei su s., craru che s'ogru de su s. = craru de si cumprèndhere deretu; babboi de s. = terriolu; sa mama (a logos, Maria Soliana), su babbu de su s. = èssere fatu a pentzamentu po fàere a tímere is pipios in s'istade, po no dhos fàere essire a foras (ma dhu narant fintzes de unu bobboi chi àteros narant "carabbineri")
Frases
su Sole si aclisat candho sa Luna si li ponet imbia ◊ su Sole a mesudie nos paret in su puntu prus artu de s'aera ◊ s'aera est annuada ma donzi tantu torrat a bogare su Sole ◊ su tilibirche a nues annuaiat su Sole ◊ at acorrau is cabras deghí su soli nci fiat calau ◊ su sole daet lughe e calore
2.
a meigama su soli in s'istadi parit chi iscallit totu ◊ in iscola fimus mortos de fritu in die de sole ◊ in istiu, comente caentat sole sas berbeghes mériant ◊ in s'umbrinu bi tocat sole a mesudie o solu in istiu ◊ dha tiràt anca ferriat su sobi ◊ in s'umbra no ti ferit sole ◊ su sole a mesudie in istiu paret ballendhe ◊ si est istérritu a dormire inuve bi paraiat un'ocru de sole ◊ pro una zorronada dae sole in sole dabant unu litru de ozu ◊ za bi falat su sole in cussos paris, chentza mancu un'àrbure! ◊ pitzinna, ista in domo fintzas a sas bàtoro: in fora bi est sa mama de su sole! (L.Marielli)◊ fut cummentzendi a intrai un'ogu de soli ◊ lah, andau su soli!◊ nc’est ancora duas cannas de soi e a si ndi andai candu est murrinendi!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)sole, (De)solis, (De)ssole, (De)ssolis, Soi, Sois, Sole, Soli, Solis
Terminologia iscientìfica
astr
Ètimu
ltn.
sole(m)
Tradutziones
Frantzesu
soleil
Ingresu
sun
Ispagnolu
sol
Italianu
sóle
Tedescu
Sonne.