adderétu , avb, nm Definition
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Synonyms e antonyms
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Sentences
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Etymon
srd.
Translations
French
avec ordre,
en ordre
English
tidily
Spanish
con orden,
bien
Italian
ordinataménte,
per bène
German
ordentlich.
afracongiài , vrb Definition
su si pònnere a fàere, a trebballare, su istare sèmpere faendho
Synonyms e antonyms
afainai
Etymon
srd.
Translations
French
s'empresser avec assiduité
English
to busy oneself
Spanish
ajetrear
Italian
lavorare con assiduità,
affaccendarsi
German
sich beschäftigen.
agónzu , nm: agunzu,
aunzu Definition
su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha
Synonyms e antonyms
armíngiu,
cumpànigu,
incaúngiu
/
connimentu
Sentences
màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu
Scientific Terminology
mng
Translations
French
ce que l'on mange avec du pain
English
smething to eat with bread
Spanish
companage,
condumio
Italian
companàtico
German
Zukost zum Brot.
alleputzadúra , nf Definition
pulidesa sobrada in su bestire, su si fàere bellos meda, totu bene o fintzes tropu cuncordaos de bestimentu, a braga, comente faent is pageris
Etymon
srd.
Translations
French
s'habiller avec une certaine recherche
English
refinement in dressing
Spanish
refinamiento en el vestir
Italian
ricercatézza nel vestire
German
sich gesucht kleiden.
ammajucàre , vrb Definition
pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas
Synonyms e antonyms
ammajucolare
Etymon
srd.
Translations
French
traiter avec douceur (ou avec les égards voulus)
English
to treats.o. with kindness
Spanish
coger por las buenas
Italian
prènder con le buòne
German
jdm. gut zureden.
ammaltitzàre , vrb rfl: ammaltutzare,
ammartitzare Definition
fàere a unu martitzu, a papinu, tropu modhe, nau de pane, biscotos e cosas deasi candho suspint abba, late o binu a tropu; fàere essire in matéria una fruschedha ponendhodhi impacos / a. una bua, una fruschedha = pònnere impacu a manera chi essat martzida bene, si crebet de ndh'essire sa malesa
Synonyms e antonyms
abbambagare,
abbungiare,
aciupae,
imbibbiri,
irmedhecae,
spuentai,
suspiri
Sentences
su pane si est ammartitzadu ca l'as ifustu a tropu ◊ sa minestra si la sighis a lassare si che ammartitzat ◊ sos iscarpones si ammaltutzeint, no tratenzeint s'abba e mi fateint ilfúndhere sos peuncos
Etymon
srd.
Translations
French
ramollir,
tremper avec excès
English
to soften,
to soak excessively
Spanish
empapar,
remojar
Italian
rammollire,
inzuppare eccessivaménte,
macerare
German
aufweichen.
ammossàre , vrb Definition
papare a móssigos mannos, pigare a móssigos
Synonyms e antonyms
addentai,
addenticare,
iscafitai,
monsiare,
mòssere
Sentences
l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale
Etymon
srd.
Translations
French
mordre avec avidité
English
to bite greedly
Spanish
morder con avidez
Italian
mòrdere con avidità
German
gierig beißen.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definition
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Synonyms e antonyms
allodhiai
Sentences
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Etymon
itl.
ponzare
Translations
French
parler avec affectation
English
to speak affectedly
Spanish
hablar con afectación
Italian
parlare con gravità,
con affettazióne
German
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
apostadamènte, apostadamènti, apostadimènte , avb Definition
a posta fata, aposta, a intànimu, pentzandhodhoe innanti, giustu cun s’idea de dhu bòllere
Synonyms e antonyms
abbidamente,
abbidentemente,
apostamente
Sentences
funt cosas iscritas apostadamenti po custu ◊ custu est vinu chi apo vatidu deo apostadimente pro s'ocasione
Etymon
itl.
appostatamente
Translations
French
avec préméditation,
expressément
English
premeditately
Spanish
aposta
Italian
premeditataménte
German
vorsätzlich.
apozalàdros , nm Definition
unu chi amparat malefatores, furones e àtera gente deosi
Etymon
srd.
Translations
French
qui est de connivence avec les larrons
English
abetter,
abettor
Spanish
encubridor
Italian
favoreggiatóre
German
Begünstiger.
arrebbócu , nm Definition
carda de prantu, de arrennegu
Synonyms e antonyms
arrebbentu
Etymon
srd.
Translations
French
rage réprimée avec de chaudes larmes
English
anger reprimed with an implacable cry
Spanish
arrebato de ira
Italian
ira reprèssa con pianto implacàbile
German
verhaltener Zorn.
arregiolàu , pps, agt, nm Definition
de arregiolai; pomentu de arregiolas
Synonyms e antonyms
impamentau
Translations
French
pavé avec des carreaux,
des briques,
des dalles,
des pierres
English
paved
Spanish
pavimentado
Italian
pavimentato
German
belegt.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definition
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etymon
ctl.
regalzar
Translations
French
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
English
to splinter again
Spanish
encascotar,
rellenar
Italian
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
German
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
arrogantàre , vrb: arrogantziare Definition
foedhare male, arrespòndhere, brigare, coment'e faendho is prepotentes, is barrosos, is tostorrudos, chentza bòllere arreconnòschere s'arrexone de is àteros; fàere is prepotentes / a. su trotu = pretare su dortu, sighire a pretènnere sa resone ischindhe de no ndh'àere
Synonyms e antonyms
abbetiae,
campaniare
Sentences
arrogantat sena frenu e puntígliat pro dogni gnagneria ◊ cudhos sunt torrados a arrogantare cun issu, a bortas a briga e a bortas in paghe ◊ Rosina si los leit amore amore e sos balentes no apeint prus it'e arrogantare ◊ insistis e poi no la piantas, ischindhe chi as tortu e arrogantas! (T.Curcu)
2.
su fogu est arrogantziendhe: peri sa carrela sunt brujendhe pabilu, fozos, e sa zente fuit gridendhe
Etymon
srd.
Translations
French
parler avec arrogance
English
to speak with arrogance
Spanish
hablar con arrogancia
Italian
parlare con arroganza
German
mit Anmaßung sprechen.
atacitài , vrb: tacitai Definition
pònnere is tacitas, is bullitas
Synonyms e antonyms
acioae,
aciolai,
apunciai,
imbullitare,
impuncitai,
intzoare,
puntzare,
puntzitare
Etymon
srd.
Translations
French
fixer avec des clous
English
to nail
Spanish
tachonar
Italian
imbullettare
German
mit Zwecken befestigen.
atanagiàre, atanagliài , vrb: atanallai,
atenatzare,
atenazare,
atonallai Definition
istrínghere o acapiare a tonàgias
Idioms
csn:
atenatzare un'animale = crastare cun sas tenatzas; atenazare a ccn. pro carchi cosa = dàreli a subra, brigàrelu, nàrrereli cosa
2.
est atonallau de sa miséria ◊ totus dhu atenazant a dhi bogare de cabu de fumare
Etymon
itl.
Translations
French
saisir ou serrer avec des tenailles
English
to grip with pincers
Spanish
atenazar
Italian
attanagliare
German
mit Zangen greifen.
atracàre , vrb: atragare,
atregare Definition
su si cuare, firmare, camminare firmandhosi dónnia tanti giaendho atentzione po no si fàere a bíere, iscocandho
Synonyms e antonyms
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammacionai,
ammagare,
apatai,
atrapare,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
intuzare,
istichire,
istumponai,
tudai
Sentences
sa robba si est atregada ◊ su lèpere est a s'atrega atrega ◊ su batu ch'est essidu atrega atrega ◊ sa gatu li est andhada a s'atrega atrega, a su sórighe, e candho che fit acurtzu che li est brincada a subra ◊ atracatu in su canale, mai ti cheres mustrare (G.Farris)◊ si est atracatu in d-una tupa isetandhe s'inimicu ◊ inoghe colat lestru, mancu si atregat
Translations
French
marcher avec circonspection en s'arrêtant
English
to walk cautiously
Spanish
esconderse,
andar con circunspección
Italian
nascóndersi,
camminare con circospezióne,
soffermàndosi
German
sich verstecken,
mit Vorsicht gehen.
batallài, batallàre , vrb Definition
foedhare a meda, a boghe arta
Synonyms e antonyms
arrallai,
bacagliare 1,
batazare,
batugliare,
chistionai
| ctr.
cagliai,
citire
Sentences
batallendi tra issus, tzérriant infogaraus ◊ fiat giai mesunoti, dhu pigat a batallai e si seus drommius a is duas de chitzi ◊ funt batallendi po su prétziu ◊ custus políticus batallant, batallant, ma no cumbinant nudha!
Surnames and Proverbs
prb:
su batallai meda fait sa dí pitica
Translations
French
discuter avec agitation
English
to talk excitedly
Spanish
batallar,
acalorarse
Italian
discùtere concitataménte
German
zanken,
wortwechseln.
bicài , vrb: abbicai,
bicare Definition
pigare su papare cun su bicu, iscúdere, fèrrere cun su bicu; istare a su tasta tasta cosas de papare / bicai su casu = triballare su casu cun sa punta de sos pódhighes pro ndhe li fàghere essire su soru e pro l’allisiare
Synonyms e antonyms
bichitare,
isbicare,
ispiticulare,
pissulai
/
spribillonai
Sentences
mighi ti bicat, cussu pudhu!
2.
seis bichendu dogna cosa che guntruxus malus a satzai ◊ chini bicat fatuvatu no giaunat ◊ a mignanu est sèmpere bicanno e a ora de prànnere no dhi pigat fàmene! (P.La Croce)
Surnames and Proverbs
prb:
pilloni chi no bicat at bicau
Etymon
srd.
Translations
French
prendre avec le bec,
becqueter
English
to peck a
Spanish
picotear,
picar
Italian
beccare,
spilluzzicare
German
picken.
bichitàre , vrb Definition
papare, arregòllere sa cosa cun su bicu
Synonyms e antonyms
abbicai,
biculitare,
ispidhuncare,
ispirtzulare,
pibitzuai
Sentences
calchi poforinu andhaiat onzi tantu a bichitare su trigu
Etymon
srd.
Translations
French
prendre avec le bec,
becqueter,
picorer
English
to peck
Spanish
picar,
picotear
Italian
beccare
German
aufpicken.