bàtibi , nm: bàtile,
bàtili Definition
pígiu grussu de orrobba modhe chi si ponet a s'animale asuta de sa sedha, fintzes asuta de su giuale (a s'àinu de mola, in gatzile); istràciu béciu o cosa imbrutada e lègia che unu bàtile e fintzes su panneananti (fardita) chi si ponet a is mascos brebeghinos
Synonyms e antonyms
tramatzeta
/
cdh. bàtulu
Idioms
csn:
fàgheresi a bàtile = nadu de cosa modhe chi si falat a pizu russu e tostu (lana, pilos, àteru); pònnere sos bàtiles a unu = pònnere sos corros (cun d-una parente); betare sos bàtiles a unu = incurpàrelu de carchi cosa; mòrrere a bàtiles = a cedhas, in medas, a trumas; ghetàresi su b. = imbrutàresi in su sensu de si leare sa responsabbilidade de fàghere cosa chi no piaghet
Sentences
apo sétzidu s'acheta sentza bàtile e ne sedha ◊ su bàtili de s'arresi ◊ ge ndi eis postu de bàtibis a trotu e a travessu!…◊ cussa bestimenta dèu dha pongu po bàtili a burrincu!
2.
su bàtile de pretzebbos seculare est zusta s'ora de nos lu catzare! ◊ zughet sos pilos a unu bàtile, chentza si los samunare mai! ◊ fit imbussulatu in cudhu bàtile comporatu pro sa cumbénia de su preju baratu
3.
in sas trintzeras sos zòvanos fint morindhe a bàtiles
4.
ses tui su chi as traíxiu e bolis detai is bàtilis a is àturus!
Etymon
ltn.
quactile
Translations
French
tapis,
coussin pour selle
English
undersaddle rug
Spanish
sudadero
Italian
tappetino sottosèlla
German
Woilach.
insedhàu , pps, agt: issedhadu Definition
de insedhare; nau de animale, chi portat sa sedha posta / su carrammerda issedhau = carrabbusu, nau in cobertantza po unu chi si fait istimai pagu
Synonyms e antonyms
sedhau
/
cdh. insidhatu
Translations
French
sellé
English
saddled
Spanish
ensillado
Italian
sellato
German
gesattelt.
sèdha , nf Definition
genia de trastu chi, cun isterrimentu modhe asuta, si ponet in pitzu de s'ischina de molentes e cuadhos po dhue pòdere cicire ccn. o fintzes pònnere càrrigu; genia de iscannu fatu cun d-unu truncu, pedra ue si ponet su casidhu; tretu unu pagu in paris in cúcuru de monte, sa parte prus arta de unu logu; in cobertantza, pesu grae o chistione mala a padire / min. sedhitola / partes de sa sedha: s'arcu de ananti, s'arcu de asegus, sa conca (su tretu prus artu de s'arcu), sa coberta (pígiu de pedhe o àteru chi ammontat is travedhas e andhat de un'arcu a s'àteru), su petorali, sa cingra (po firmare sa s. a su dossu de s'animale, in bentre acanta a is cambas de ananti), sa retranga (de s'arcu de daisegus a suta de sa coa), s'istafa (a una parte e àtera), is trantzilleris (genia de codriolas po apicare calecuna cosa), is coscinus / itl. dòsso (di strada) = sedha
Synonyms e antonyms
sedhatza,
sedhone
/
cúcuru,
frunchizolu,
monticru,
sedhile
Idioms
csn:
pòniri sa s. = issedhare, sedhai; pigai sa s. a un'animali = catzare, falare, leàreli sa sedha; s. de càrrigu = sedhone, sedhatzu; non baliai sa s. = no baliare brullas, ofesas; non si dha podit pigai cun su cuadhu e si dha pigat cun sa s. = (pro un'ofesa o unu dispiaghere) no podet fàghere nudha a chie ndhe tenet curpa e si ndhe pagat cun àtere, cun chie podet; falare che sedha (nadu de frastimu, irrocu) = andhare bene meda de fàghere efetu; falare una sedha a ccn. = tènnere dannu, malasorte; sas sedhas de su carru = su letu o fundhu de su carru; sedhedha = creze de temperedha; drommire sedha sedha = in campu abbertu, chentza acotu perunu
Sentences
chei sos àteros cadheris, curriat su poledhu a sa nuda, chene sedha ◊ si pinnigànt otu o dexi giòvunus a cuadhu, sedha e istafas curtzas ◊ calicunu de sos cadhos at segadu sa cringa e pérdidu sa sedha
3.
sa robba si ch'est corcada in sa sedha ca bi tocat bentighedhu friscu ◊ a sos pisedhos de iscola che los pigaiant a ispassu a sa sedha de cunventu ◊ fiat coranta annus ingunis, in cussa sedha de monti
4.
bai ca cussa sedha dèu no mi dha lassu pònniri! ◊ si nos falat cussa sedha, de nos cumandhare sos mandrones, istamus friscos, mih!…◊ candho fut betada cussa sedha gei dhi costàt a si che dha tirare!…(A.Barra)
5.
sa maledissione chi li ant iscutu li est falada che sedha ◊ ca no binchet su cabadhu matzucat sa sedha!
Surnames and Proverbs
smb:
Sedda
/
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Etymon
ltn.
sella
Translations
French
selle,
colline
English
saddle
Spanish
silla,
colina
Italian
sèlla,
còlle,
collina
German
Sattel,
Hügel.
sedhòne, sedhòni , nm Definition
genia de trastu chi, cun isterrimentu modhe asuta, si ponet in pitzu de s'ischina de molentes e cuadhos po dhue pòdere cicire ccn. o fintzes po dhis pòdere pònnere càrrigu: est prus mannu de sa sedha e prus che àteru sedha de càrrigu (po cosa)/ partes de su s.: arcos (de ananti e de apalas), tàulas o travedhas (incasciadas e punciadas in is arcos), trotzas (genia de cannedhos intraos unu a cad'ala in is arcos); s. a ferros: genia de s. cun d-unu ferru a U a cad'ala, cun is puntas intradas in sa parte prus bàscia de is arcos, de pòdere apèrrere e carriare cosa (is puntas de su ferru, bullonadas a s'arcu, arreschent in sa travedha prus bàscia)
Synonyms e antonyms
issedhone,
sedha,
sedhatza,
sedhinu
Sentences
falare o catzare su sedhone a s'àinu
Surnames and Proverbs
smb:
Seddone
Etymon
srd.
Translations
French
bât,
selle
English
saddle (pack-)
Spanish
silla,
basto
Italian
basto,
sèlla
German
Packsattel,
Sattel.
transilléri , nm, nf: trantzilleri,
trantzilloru,
trintzillera,
trintzilleri,
truntzilleri Definition
unos cantu acàpios postos impare in su derreri de sa sedha, pendhe pendhe, po acapiare, apicare cosa, e fintzes su chintórgiu po acapiare sa sedha etotu a s'animale
Synonyms e antonyms
presógliu
/
apasibi,
pendhone
Idioms
csn:
a t. = a gurdoni; portai fangotu a trantzilleris = apicadu a sa sedha; zúchere a ccn. a trantzilloru = portaidhu sempri apicigau avatu (fintzas innamoradu)
2.
cussa ti nche ghetat sa dommo, ti nche ghetat, ca no bi cheret su trantzilleri tuo a mantènnere una fémina prena de bíssios! ◊ nara, ma no seghist is trantzilleris meda meda, no!
3.
sa superba bogat su frutu a trintzilleris
Etymon
spn.
trencillo
Translations
French
ficelle de la selle
English
saddle string
Spanish
cincha
Italian
legàcciolo della sèlla
German
Schlaufe.