acollàe, acollài , vrb: acollare Definition
acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa
Synonyms e antonyms
addossare,
carrigai,
imbucai
Idioms
csn:
acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos
Sentences
a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus!
2.
acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus!
3.
dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu!
4.
acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos!
Etymon
itl.
Translations
French
charger,
tomber sur qqn.
English
to saddle,
to charge,
to attack
Spanish
cargar,
empujar
Italian
accollare,
dare addòsso
German
aufbürden,
herfallen.
insedhài, insedhàre , vrb: issedhare Definition
pònnere sa sedha, su sedhatzu a un'animale (molente, cuadhu); pigare a unu che àinu in su sensu de dhu trampare, cullonare, brinchidare a pitzu a cobèrrere; arresurtare, orrúere
Synonyms e antonyms
imbastai,
sedhai
Sentences
su teracu insedheit sos cadhos e prepareit fusile e cabbanu a su mere
2.
si mi at insedhau una borta no m'insedhat prus! ◊ su caboni insedhat sa pudha
3.
sa festa de sa Defessa si nche issedhat in úrtimos de capitanni
Etymon
srd.
Translations
French
seller
English
to saddle
Spanish
ensillar
Italian
sellare
German
satteln.
ispínu , nm: spinu Definition
ischina de procu, sa petza de s'ischina (ambidhiola) impare cun is ossos (segada a orrugos po ndhe giare a parentes o bighinos)
Sentences
candho uchidiant su mannale secavant sos ispinos de dare a sos parentes e amicos ◊ mandhaiant sos pitzinnos a giúghere sos ispinos a parentes o famílias amigas
Etymon
ltn.
spinus
Translations
French
carré de porc
English
saddle of pork
Spanish
lomo de cerdo asado
Italian
àrista
German
Schweinsrücken.
malàndra , nf: marandra,
melandra Definition
genia de freadura de sa pedhe fata a su friga friga forte cun calecuna cosa, o fintzes de segada / èssere musca e malandra = (nau de duus) èssiri sempri impari
Synonyms e antonyms
caizone,
costana,
freadura,
gliaga,
iscalabrada,
piticada,
secada
Sentences
a sa malandra acudit sa musca
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Etymon
ltn.
malandria
Translations
French
plaie,
écorchure
English
plague caused,
in pack animals,
by the pack-saddle or the saddle
Spanish
matadura
Italian
guidalésco
German
Schramme.
sèdha , nf Definition
genia de trastu chi, cun isterrimentu modhe asuta, si ponet in pitzu de s'ischina de molentes e cuadhos po dhue pòdere cicire ccn. o fintzes pònnere càrrigu; genia de iscannu fatu cun d-unu truncu, pedra ue si ponet su casidhu; tretu unu pagu in paris in cúcuru de monte, sa parte prus arta de unu logu; in cobertantza, pesu grae o chistione mala a padire / min. sedhitola / partes de sa sedha: s'arcu de ananti, s'arcu de asegus, sa conca (su tretu prus artu de s'arcu), sa coberta (pígiu de pedhe o àteru chi ammontat is travedhas e andhat de un'arcu a s'àteru), su petorali, sa cingra (po firmare sa s. a su dossu de s'animale, in bentre acanta a is cambas de ananti), sa retranga (de s'arcu de daisegus a suta de sa coa), s'istafa (a una parte e àtera), is trantzilleris (genia de codriolas po apicare calecuna cosa), is coscinus / itl. dòsso (di strada) = sedha
Synonyms e antonyms
sedhatza,
sedhone
/
cúcuru,
frunchizolu,
monticru,
sedhile
Idioms
csn:
pòniri sa s. = issedhare, sedhai; pigai sa s. a un'animali = catzare, falare, leàreli sa sedha; s. de càrrigu = sedhone, sedhatzu; non baliai sa s. = no baliare brullas, ofesas; non si dha podit pigai cun su cuadhu e si dha pigat cun sa s. = (pro un'ofesa o unu dispiaghere) no podet fàghere nudha a chie ndhe tenet curpa e si ndhe pagat cun àtere, cun chie podet; falare che sedha (nadu de frastimu, irrocu) = andhare bene meda de fàghere efetu; falare una sedha a ccn. = tènnere dannu, malasorte; sas sedhas de su carru = su letu o fundhu de su carru; sedhedha = creze de temperedha; drommire sedha sedha = in campu abbertu, chentza acotu perunu
Sentences
chei sos àteros cadheris, curriat su poledhu a sa nuda, chene sedha ◊ si pinnigànt otu o dexi giòvunus a cuadhu, sedha e istafas curtzas ◊ calicunu de sos cadhos at segadu sa cringa e pérdidu sa sedha
3.
sa robba si ch'est corcada in sa sedha ca bi tocat bentighedhu friscu ◊ a sos pisedhos de iscola che los pigaiant a ispassu a sa sedha de cunventu ◊ fiat coranta annus ingunis, in cussa sedha de monti
4.
bai ca cussa sedha dèu no mi dha lassu pònniri! ◊ si nos falat cussa sedha, de nos cumandhare sos mandrones, istamus friscos, mih!…◊ candho fut betada cussa sedha gei dhi costàt a si che dha tirare!…(A.Barra)
5.
sa maledissione chi li ant iscutu li est falada che sedha ◊ ca no binchet su cabadhu matzucat sa sedha!
Surnames and Proverbs
smb:
Sedda
/
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Etymon
ltn.
sella
Translations
French
selle,
colline
English
saddle
Spanish
silla,
colina
Italian
sèlla,
còlle,
collina
German
Sattel,
Hügel.
transilléri , nm, nf: trantzilleri,
trantzilloru,
trintzillera,
trintzilleri,
truntzilleri Definition
unos cantu acàpios postos impare in su derreri de sa sedha, pendhe pendhe, po acapiare, apicare cosa, e fintzes su chintórgiu po acapiare sa sedha etotu a s'animale
Synonyms e antonyms
presógliu
/
apasibi,
pendhone
Idioms
csn:
a t. = a gurdoni; portai fangotu a trantzilleris = apicadu a sa sedha; zúchere a ccn. a trantzilloru = portaidhu sempri apicigau avatu (fintzas innamoradu)
2.
cussa ti nche ghetat sa dommo, ti nche ghetat, ca no bi cheret su trantzilleri tuo a mantènnere una fémina prena de bíssios! ◊ nara, ma no seghist is trantzilleris meda meda, no!
3.
sa superba bogat su frutu a trintzilleris
Etymon
spn.
trencillo
Translations
French
ficelle de la selle
English
saddle string
Spanish
cincha
Italian
legàcciolo della sèlla
German
Schlaufe.