acollàe, acollài , vrb: acollare Definitzione
acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
addossare,
carrigai,
imbucai
Maneras de nàrrere
csn:
acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos
Frases
a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus!
2.
acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus!
3.
dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu!
4.
acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
charger,
tomber sur qqn.
Ingresu
to saddle,
to charge,
to attack
Ispagnolu
cargar,
empujar
Italianu
accollare,
dare addòsso
Tedescu
aufbürden,
herfallen.
insedhài, insedhàre , vrb: issedhare Definitzione
pònnere sa sedha, su sedhatzu a un'animale (molente, cuadhu); pigare a unu che àinu in su sensu de dhu trampare, cullonare, brinchidare a pitzu a cobèrrere; arresurtare, orrúere
Sinònimos e contràrios
imbastai,
sedhai
Frases
su teracu insedheit sos cadhos e prepareit fusile e cabbanu a su mere
2.
si mi at insedhau una borta no m'insedhat prus! ◊ su caboni insedhat sa pudha
3.
sa festa de sa Defessa si nche issedhat in úrtimos de capitanni
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
seller
Ingresu
to saddle
Ispagnolu
ensillar
Italianu
sellare
Tedescu
satteln.
ispínu , nm: spinu Definitzione
ischina de procu, sa petza de s'ischina (ambidhiola) impare cun is ossos (segada a orrugos po ndhe giare a parentes o bighinos)
Frases
candho uchidiant su mannale secavant sos ispinos de dare a sos parentes e amicos ◊ mandhaiant sos pitzinnos a giúghere sos ispinos a parentes o famílias amigas
Ètimu
ltn.
spinus
Tradutziones
Frantzesu
carré de porc
Ingresu
saddle of pork
Ispagnolu
lomo de cerdo asado
Italianu
àrista
Tedescu
Schweinsrücken.
malàndra , nf: marandra,
melandra Definitzione
genia de freadura de sa pedhe fata a su friga friga forte cun calecuna cosa, o fintzes de segada / èssere musca e malandra = (nau de duus) èssiri sempri impari
Sinònimos e contràrios
caizone,
costana,
freadura,
gliaga,
iscalabrada,
piticada,
secada
Frases
a sa malandra acudit sa musca
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Ètimu
ltn.
malandria
Tradutziones
Frantzesu
plaie,
écorchure
Ingresu
plague caused,
in pack animals,
by the pack-saddle or the saddle
Ispagnolu
matadura
Italianu
guidalésco
Tedescu
Schramme.
sèdha , nf Definitzione
genia de trastu chi, cun isterrimentu modhe asuta, si ponet in pitzu de s'ischina de molentes e cuadhos po dhue pòdere cicire ccn. o fintzes pònnere càrrigu; genia de iscannu fatu cun d-unu truncu, pedra ue si ponet su casidhu; tretu unu pagu in paris in cúcuru de monte, sa parte prus arta de unu logu; in cobertantza, pesu grae o chistione mala a padire / min. sedhitola / partes de sa sedha: s'arcu de ananti, s'arcu de asegus, sa conca (su tretu prus artu de s'arcu), sa coberta (pígiu de pedhe o àteru chi ammontat is travedhas e andhat de un'arcu a s'àteru), su petorali, sa cingra (po firmare sa s. a su dossu de s'animale, in bentre acanta a is cambas de ananti), sa retranga (de s'arcu de daisegus a suta de sa coa), s'istafa (a una parte e àtera), is trantzilleris (genia de codriolas po apicare calecuna cosa), is coscinus / itl. dòsso (di strada) = sedha
Sinònimos e contràrios
sedhatza,
sedhone
/
cúcuru,
frunchizolu,
monticru,
sedhile
Maneras de nàrrere
csn:
pòniri sa s. = issedhare, sedhai; pigai sa s. a un'animali = catzare, falare, leàreli sa sedha; s. de càrrigu = sedhone, sedhatzu; non baliai sa s. = no baliare brullas, ofesas; non si dha podit pigai cun su cuadhu e si dha pigat cun sa s. = (pro un'ofesa o unu dispiaghere) no podet fàghere nudha a chie ndhe tenet curpa e si ndhe pagat cun àtere, cun chie podet; falare che sedha (nadu de frastimu, irrocu) = andhare bene meda de fàghere efetu; falare una sedha a ccn. = tènnere dannu, malasorte; sas sedhas de su carru = su letu o fundhu de su carru; sedhedha = creze de temperedha; drommire sedha sedha = in campu abbertu, chentza acotu perunu
Frases
chei sos àteros cadheris, curriat su poledhu a sa nuda, chene sedha ◊ si pinnigànt otu o dexi giòvunus a cuadhu, sedha e istafas curtzas ◊ calicunu de sos cadhos at segadu sa cringa e pérdidu sa sedha
3.
sa robba si ch'est corcada in sa sedha ca bi tocat bentighedhu friscu ◊ a sos pisedhos de iscola che los pigaiant a ispassu a sa sedha de cunventu ◊ fiat coranta annus ingunis, in cussa sedha de monti
4.
bai ca cussa sedha dèu no mi dha lassu pònniri! ◊ si nos falat cussa sedha, de nos cumandhare sos mandrones, istamus friscos, mih!…◊ candho fut betada cussa sedha gei dhi costàt a si che dha tirare!…(A.Barra)
5.
sa maledissione chi li ant iscutu li est falada che sedha ◊ ca no binchet su cabadhu matzucat sa sedha!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Sedda
/
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Ètimu
ltn.
sella
Tradutziones
Frantzesu
selle,
colline
Ingresu
saddle
Ispagnolu
silla,
colina
Italianu
sèlla,
còlle,
collina
Tedescu
Sattel,
Hügel.
transilléri , nm, nf: trantzilleri,
trantzilloru,
trintzillera,
trintzilleri,
truntzilleri Definitzione
unos cantu acàpios postos impare in su derreri de sa sedha, pendhe pendhe, po acapiare, apicare cosa, e fintzes su chintórgiu po acapiare sa sedha etotu a s'animale
Sinònimos e contràrios
presógliu
/
apasibi,
pendhone
Maneras de nàrrere
csn:
a t. = a gurdoni; portai fangotu a trantzilleris = apicadu a sa sedha; zúchere a ccn. a trantzilloru = portaidhu sempri apicigau avatu (fintzas innamoradu)
2.
cussa ti nche ghetat sa dommo, ti nche ghetat, ca no bi cheret su trantzilleri tuo a mantènnere una fémina prena de bíssios! ◊ nara, ma no seghist is trantzilleris meda meda, no!
3.
sa superba bogat su frutu a trintzilleris
Ètimu
spn.
trencillo
Tradutziones
Frantzesu
ficelle de la selle
Ingresu
saddle string
Ispagnolu
cincha
Italianu
legàcciolo della sèlla
Tedescu
Schlaufe.