aggorgotài , vrb: grogotai Definition
fàere sa moida de s'abba candho proet a meda
Synonyms e antonyms
abbrubudhai,
abbrufulai,
acrocuai,
aggargalare,
borbogliare,
froculare,
groggolare
Translations
French
gargouiller,
tomber à verse,
gronder
English
to bubble,
to pelt
Spanish
caer fragorosamente la lluvia
Italian
scrosciare
German
rauschen.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definition
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Synonyms e antonyms
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Idioms
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Sentences
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Translations
French
tomber
English
to fall
Spanish
caer
Italian
cadére,
cascare
German
fallen,
stürzen.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definition
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Synonyms e antonyms
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Sentences
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Surnames and Proverbs
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etymon
itl.
Translations
French
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
English
to try hard,
to go down well
Spanish
caer bien,
ingeniárse
Italian
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
German
gefallen,
sich bemühen.
irridàre , vrb Definition
pròere aira, a bírridu
Sentences
s'abba irridendhe in s'adhe chena ghia fateit caminu
Etymon
srd.
Translations
French
tomber à verse
English
to pelt (down)
Spanish
caer fragorosamente
Italian
scrosciare
German
rauschen.
ispendhulàre , vrb Definition
èssere pendhe pendhe o orrúere segau a orrugos, nau de bestimentu iscorriau
Translations
French
mettre un tissu en lambeaux
English
to hang in rags
Spanish
caer a jirones
Italian
sbrendolare
German
in Fetzen herabhängen,
in Fetzen herunterhängen.
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definition
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Synonyms e antonyms
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Sentences
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Surnames and Proverbs
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Translations
French
tomber
English
to fall
Spanish
caer
Italian
cadére
German
fallen.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definition
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Synonyms e antonyms
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Idioms
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Sentences
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Surnames and Proverbs
prb:
chie no est rutu podet rúere
Etymon
ltn.
ruere
Translations
French
tomber,
s'écrouler
English
to fall
Spanish
caer,
precipitar
Italian
cadére,
precipitare,
crollare
German
fallen,
stürzen,
einfallen.