abbizàghe , agt Definition
chi istat abbillu, chi si acatat de totu
Synonyms e antonyms
abbizósicu,
abixanti
Sentences
fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna)
Etymon
srd.
Translations
French
qui s'aperçoit de toute chose
English
weary person ??
Spanish
perspicaz
Italian
che si accorge facilménte di tutto
German
umsichtig.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definition
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Synonyms e antonyms
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Sentences
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Scientific Terminology
ts
Etymon
srd.
Translations
French
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
mantas
Italian
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
German
Decken.
ammóntu , nm: ammuntu Definition
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Synonyms e antonyms
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
everything useful to cover
Spanish
ropa
Italian
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
German
Kleiderbestand.
cogúzu , nm: cucuzu,
cuguzu Definition
totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammuntolzu,
assacarru,
coberta,
cucutzura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cugutzóngiu,
cuzicura,
incarralzu
/
crobetàntzia
Sentences
faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada!
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
cobertura
Italian
copertura,
tutto ciò che serve a coprire
German
Decke.
covacúra , nf Definition
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
betare una cosa a covacura
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
coverings
Spanish
todo lo que cubre
Italian
tutto ciò che può servire per coprire
German
Decke.
cucutzúra , nf: cucuzura,
cugugiura,
cugutzura,
cuguzura Definition
totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammantadroxu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
coguzu,
covacura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cuzicadura,
cuzicura,
incarralzu
Etymon
srd.
Translations
French
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
cobertura
Italian
tutto ciò che serve per coprire
German
Decke.
tótu agt, prn, avb Definition
foras nudha, foras peruna parte o perunu tanti, css. cosa pigada chentza che ndhe bogare nudha: est un'agt. chi podet cambiare de m. a f. (si acumpàngiat númene de bidha, nau a su postu de sa gente de sa bidha, no cuncordat); candho est prn. de gente, prus che àteru dhu narant pl., totus (a/c.: candho est impreau coment'e prn. de gente est méngius a dhu nàrrere pl., ca assinuncas su chi si narat no est tanti precisu, es.: una maladia podet bènnere a totu = a totugantos o a donzi cosa? ◊ in sa vida amus bisonzu de totu = de totugantos o de donzi cosa?); s'imperat meda coment'e avb. in su sensu de deunudotu, meda, prenu prenu, e agiummai no cuncordat mai cun s'agt. o nm. chi acumpàngiat (si podet pentzare coment'e nau prus de su nm. chi no de su vrb.); coment'e agt. si ponet apustis e innanti de su nm.: candho est innanti si ponet s'art. in mesu e si ponet innanti sempre candho acumpàngiat su nm. impare cun agt. numeràriu, postu innanti de custu puru; in is prop. interrogativas si manígiat cun significau de elencu cumpletu: ite as batiu, totu, de bidha? ◊ ita eis fatu, totu, oi in iscola? (o fintzes ite totu as as batiu?)◊ comente azis fatu, totu, a coitare gai?
Synonyms e antonyms
totucantu
/
deunudotu
| ctr.
nudha
/
nemmos,
neune
/
palte
Idioms
csn:
totu est chi… (+ vrb.)= mancai…, est in debbadas chi…; totu est chi no… (+ vrb. cong.)= mancari no…, fintzas si no…; cun totu chi…, chin totu custu = mancai…, belle e aici, mancari gai; (betare, pònnere) totu a unu = ghetai o pònniri impari; a tota fua, a tota die, a tota note = currindhe cantu prus si podet, die cun die, note note, a die o a note intrea; e + totu (etotu)= matessi, fuedhu po inditai un'identidadi, su própiu; de su totus = deunudotu, totu; totu a como, totu a cue ti che at dadu/daet a?!… = zenia de murrunzu, de briga pro isazerassione candho o ue no tocat; totu gai bos paret!… = gai fàtzile fàtzile bos paret!…; èssere o fàghere o totu o nudha = che a sos macos, fàghere chentza bídere chi tra su totu e su nudha si podet fàghere àteru, de tantas maneras; cun sos agt. numeràrios, pro su prus si che fúrriat a f.: totas duos, totas tres, totas bàtoro (ma fintzas "totos"), totas deghe; colare totu fora, totu intro = fai su giru (de unu logu) passendi isceti a parti de foras, de aintru; a totu + vrb. infinidu = faghindhe che tzegos, cun totu sa fortza, su chi narat su vrb. infinidu
Sentences
ant fatu sas domos totas chena progetu ◊ si ndhe falant dae cadhu totos tres ◊ si avertint totus cudhus chi tenint bestiàmini ◊ totos cantos fint bellos ◊ ti cherzo in cumpagnia pro tota vida ◊ at bíviu totu is annus suus fadendu su serbidori ◊ che fit tota die in campu ◊ bi fit totu sa note e totu sa die ◊ mi at fuedhau de totu custas cosas ◊ bi fit totu Anela, totu Bolòtana ◊ perdono a totas duos ◊ semus illiscigados totos duos ◊ dade cara a totus sos cumandhamentos!
2.
nci portu totu in sagrestia ◊ cussu gherrat contra a totu e contra a totus ◊ su totu e su nudha no sunt su matessi ◊ totus innòi seus? ◊ sunt tucaos totus ◊ totu comintzat e totu agabbat ◊ fatu totu azis? ◊ dónnia dí primu de arbèscere sa mama nd'iscidàt a totus ◊ chie totu bi aiat in sa festa? ◊ ite azis fatu, totu?
3.
est totu currindhe, tochendhe, faghindhe, paret irbariadu! ◊ portu is manus totu tzacadas ◊ sos pantalones sunt totu segados ◊ sa zanna est abberta totu ◊ notesta fiu totu isciustu ◊ custu frutuàriu est totu guastu ◊ su logu est totu irbandhonadu, sa domo totu bruta ◊ is cratzonis furint totu isciustus ◊ cuss'iscritura est totu irballos! ◊ sa tzacheta est totu tapulada ◊ candho est in mesu a zente, tota si sisirinat ◊ totu cambas comenti fiat, Minnia setziat a cuadhu a sa moda de is mascus (I.Lecca)◊ cussu logu est totu pedra, su caminu est totu ludu ◊ is piciochedhus funt arribbaus totu assustraus!
4.
seus malàdius totus a una callentura ◊ beta totu a unu, basolu e nughe, za los seberamus in domo ◊ cantas a totu cantare ◊ est tzerriendu a totu tzerriai ◊ est indúlliu a totu dia trabballendi ◊ cun totu chi fit faghindhe peneténscia, at traitu s'istima mia ◊ cun totu chi muzere mia fit betza, deo no cheria bídere sa fine sua innantis de sa mia ◊ dh'at iscritu mali su destinu miu, cun totu chi Deus est bonu a iscriri! (Lai)◊ totu a como ti che at dadu sa presse?! ◊ totu a cue ti che daet a fàghere s'onestu?! ◊ pro bàtoro sodhos? totu pro cussu at a èssere!…
5.
sos malàidos fint sanados totas deghe ◊ in totos duos logos bi at féminas bellas ◊ faghiat bolare s'abba in totos bàtoro bicos de sa baltza ◊ cantu ti benint a costare totas tres, ebba, pudhéricu e isteglieri? (A.Pau)◊ su giúditze at iscapatu totas chentu chimbanta distimonzos ◊ totu est chi l'ispetet, s'azudu tou, su malevadadu!…◊ totu est chi no siat bona, sa cosa… isse la còmporat su matessi!◊ dh'apu inténdiu frastimendi a totu frastimai
Etymon
ltn.
tottus/totus
Translations
French
tout,
complètement
English
completely,
whole
Spanish
todo
Italian
tutto,
completaménte
German
ganz,
völlig.