acalaízu , avb Definition
pagu pagu
Synonyms e antonyms
acalapena,
addizu,
apenas
Sentences
e bandho e li do un'ispuntone e che essit su tiru chi acalaizu at dadu unu suspiru ◊ est acalaizu cuadu ◊ cussas fint mortas candho fia pitzinna e acalaizu mi las ammento
Etymon
srd.
Translations
French
tout juste
English
scarcely
Spanish
poco
Italian
appéna
German
kaum.
acoítu , avb: acuitu Definition
a coitu, coitandho, de inoghe a pagu tempus, a pag'ora, ma fintzes chitzo
Synonyms e antonyms
allestru,
debresse,
impresse,
luego
Sentences
dae inoghe deo mi ne anno acoitu ◊ cussa cosa si púrdiat acuitu ◊ sa pipia pesat acoitu cummente a sempre
2.
issu crocat e pesat puru acuitu
Etymon
srd.
Translations
French
tout de suite
English
at once
Spanish
enseguida
Italian
sùbito
German
sofort.
afàca , avb, prep: afache,
afaci,
afacu Definition
si narat de logu e de tempus puru candho est ananti de si bíere o acanta
Synonyms e antonyms
acanta,
acultu,
aproba
Idioms
csn:
afaca mia, tua, sua (o fintzas afaca a mie)= in dainanti meu, tou, sou; afaca apare = acanta s'unu a s'àteru
Sentences
istaiant in sas domos de afacu ◊ in trenu at viagiadu cun unu satzeldote afacu ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che unu cristianu ◊ custa genti de afaci dèu dha timu, ca funt brúscius ◊ fiat caentandhosi afaca de sa geminera ◊ candho biet arribbandhe su tzeracu dhu tzírriat afaca sua
2.
sa Pasca est afaca ◊ candho ant a comintzare a sutzèdere custas cosas sa libberascione bostra est afaca ◊ si li sunt acurtziados afaca
Etymon
ltn.
ad facies
Translations
French
tout près,
près de
English
near
Spanish
cerca
Italian
vicino
German
nah.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definition
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Synonyms e antonyms
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Sentences
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Scientific Terminology
ts
Etymon
srd.
Translations
French
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
mantas
Italian
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
German
Decken.
ammóntu , nm: ammuntu Definition
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Synonyms e antonyms
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
everything useful to cover
Spanish
ropa
Italian
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
German
Kleiderbestand.
apròba , avb, prep: aprobe,
aprobi,
apróbiu,
aprope,
aprova,
aprove,
proba Definition
a pagu tretu, a pagu tempus, nau fintzes in su sensu de andhare bene a fàere ccn. cosa / gei est apróbiu!… = ch'est atesu meda
Synonyms e antonyms
acanta,
acultu,
afaca
| ctr.
atesu
Sentences
so essindhe ma no mi benit aprove a colare a sa Comuna ◊ si mi benit aprove lu tenzo! ◊ aproba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ su fizu est aprova a recuire ◊ ge est a pinnicu e apróbiu cussu logu!…
2.
che istat aprobe a Castedhu ◊ aprope a sa bidha bi at unu nurache ◊ sa barca fit aproba a che afundhare ◊ sunt aprobe a betare sa bòvida ◊ ch'est mesanote colada, aprove a sa una ◊ su Segnore est aprove de chie lu chircat
Etymon
srd.
Translations
French
tout près,
près de
English
near
Spanish
cerca
Italian
vicino
German
in der Nähe,
neben.
arretepuntànti , agt Definition
chi andhat deretu a css. logu o discursu o iscopu cun cóidu e decisione
Translations
French
tout droit
English
straight
Spanish
rápido
Italian
difilato
German
geradeaus.
bótu 1 , avb: buta Definition
de botu = de istrémpiu, a corpu
Sentences
candu dh'ant bistu si ndi funt pesaus de botu ◊ mi ant de botu giradu sas palas! ◊ m'ischidesi nervosu de unu botu ◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ mancai surpréndiu de buta, candu su cuadhu si est postu a curri, no si fiat pérdiu de ànimu ◊ comente apo bidu deai, mi ndhe peso de botu, curro a sas bestes e mi pijo totu
Surnames and Proverbs
smb:
Butta
Translations
French
brusquement,
tout à coup,
soudainement
English
suddenly
Spanish
de repente
Italian
di scatto,
all'improvviso
German
plötzlich.
chessighéssi , avb: chetzighetzi Definition
manera de andhare o fintzes de si parare o istare (a sa muda, citios)
Sentences
si ndi funt torraus a andai chetzighetzi ◊ ca gei torrat, chetzighetzi!
Etymon
srd.
Translations
French
tout tranquillement,
penaud
English
very slowly
Spanish
despacio
Italian
lèmme lèmme,
mògio
German
langsam,
schlapp.
chiscusína , avb: coscusina,
curcusina,
cuscujina,
cuscujinu,
cuscusina,
cuscusinu Definition
a c. = agiummai a iscúsiu, foedhandho a boghe bàscia bàscia / ríere, faedhare a cuscusinu o a cuscusina = a iscusi, a boxi bàscia, a s'acua
Synonyms e antonyms
acua,
iscúsia
Sentences
sos operajos fint befendhesindhe a chiscusina de su capiscuadra (N.Osu)◊ mastru Chicu si ndhe riet a cuscusinu ◊ bidindhe sos fizighedhos chentza manigare, girandhesiche pro no la bíere, a cuscusinu infundhiat sa farda cun rios de prantu ◊ fit mortu de risu, a cuscusinu
Translations
French
tout bas
English
in a low voice
Spanish
en voz baja
Italian
sottovóce,
sommessaménte
German
leise.
cogúzu , nm: cucuzu,
cuguzu Definition
totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammuntolzu,
assacarru,
coberta,
cucutzura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cugutzóngiu,
cuzicura,
incarralzu
/
crobetàntzia
Sentences
faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada!
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
cobertura
Italian
copertura,
tutto ciò che serve a coprire
German
Decke.
covacúra , nf Definition
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
betare una cosa a covacura
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
coverings
Spanish
todo lo que cubre
Italian
tutto ciò che può servire per coprire
German
Decke.
cucutzúra , nf: cucuzura,
cugugiura,
cugutzura,
cuguzura Definition
totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammantadroxu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
coguzu,
covacura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cuzicadura,
cuzicura,
incarralzu
Etymon
srd.
Translations
French
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
cobertura
Italian
tutto ciò che serve per coprire
German
Decke.
disangrenàre , vrb Definition
leare, bogare o pèrdere su sàmbene
Synonyms e antonyms
assangrare,
dissambenare
Translations
French
perdre tout son sang
English
to bleed
Spanish
desangrar
Italian
dissanguare
German
Blut entziehen,
abzapfen.
illuègu, illuègus , avb: alluegus,
lueco* Definition
de innoghe a un’iscuta, apustis de un’iscuta, apustis de pag’ora o pagu tempus, chentza passare ora meda
Synonyms e antonyms
acoitu,
luegamente
Sentences
su sàbudu apustis dhi cabat guta e Munserrada, biu ca iat giai pédriu fuedhu, mi mandat illuegus a tzerriai ◊ naradhi ca gei andu illuegus!
Translations
French
tout de suite
English
at once
Spanish
enseguida
Italian
sùbito
German
sofort.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definition
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Synonyms e antonyms
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Sentences
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Surnames and Proverbs
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etymon
itl.
Translations
French
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
English
to try hard,
to go down well
Spanish
caer bien,
ingeniárse
Italian
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
German
gefallen,
sich bemühen.
irvenàre , vrb: isvenare,
svenai Definition
bogare o pèrdere sàmbene meda
Sentences
su grodho abbenenat sa vida de sos pastores, ca s'anzone chi acatat irvenat ◊ est mortu isvenadu
Etymon
srd.
Translations
French
perdre tout son sang
English
to bleed
Spanish
desangrar
Italian
dissanguare
German
Blut entziehen.
luèco , avb: alluegus,
illuegu,
luego,
luegu,
luegus Definition
de innoghe a pag'ora, pag'ora o un'iscuta apustis, fintzes deretu, chentza ibertare nudha / luego luego = deretu, itl. immediataménte; luegu pesau, luegu crocau, luegu andau = apenas pesadu, corcadu, andhadu, luego deretu apustis; apo fatu luego = apu fatu impressi, coitendi, su chi fui fendi, su chi depia fai; apo luego fatu = seu acanta de acabbai su chi seu fendi
Synonyms e antonyms
acoitu,
luegamente
Sentences
no istes a s'allora allora: beni luego! ◊ li at pedidu cosa e luego bi l'at dada ◊ cras andhamus a Núoro ma torramus luego ◊ bi so andhadu e mi at pagadu luego ◊ sa mama no aiat abbertu mancu buca chi su fizu luego ch'est curtu (G.Ruju)
Etymon
spn.
luego
Translations
French
tout de suite,
immédiatement,
aussitôt,
vite
English
at once
Spanish
enseguida,
pronto
Italian
sùbito,
prèsto
German
sofort,
bald,
gleich,
schnell.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definition
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Synonyms e antonyms
ammaunire,
impleai,
maniestare
Idioms
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Sentences
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Etymon
itl.
Translations
French
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
English
to use,
to manipulate
Spanish
manejar
Italian
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
German
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
mantéssi , agt, prn, avb: matessi,
matéssiu Definition
chi no est àteru, chi no est diferente (chentza cambiamentu de sing. a pl. e ne de m. a f.); impreau coment'e avb. inditat manera, in su sensu de deasi etotu, chentza diferéntzia (èssere su m.)
Synonyms e antonyms
acitotu,
atotu
Sentences
si aimus postu su mantessi tempus pro zogare e istudiare aimus ischidu a Kant chei s'abba ◊ amus bidu sos matessi ómines, sas matessi féminas ◊ resessint a numenare in sa matessi manera sas matessi cosas ◊ babbu e fillu s'infriscant pighendi s'àcua de su matessi lavamanu ◊ sa luna giogàt in su celu luxendu e a su matessi tempus isprighendusia in d-una lacunedha de àcua
2.
su matessi chi at faedhadu a tie at faedhadu a mie ◊ custos sunt sos matessi chi amus bidu in cudhane ◊ deo so su matessi chi tue as chistionadu s'annu passadu
3.
sa lughe est paga ma lezo su matessi ◊ isse at fatu goi, e tue su matessi! ◊ fintzas si est de deris, su pane, lu cherzo su matessi ◊ andhe deo o andhes tue, pro contu meu est su matessi ◊ che a tie mantessi sunt bolados sos annos mios (F.Sechi)
Etymon
ctl.
mateix
Translations
French
même (adj.),
lela même (pron),
exactement,
justement,
vraiment (adv.),
tout de même,
quand même
English
same,
equally,
-self
Spanish
mismo
Italian
medésimo,
stésso,
pròprio,
ugualménte
German
gleich.