acalaízu , avb Definitzione
pagu pagu
Sinònimos e contràrios
acalapena,
addizu,
apenas
Frases
e bandho e li do un'ispuntone e che essit su tiru chi acalaizu at dadu unu suspiru ◊ est acalaizu cuadu ◊ cussas fint mortas candho fia pitzinna e acalaizu mi las ammento
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout juste
Ingresu
scarcely
Ispagnolu
poco
Italianu
appéna
Tedescu
kaum.
acoítu , avb: acuitu Definitzione
a coitu, coitandho, de inoghe a pagu tempus, a pag'ora, ma fintzes chitzo
Sinònimos e contràrios
allestru,
debresse,
impresse,
luego
Frases
dae inoghe deo mi ne anno acoitu ◊ cussa cosa si púrdiat acuitu ◊ sa pipia pesat acoitu cummente a sempre
2.
issu crocat e pesat puru acuitu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout de suite
Ingresu
at once
Ispagnolu
enseguida
Italianu
sùbito
Tedescu
sofort.
afàca , avb, prep: afache,
afaci,
afacu Definitzione
si narat de logu e de tempus puru candho est ananti de si bíere o acanta
Sinònimos e contràrios
acanta,
acultu,
aproba
Maneras de nàrrere
csn:
afaca mia, tua, sua (o fintzas afaca a mie)= in dainanti meu, tou, sou; afaca apare = acanta s'unu a s'àteru
Frases
istaiant in sas domos de afacu ◊ in trenu at viagiadu cun unu satzeldote afacu ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che unu cristianu ◊ custa genti de afaci dèu dha timu, ca funt brúscius ◊ fiat caentandhosi afaca de sa geminera ◊ candho biet arribbandhe su tzeracu dhu tzírriat afaca sua
2.
sa Pasca est afaca ◊ candho ant a comintzare a sutzèdere custas cosas sa libberascione bostra est afaca ◊ si li sunt acurtziados afaca
Ètimu
ltn.
ad facies
Tradutziones
Frantzesu
tout près,
près de
Ingresu
near
Ispagnolu
cerca
Italianu
vicino
Tedescu
nah.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definitzione
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Sinònimos e contràrios
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Frases
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Terminologia iscientìfica
ts
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
covering
Ispagnolu
mantas
Italianu
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
Tedescu
Decken.
ammóntu , nm: ammuntu Definitzione
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Sinònimos e contràrios
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frases
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
everything useful to cover
Ispagnolu
ropa
Italianu
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
Tedescu
Kleiderbestand.
apròba , avb, prep: aprobe,
aprobi,
apróbiu,
aprope,
aprova,
aprove,
proba Definitzione
a pagu tretu, a pagu tempus, nau fintzes in su sensu de andhare bene a fàere ccn. cosa / gei est apróbiu!… = ch'est atesu meda
Sinònimos e contràrios
acanta,
acultu,
afaca
| ctr.
atesu
Frases
so essindhe ma no mi benit aprove a colare a sa Comuna ◊ si mi benit aprove lu tenzo! ◊ aproba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ su fizu est aprova a recuire ◊ ge est a pinnicu e apróbiu cussu logu!…
2.
che istat aprobe a Castedhu ◊ aprope a sa bidha bi at unu nurache ◊ sa barca fit aproba a che afundhare ◊ sunt aprobe a betare sa bòvida ◊ ch'est mesanote colada, aprove a sa una ◊ su Segnore est aprove de chie lu chircat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout près,
près de
Ingresu
near
Ispagnolu
cerca
Italianu
vicino
Tedescu
in der Nähe,
neben.
arretepuntànti , agt Definitzione
chi andhat deretu a css. logu o discursu o iscopu cun cóidu e decisione
Tradutziones
Frantzesu
tout droit
Ingresu
straight
Ispagnolu
rápido
Italianu
difilato
Tedescu
geradeaus.
bótu 1 , avb: buta Definitzione
de botu = de istrémpiu, a corpu
Frases
candu dh'ant bistu si ndi funt pesaus de botu ◊ mi ant de botu giradu sas palas! ◊ m'ischidesi nervosu de unu botu ◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ mancai surpréndiu de buta, candu su cuadhu si est postu a curri, no si fiat pérdiu de ànimu ◊ comente apo bidu deai, mi ndhe peso de botu, curro a sas bestes e mi pijo totu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Butta
Tradutziones
Frantzesu
brusquement,
tout à coup,
soudainement
Ingresu
suddenly
Ispagnolu
de repente
Italianu
di scatto,
all'improvviso
Tedescu
plötzlich.
chessighéssi , avb: chetzighetzi Definitzione
manera de andhare o fintzes de si parare o istare (a sa muda, citios)
Frases
si ndi funt torraus a andai chetzighetzi ◊ ca gei torrat, chetzighetzi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout tranquillement,
penaud
Ingresu
very slowly
Ispagnolu
despacio
Italianu
lèmme lèmme,
mògio
Tedescu
langsam,
schlapp.
chiscusína , avb: coscusina,
curcusina,
cuscujina,
cuscujinu,
cuscusina,
cuscusinu Definitzione
a c. = agiummai a iscúsiu, foedhandho a boghe bàscia bàscia / ríere, faedhare a cuscusinu o a cuscusina = a iscusi, a boxi bàscia, a s'acua
Sinònimos e contràrios
acua,
iscúsia
Frases
sos operajos fint befendhesindhe a chiscusina de su capiscuadra (N.Osu)◊ mastru Chicu si ndhe riet a cuscusinu ◊ bidindhe sos fizighedhos chentza manigare, girandhesiche pro no la bíere, a cuscusinu infundhiat sa farda cun rios de prantu ◊ fit mortu de risu, a cuscusinu
Tradutziones
Frantzesu
tout bas
Ingresu
in a low voice
Ispagnolu
en voz baja
Italianu
sottovóce,
sommessaménte
Tedescu
leise.
cogúzu , nm: cucuzu,
cuguzu Definitzione
totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera
Sinònimos e contràrios
acavannu,
ammuntolzu,
assacarru,
coberta,
cucutzura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cugutzóngiu,
cuzicura,
incarralzu
/
crobetàntzia
Frases
faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
covering
Ispagnolu
cobertura
Italianu
copertura,
tutto ciò che serve a coprire
Tedescu
Decke.
covacúra , nf Definitzione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frases
betare una cosa a covacura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
coverings
Ispagnolu
todo lo que cubre
Italianu
tutto ciò che può servire per coprire
Tedescu
Decke.
cucutzúra , nf: cucuzura,
cugugiura,
cugutzura,
cuguzura Definitzione
totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu
Sinònimos e contràrios
acavannu,
ammantadroxu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
coguzu,
covacura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cuzicadura,
cuzicura,
incarralzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
covering
Ispagnolu
cobertura
Italianu
tutto ciò che serve per coprire
Tedescu
Decke.
disangrenàre , vrb Definitzione
leare, bogare o pèrdere su sàmbene
Sinònimos e contràrios
assangrare,
dissambenare
Tradutziones
Frantzesu
perdre tout son sang
Ingresu
to bleed
Ispagnolu
desangrar
Italianu
dissanguare
Tedescu
Blut entziehen,
abzapfen.
illuègu, illuègus , avb: alluegus,
lueco* Definitzione
de innoghe a un’iscuta, apustis de un’iscuta, apustis de pag’ora o pagu tempus, chentza passare ora meda
Sinònimos e contràrios
acoitu,
luegamente
Frases
su sàbudu apustis dhi cabat guta e Munserrada, biu ca iat giai pédriu fuedhu, mi mandat illuegus a tzerriai ◊ naradhi ca gei andu illuegus!
Tradutziones
Frantzesu
tout de suite
Ingresu
at once
Ispagnolu
enseguida
Italianu
sùbito
Tedescu
sofort.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definitzione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinònimos e contràrios
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frases
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Ingresu
to try hard,
to go down well
Ispagnolu
caer bien,
ingeniárse
Italianu
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedescu
gefallen,
sich bemühen.
irvenàre , vrb: isvenare,
svenai Definitzione
bogare o pèrdere sàmbene meda
Frases
su grodho abbenenat sa vida de sos pastores, ca s'anzone chi acatat irvenat ◊ est mortu isvenadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
perdre tout son sang
Ingresu
to bleed
Ispagnolu
desangrar
Italianu
dissanguare
Tedescu
Blut entziehen.
luèco , avb: alluegus,
illuegu,
luego,
luegu,
luegus Definitzione
de innoghe a pag'ora, pag'ora o un'iscuta apustis, fintzes deretu, chentza ibertare nudha / luego luego = deretu, itl. immediataménte; luegu pesau, luegu crocau, luegu andau = apenas pesadu, corcadu, andhadu, luego deretu apustis; apo fatu luego = apu fatu impressi, coitendi, su chi fui fendi, su chi depia fai; apo luego fatu = seu acanta de acabbai su chi seu fendi
Sinònimos e contràrios
acoitu,
luegamente
Frases
no istes a s'allora allora: beni luego! ◊ li at pedidu cosa e luego bi l'at dada ◊ cras andhamus a Núoro ma torramus luego ◊ bi so andhadu e mi at pagadu luego ◊ sa mama no aiat abbertu mancu buca chi su fizu luego ch'est curtu (G.Ruju)
Ètimu
spn.
luego
Tradutziones
Frantzesu
tout de suite,
immédiatement,
aussitôt,
vite
Ingresu
at once
Ispagnolu
enseguida,
pronto
Italianu
sùbito,
prèsto
Tedescu
sofort,
bald,
gleich,
schnell.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definitzione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinònimos e contràrios
ammaunire,
impleai,
maniestare
Maneras de nàrrere
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frases
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Ingresu
to use,
to manipulate
Ispagnolu
manejar
Italianu
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedescu
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
mantéssi , agt, prn, avb: matessi,
matéssiu Definitzione
chi no est àteru, chi no est diferente (chentza cambiamentu de sing. a pl. e ne de m. a f.); impreau coment'e avb. inditat manera, in su sensu de deasi etotu, chentza diferéntzia (èssere su m.)
Sinònimos e contràrios
acitotu,
atotu
Frases
si aimus postu su mantessi tempus pro zogare e istudiare aimus ischidu a Kant chei s'abba ◊ amus bidu sos matessi ómines, sas matessi féminas ◊ resessint a numenare in sa matessi manera sas matessi cosas ◊ babbu e fillu s'infriscant pighendi s'àcua de su matessi lavamanu ◊ sa luna giogàt in su celu luxendu e a su matessi tempus isprighendusia in d-una lacunedha de àcua
2.
su matessi chi at faedhadu a tie at faedhadu a mie ◊ custos sunt sos matessi chi amus bidu in cudhane ◊ deo so su matessi chi tue as chistionadu s'annu passadu
3.
sa lughe est paga ma lezo su matessi ◊ isse at fatu goi, e tue su matessi! ◊ fintzas si est de deris, su pane, lu cherzo su matessi ◊ andhe deo o andhes tue, pro contu meu est su matessi ◊ che a tie mantessi sunt bolados sos annos mios (F.Sechi)
Ètimu
ctl.
mateix
Tradutziones
Frantzesu
même (adj.),
lela même (pron),
exactement,
justement,
vraiment (adv.),
tout de même,
quand même
Ingresu
same,
equally,
-self
Ispagnolu
mismo
Italianu
medésimo,
stésso,
pròprio,
ugualménte
Tedescu
gleich.