minudedhédhu , agt Definitzione
min. de minudu, chi est piticu meda
Sinònimos e contràrios
pichininiu,
pirrichininiu
| ctr.
debberone,
maduru,
mannu
Tradutziones
Frantzesu
tout petit,
minuscule
Ingresu
tiny
Ispagnolu
minúsculo
Italianu
piccolino,
minùscolo
Tedescu
sehr klein.
oróru , avb: aroru Definitzione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frases
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout le long de…
Ingresu
along the edge
Ispagnolu
a lo largo
Italianu
lungo i màrgini
Tedescu
die Ränder entlang.
primedótu , avb Definitzione
innanti de totu, prima cosa, prus importante
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avant tout
Ingresu
first of all
Ispagnolu
antes que nada
Italianu
anzitutto
Tedescu
zunächst.
pròba , avb, prep: aproba,
probe,
probi,
próbiu,
prope,
propes,
prove Definitzione
a pagu tretu, a pagu tempus, nau fintzes in su sensu de andhare bene a fàere ccn. cosa / a probe de, a p. a… = acanta de, acanta a…; a propes tuo, suo = acurtzu tou, sou, acanta tua, sua; a prope = luego, a presse
Sinònimos e contràrios
acanta,
acultu,
afaca
| ctr.
atesu
Frases
già est a prope, a umbe ses annanne!…◊ sa lampanedha de cussa creadura est mori mori, che sa luna chin s'istedhu a prope ◊ tres ómines fint ritzos a propes suo ◊ - Candho naschit su pitzinnu? - A prope!
2.
sa gara poética fit a proba a incomintzare ◊ est probe a su fossu ◊ passemus gai probe a su cuzone de sa gula pecados intendhendhe giustos a meressida passione (P.Casu)◊ cussa est sa piús probe a nois ◊ fia a prope a ndhe pèrdere su podere ◊ est bolau in artu a probi de su soli ◊ che los at rimunidos a propes suo
Ètimu
ltn.
prope
Tradutziones
Frantzesu
tout près,
près de
Ingresu
near
Ispagnolu
cerca
Italianu
vicino
Tedescu
nahe,
dabei,
daneben,
nah,
nebenan,
Nachbar.
serènte , avb, prep, agt: serentis Definitzione
a ràsigu, ràsiga ràsiga, ororu acurtzu a…, acurtzu, a costau: coment'e prep. si podet pònnere fintzes cuncordau che un'agt., e faet de agt. puru
Sinònimos e contràrios
rasente
/
arrisigarrisígu,
secherre
/
acanta,
acurtzu
| ctr.
adhae,
atesu
Maneras de nàrrere
csn:
s. meu, tou, sou, e gai = acanta mia, tua, sua; bestimenta s. = afissa, istrinta, minore; èssere a serentis (nadu de cosa) = èssiri a mindigu, a pagu, a retentu; serente muru, s. riu = muru muru, riu riu
Frases
su procalzu est betzu e mancari sas àrulas siant serente no intendhet tzocu ◊ serente serente in sas banchinas bi naschet unu trainu ◊ sas crabolas a masone mi passant serente ◊ cherzo sa vista chi potza bíere atesu o serente ◊ so atesu ma ti so serente in cust'ora
2.
sunt colados serente a su balconitu pro lu faedhare ◊ ch'est serente a sas làcanas ◊ dae su muru serente a sa pinneta bidesit un'upa ◊ bos incontresi in carrela serente domo mia ◊ una loba de tidos sunt passados serente nostru ◊ badhes e pranos, Ósilo, sunt a tie serentes ◊ sos canes fint serente meu e non mi lassaiant un'iscuta
3.
custu partò tuo ti est tropu serentis ◊ sos pastores piús serentes ant comintzau a acudire dae chitile ◊ cussos istedhos sunt serentes s’unu cun s’àteru
4.
tocat de mannicare e de víere a serentis, no bi at de s’illascare!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tout près de,
en rasant
Ingresu
very near
Ispagnolu
adyacente,
cercano
Italianu
adiacènte,
rasènte,
vicino
Tedescu
hart an,
nah.
tótu agt, prn, avb Definitzione
foras nudha, foras peruna parte o perunu tanti, css. cosa pigada chentza che ndhe bogare nudha: est un'agt. chi podet cambiare de m. a f. (si acumpàngiat númene de bidha, nau a su postu de sa gente de sa bidha, no cuncordat); candho est prn. de gente, prus che àteru dhu narant pl., totus (a/c.: candho est impreau coment'e prn. de gente est méngius a dhu nàrrere pl., ca assinuncas su chi si narat no est tanti precisu, es.: una maladia podet bènnere a totu = a totugantos o a donzi cosa? ◊ in sa vida amus bisonzu de totu = de totugantos o de donzi cosa?); s'imperat meda coment'e avb. in su sensu de deunudotu, meda, prenu prenu, e agiummai no cuncordat mai cun s'agt. o nm. chi acumpàngiat (si podet pentzare coment'e nau prus de su nm. chi no de su vrb.); coment'e agt. si ponet apustis e innanti de su nm.: candho est innanti si ponet s'art. in mesu e si ponet innanti sempre candho acumpàngiat su nm. impare cun agt. numeràriu, postu innanti de custu puru; in is prop. interrogativas si manígiat cun significau de elencu cumpletu: ite as batiu, totu, de bidha? ◊ ita eis fatu, totu, oi in iscola? (o fintzes ite totu as as batiu?)◊ comente azis fatu, totu, a coitare gai?
Sinònimos e contràrios
totucantu
/
deunudotu
| ctr.
nudha
/
nemmos,
neune
/
palte
Maneras de nàrrere
csn:
totu est chi… (+ vrb.)= mancai…, est in debbadas chi…; totu est chi no… (+ vrb. cong.)= mancari no…, fintzas si no…; cun totu chi…, chin totu custu = mancai…, belle e aici, mancari gai; (betare, pònnere) totu a unu = ghetai o pònniri impari; a tota fua, a tota die, a tota note = currindhe cantu prus si podet, die cun die, note note, a die o a note intrea; e + totu (etotu)= matessi, fuedhu po inditai un'identidadi, su própiu; de su totus = deunudotu, totu; totu a como, totu a cue ti che at dadu/daet a?!… = zenia de murrunzu, de briga pro isazerassione candho o ue no tocat; totu gai bos paret!… = gai fàtzile fàtzile bos paret!…; èssere o fàghere o totu o nudha = che a sos macos, fàghere chentza bídere chi tra su totu e su nudha si podet fàghere àteru, de tantas maneras; cun sos agt. numeràrios, pro su prus si che fúrriat a f.: totas duos, totas tres, totas bàtoro (ma fintzas "totos"), totas deghe; colare totu fora, totu intro = fai su giru (de unu logu) passendi isceti a parti de foras, de aintru; a totu + vrb. infinidu = faghindhe che tzegos, cun totu sa fortza, su chi narat su vrb. infinidu
Frases
ant fatu sas domos totas chena progetu ◊ si ndhe falant dae cadhu totos tres ◊ si avertint totus cudhus chi tenint bestiàmini ◊ totos cantos fint bellos ◊ ti cherzo in cumpagnia pro tota vida ◊ at bíviu totu is annus suus fadendu su serbidori ◊ che fit tota die in campu ◊ bi fit totu sa note e totu sa die ◊ mi at fuedhau de totu custas cosas ◊ bi fit totu Anela, totu Bolòtana ◊ perdono a totas duos ◊ semus illiscigados totos duos ◊ dade cara a totus sos cumandhamentos!
2.
nci portu totu in sagrestia ◊ cussu gherrat contra a totu e contra a totus ◊ su totu e su nudha no sunt su matessi ◊ totus innòi seus? ◊ sunt tucaos totus ◊ totu comintzat e totu agabbat ◊ fatu totu azis? ◊ dónnia dí primu de arbèscere sa mama nd'iscidàt a totus ◊ chie totu bi aiat in sa festa? ◊ ite azis fatu, totu?
3.
est totu currindhe, tochendhe, faghindhe, paret irbariadu! ◊ portu is manus totu tzacadas ◊ sos pantalones sunt totu segados ◊ sa zanna est abberta totu ◊ notesta fiu totu isciustu ◊ custu frutuàriu est totu guastu ◊ su logu est totu irbandhonadu, sa domo totu bruta ◊ is cratzonis furint totu isciustus ◊ cuss'iscritura est totu irballos! ◊ sa tzacheta est totu tapulada ◊ candho est in mesu a zente, tota si sisirinat ◊ totu cambas comenti fiat, Minnia setziat a cuadhu a sa moda de is mascus (I.Lecca)◊ cussu logu est totu pedra, su caminu est totu ludu ◊ is piciochedhus funt arribbaus totu assustraus!
4.
seus malàdius totus a una callentura ◊ beta totu a unu, basolu e nughe, za los seberamus in domo ◊ cantas a totu cantare ◊ est tzerriendu a totu tzerriai ◊ est indúlliu a totu dia trabballendi ◊ cun totu chi fit faghindhe peneténscia, at traitu s'istima mia ◊ cun totu chi muzere mia fit betza, deo no cheria bídere sa fine sua innantis de sa mia ◊ dh'at iscritu mali su destinu miu, cun totu chi Deus est bonu a iscriri! (Lai)◊ totu a como ti che at dadu sa presse?! ◊ totu a cue ti che daet a fàghere s'onestu?! ◊ pro bàtoro sodhos? totu pro cussu at a èssere!…
5.
sos malàidos fint sanados totas deghe ◊ in totos duos logos bi at féminas bellas ◊ faghiat bolare s'abba in totos bàtoro bicos de sa baltza ◊ cantu ti benint a costare totas tres, ebba, pudhéricu e isteglieri? (A.Pau)◊ su giúditze at iscapatu totas chentu chimbanta distimonzos ◊ totu est chi l'ispetet, s'azudu tou, su malevadadu!…◊ totu est chi no siat bona, sa cosa… isse la còmporat su matessi!◊ dh'apu inténdiu frastimendi a totu frastimai
Ètimu
ltn.
tottus/totus
Tradutziones
Frantzesu
tout,
complètement
Ingresu
completely,
whole
Ispagnolu
todo
Italianu
tutto,
completaménte
Tedescu
ganz,
völlig.