arbitrài, arbitràre , vrb Definition
fàere s'ómine de mesu, s'ómine de rejone, su si pònnere in mesu tra duos, o tra duas iscuadras de giogadores, duas partes de unu pretu po averguare e decídere chie tenet arrexone
Translations
French
arbitrer
English
to umpire
Spanish
arbitrar
Italian
arbitrare
German
als Schiedsrichter fungieren.
arragasciósu , agt: arreghesciosu,
reghesciosu Definition
chi agatat o chi bogat arreghèscias, iscusas, cosa de nàrrere
Synonyms e antonyms
iscoticosu,
isteculosu
/
briganteri,
brigantinu,
brigàntzulu,
contzigosu,
pletista,
pretadori
/
mendheosu
Sentences
no dh'emu a èssiri crétiu chi tui fiast aici arreghesciosu e de istògumu débbili! ◊ in bidha nosta seus pagu arragasciosus
2.
una dí arreghesciosa de próinas
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
querelleur,
litigieux
English
quarrelsome
Spanish
pendenciero
Italian
pretestuóso,
riottóso
German
als Vorwand dienen,
streitsüchtig.
candhidàre , vrb: candidai Definition
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Sentences
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Translations
French
proposer un candidat aux élections
English
to propose s.o. as a candidate
Spanish
candidatar,
presentar como candidado
Italian
candidare
German
als Kandidaten aufstellen.
controíre , vrb: contruire Definition
giare órdine, cumandhare, apretzetare de no fàere calecuna cosa, controriai
Synonyms e antonyms
brevare,
contraíchere,
chitai 1,
preubbire
| ctr.
ordinare,
obbrigare
Sentences
su binu e su fumu bi l'at controidu su dutore ◊ si mi controit de fàghere piagheres, controat finas de mi ndhe pedire! ◊ li at controidu su passazu in sa tanca sua ◊ su babbu a sos fizos no los at mai contruidos ◊ ti controo de faedhare cun istranzos, inoghe!
Translations
French
interdire,
défendre
English
to forbid
Spanish
prohibir
Italian
controindicare,
proibire,
vietare
German
als schädlich bezeichnen,
verbieten.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definition
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Synonyms e antonyms
impegnai
Sentences
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Etymon
ctl.
emprendar
Translations
French
donner en gage
English
to pawn (stg.)
Spanish
dejar en prenda
Italian
dare in pégno,
ipotecare
German
etw. jdm. als Pfand geben.
iscoticósu , agt Definition
chi bogat iscóticos, chi cricat iscusas
Synonyms e antonyms
arragasciosu,
isteculosu
Etymon
srd.
Translations
French
querelleur
English
quarrelsome
Spanish
quien busca pretextos
Italian
pretestuóso
German
als Vorwand dienen,
streitsüchtig.
pànnu , nm Definition
orrobba téssia, grussita, siat po fàere a bestimentu e siat po àteru; prémiu chi si giaet coment'e orrobba de prammu (longa fintzes deghinas de metros) a is cuadhos curridores, símbulu de bínchida (fintzes po àteru)
Synonyms e antonyms
robba
/
pàdhiu,
palu 1,
prémiu
/
sàbanu
Idioms
csn:
pannos de suta = bestimenta de fundhu (mudandhas, franella, canotiera); p. de pane, de còghere = fascas de pani, sàbanu, zenia de telu de carchi mesu metro de largúria ma longu de metros pro pònnere a pizos su panevresa tesu fintzas a lu còghere; p. de carri = zenia de tessinzu pro trastes de pònnere in dossu, a fundhu; frigai pannus = samunare robba; cúrrere o bínchere su p. = bínchere sa bandhera, currindhe a cadhu; p. de incordedhai = petígliu, zenia de pannitzu chi sas féminas si ponent in petorras, muntesu cun cordedhas; p. pro asciugai sa faci, p. de manos = abbammanu; maistu de p. = traperi, festadore; passare su p. pintu = fàghere carchi cosa de bonu in chirca de campaniare s'ofesa chi unu at fatu innantis; istare o abbarrare donzunu in pannos suos = in càncaros suos, sentza de donai istrobbu a is àterus; non càpiri in pannus = bragare meda; p. de cera = follu de chera comente si ponet in sos casidhos modernos
Sentences
candho babbai andhat a Núoro ti at a portare pannu ruju de seda…(S.Lay Deidda)◊ sa fémina est samunendhe sos pannos ◊ tesset pannu froridu e pannu lisu
2.
acabbadha, chi tanti no ndi pigas de pannu! ◊ sunt cadhos avesados a su pannu ◊ ant dadu su primu pannu a Fulanu pro sa poesia rimada
3.
Lica no capiat in pannus, ca fut isposa cun su prus arricu de bidha!
Etymon
ltn.
pannus
Translations
French
drap,
trophée,
«palio»
English
cloth,
palio (silk banner awarded to the winner of the 'palio')
Spanish
paño,
trofeo,
palio
Italian
panno,
trofèo,
pàlio
German
Stoff,
kostbares Tuch als Siegespreis.
poíta , avb, cng, nm: poiti,
prite,
proite,
pruite,
pueta,
puita,
puite Definition
po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu
Synonyms e antonyms
ellea
/
ca
Idioms
csn:
iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca…
Sentences
poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas?
2.
fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni
3.
in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe
4.
si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau
Etymon
srd.
Translations
French
pourquoi,
parce que
English
why,
because
Spanish
por qué,
porque
Italian
perchè
German
warum,
wieso,
weil,
da,
damit,
als daß,
Warum,
Grund.