arbitrài, arbitràre , vrb Definizione
fàere s'ómine de mesu, s'ómine de rejone, su si pònnere in mesu tra duos, o tra duas iscuadras de giogadores, duas partes de unu pretu po averguare e decídere chie tenet arrexone
Traduzioni
Francese
arbitrer
Inglese
to umpire
Spagnolo
arbitrar
Italiano
arbitrare
Tedesco
als Schiedsrichter fungieren.
arragasciósu , agt: arreghesciosu,
reghesciosu Definizione
chi agatat o chi bogat arreghèscias, iscusas, cosa de nàrrere
Sinonimi e contrari
iscoticosu,
isteculosu
/
briganteri,
brigantinu,
brigàntzulu,
contzigosu,
pletista,
pretadori
/
mendheosu
Frasi
no dh'emu a èssiri crétiu chi tui fiast aici arreghesciosu e de istògumu débbili! ◊ in bidha nosta seus pagu arragasciosus
2.
una dí arreghesciosa de próinas
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
querelleur,
litigieux
Inglese
quarrelsome
Spagnolo
pendenciero
Italiano
pretestuóso,
riottóso
Tedesco
als Vorwand dienen,
streitsüchtig.
candhidàre , vrb: candidai Definizione
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Frasi
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Traduzioni
Francese
proposer un candidat aux élections
Inglese
to propose s.o. as a candidate
Spagnolo
candidatar,
presentar como candidado
Italiano
candidare
Tedesco
als Kandidaten aufstellen.
controíre , vrb: contruire Definizione
giare órdine, cumandhare, apretzetare de no fàere calecuna cosa, controriai
Sinonimi e contrari
brevare,
contraíchere,
chitai 1,
preubbire
| ctr.
ordinare,
obbrigare
Frasi
su binu e su fumu bi l'at controidu su dutore ◊ si mi controit de fàghere piagheres, controat finas de mi ndhe pedire! ◊ li at controidu su passazu in sa tanca sua ◊ su babbu a sos fizos no los at mai contruidos ◊ ti controo de faedhare cun istranzos, inoghe!
Traduzioni
Francese
interdire,
défendre
Inglese
to forbid
Spagnolo
prohibir
Italiano
controindicare,
proibire,
vietare
Tedesco
als schädlich bezeichnen,
verbieten.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definizione
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Sinonimi e contrari
impegnai
Frasi
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Etimo
ctl.
emprendar
Traduzioni
Francese
donner en gage
Inglese
to pawn (stg.)
Spagnolo
dejar en prenda
Italiano
dare in pégno,
ipotecare
Tedesco
etw. jdm. als Pfand geben.
iscoticósu , agt Definizione
chi bogat iscóticos, chi cricat iscusas
Sinonimi e contrari
arragasciosu,
isteculosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
querelleur
Inglese
quarrelsome
Spagnolo
quien busca pretextos
Italiano
pretestuóso
Tedesco
als Vorwand dienen,
streitsüchtig.
pànnu , nm Definizione
orrobba téssia, grussita, siat po fàere a bestimentu e siat po àteru; prémiu chi si giaet coment'e orrobba de prammu (longa fintzes deghinas de metros) a is cuadhos curridores, símbulu de bínchida (fintzes po àteru)
Sinonimi e contrari
robba
/
pàdhiu,
palu 1,
prémiu
/
sàbanu
Modi di dire
csn:
pannos de suta = bestimenta de fundhu (mudandhas, franella, canotiera); p. de pane, de còghere = fascas de pani, sàbanu, zenia de telu de carchi mesu metro de largúria ma longu de metros pro pònnere a pizos su panevresa tesu fintzas a lu còghere; p. de carri = zenia de tessinzu pro trastes de pònnere in dossu, a fundhu; frigai pannus = samunare robba; cúrrere o bínchere su p. = bínchere sa bandhera, currindhe a cadhu; p. de incordedhai = petígliu, zenia de pannitzu chi sas féminas si ponent in petorras, muntesu cun cordedhas; p. pro asciugai sa faci, p. de manos = abbammanu; maistu de p. = traperi, festadore; passare su p. pintu = fàghere carchi cosa de bonu in chirca de campaniare s'ofesa chi unu at fatu innantis; istare o abbarrare donzunu in pannos suos = in càncaros suos, sentza de donai istrobbu a is àterus; non càpiri in pannus = bragare meda; p. de cera = follu de chera comente si ponet in sos casidhos modernos
Frasi
candho babbai andhat a Núoro ti at a portare pannu ruju de seda…(S.Lay Deidda)◊ sa fémina est samunendhe sos pannos ◊ tesset pannu froridu e pannu lisu
2.
acabbadha, chi tanti no ndi pigas de pannu! ◊ sunt cadhos avesados a su pannu ◊ ant dadu su primu pannu a Fulanu pro sa poesia rimada
3.
Lica no capiat in pannus, ca fut isposa cun su prus arricu de bidha!
Etimo
ltn.
pannus
Traduzioni
Francese
drap,
trophée,
«palio»
Inglese
cloth,
palio (silk banner awarded to the winner of the 'palio')
Spagnolo
paño,
trofeo,
palio
Italiano
panno,
trofèo,
pàlio
Tedesco
Stoff,
kostbares Tuch als Siegespreis.
poíta , avb, cng, nm: poiti,
prite,
proite,
pruite,
pueta,
puita,
puite Definizione
po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu
Sinonimi e contrari
ellea
/
ca
Modi di dire
csn:
iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca…
Frasi
poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas?
2.
fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni
3.
in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe
4.
si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pourquoi,
parce que
Inglese
why,
because
Spagnolo
por qué,
porque
Italiano
perchè
Tedesco
warum,
wieso,
weil,
da,
damit,
als daß,
Warum,
Grund.