acò , iscl Definition foedhu chi atzitzat s'atentzione de unu po abbaidare una cosa chi acontesset Synonyms e antonyms lah!, mih! Sentences acò sos castanzeris! ◊ acò s'animale! ◊ acò su mare de Sardigna biaitu e su chelu sou sempre giaru! ◊ acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue, acò sa luna! 2. e acò chi sa mama si est detzisa de presentare su fizu sou a s'isposa ◊ acò chi un'arveghe si chírriat dae s'ama, leat filu a s'ala de sos anzones e ndhe sèberat unu Etymon ltn. eccu(m) hoc Translations French voici!, voilà! English here it is! Spanish he aquíahí Italian ècco! German hier, da ist.

acómi! , iscl Definition seo innoghe, seo prontu, ma nau pruschetotu chentza prexu Sentences acomi torra su padronu tou: s'última iscurrizada nos faghimus! ◊ acomi tristu a zorronada anzena! Translations French me voilà! English here I am! Spanish ¡heme aquí! Italian èccomi! German da bin ich.

acòndhe! , avb: aconne Definition acò + ndhe Synonyms e antonyms ècondhe!, mindhe! Sentences no bastaiat unu, acondhe un'àteru, de batu, a màulu postu! ◊ che fut apenas essidu unu, acondhe un'àteru chircandhe sa fiza! Etymon srd. Translations French en voilà English here they are! Spanish ¡aquíahí tienes otro! Italian èccone! German da sind welche!

àndhe! , iscl: anne! Definition foedhu chi narant unu pagu a ispantu, a meravíglia, a disígiu in su sensu de ite bellu!, ita bonu!, ite mannu!, ma càstia!… (in cobertantza, fintzes su contràriu, nau cun dispraxere) Synonyms e antonyms eandhe!, ita Sentences andhe presse chi tenes: aiseta! ◊ de tanta fide - e anne! - che sezis essida a s'oru pro no mi cherrer basare! ◊ andhe pedra ’e tocu sa chi ses! ◊ andh'e mammorcu chi sezis! ◊ andhe si m'istimat issa puru!…◊ andhe fortuna sa chi at tentu, a bínchere totu cussos milliones! ◊ andhe molinu, su tuo! ◊ tempos bellos abberu: andhe, si cussos tempos torraiant! (Chighine) Translations French quel, quelle (exclam.) English how nice Spanish ¡anda! Italian che!, che bèllo! German da.

cúbe , avb: acue, cue, cuche, cughe, cui Definition logu acanta a chie est ascurtandho (e in cantu no est su logu ue si agatat chie est foedhandho podet èssere prus o prus pagu atesu, fintzes meda): a bortas inditat tempus puru; nau in cobertantza, logu atesu meda; dhu narant fintzes in su sensu de cussu, in cussa cosa Synonyms e antonyms icui, indhenela, inèlondhe, inguna, inincuni | ctr. innoce Idioms csn: cue cue est!… = gi est a pinnigu!…, a próliu est!…, che est atesu meda; cue ses?, cue sezis? = genia de saludu candu passendi si atóbiat genti firma; cherreresiche cue, cuche = èssere (sa chistione chi l'ant chircadu, a unu) própiu sa chi si cheret Sentences frimma cue! ◊ dae cue no ti moas! ◊ est longu cantu e da'inoghe a cue ◊ custa cosa est de cue ◊ cue no bi semus nois: bi sezis bois! ◊ cue sezis? ◊ si fachet in cuche comente at fatu inoche, ant a istare meda a lu bocare fora!… 2. dae cue a carchi die, a pacas dies ◊ dae cue a unu pacu ant picau e sunt fughios 3. tantu za est cue, a bi andhare a pè a cussu logu!…◊ cue cue est, a ch’essire in América!… 4. s'ajaju a su pitzinnu lu cheriat carbonarju e issu si nche cheriat in cuche! ◊ in cue mi cheria, deo, a mi chircare cosas gai! 5. totu cue si cheriat su dannu, pro una segadedha in sa manu!…◊ totu cue, est, su dannu, pro unu rampighedhu segadu!… Etymon ltn. eccu(m) + huc Translations French English there Spanish allí, ahí Italian German da.

cúdhe , prn, agt: cudhu Definition (f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat Synonyms e antonyms icudhe | ctr. custe, custu Sentences cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau) 2. sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai 3. o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?! 4. portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona! 5. sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu! Etymon ltn. (ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum Translations French ce, cet, celui English that Spanish él, aquel Italian quégli, colui, quéllo (f. colèi, quella) German jener, der da, jene, die da.

currellài, currellàre , vrb: currigliare, currillai, currillare, currilliai, currizare, currullai, currullari Definition andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru Synonyms e antonyms currirzare, curritai, incorrillai, iscurrizare, scurrellai / perseghire / cobèrrere Sentences cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari 2. mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant! 3. apu fatu currullai sa conilla Etymon srd. Translations French courir English to run here and there Spanish correr Italian córrere qua e là German hier und da laufen.

dàchi , cng: addaghi, daghi, deghi Definition (iscritu fintzas da chi, de chi) candho, si, andhe chi: tenet su valore de inditare su matessi tempus de duas cosas acapiadas apare o chi una sighit de un'àtera o benit apustis Synonyms e antonyms candho, dàgada, deganno, sicomente Sentences daghi si tatant de abbas niadas s'incantant che isposos e isposas ◊ daghi ghirat babbu tou as a bídere sa surra chi ti daet ◊ daghi essit su sole faghet caentu ◊ ti pentzas de nci torrai deghi ti ant a interrai? ◊ deghi si est acatau ca furint ànimas mortas, su pastore at atacau a cantare ◊ daghi mi paso za benzo a ti chircare, ca como so istracu! 2. daghi cheres chi mi sea, un'iscuta mi apo a sere ◊ daghi fis ispetendhe a fàghere gai, mi lu depias nàrrere! ◊ no si podet bídere, ma daghi fostè la cheret andhet a subra! ◊ deghi mi pàsiu gei eus a torrai a incumentzai Etymon srd. Translations French depuis que English when, as Spanish desde que Italian dacchè, allorchè, poichè German als, da.

dhòe, dhòi , avb, prn: dhue, dhui, idhoi Definition foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha Synonyms e antonyms be, dhia, dhi 1 Sentences su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones 2. dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu! 3. un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!… Etymon ltn. illoc(que) Translations French y English here, there, us Spanish aquí, allí, ahí, nos Italian ci, vi (avb. stato in luògo, mòto a luògo), ci (prn.) German dort, da.

edheà , avb Synonyms e antonyms achelu, acodhu, addeallu, allodhu, midhu Sentences edheà sa veridade! Translations French voilà English here it is (you are) Spanish he aquí, he allí Italian ècco! German da.

giaghí , cng: giaighí, zaighí Definition giai chi… = sigomenti Sentences ello cun chie mi cherzo fidare, giaghí fide in nisciunu si agatat?! (P.Pisurzi) Translations French puisque English since Spanish ya que, pues Italian giacchè German da.

icúi , avb: iggue, igue, igui, incua, incuche, incuci, incue, incui, incuna, incuni, ingui, inigui Definition in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho Synonyms e antonyms acue, cube, inèlondhe, inguna | ctr. innoce Sentences sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui Etymon srd. Translations French , ici English there Spanish allá, allí Italian German dort, da.

incantughí , cng Definition cng. chi inditat càusa, arrexone Synonyms e antonyms sicomente Sentences candu su cuadhu si est postu a curri no si est pérdiu de ànimu incantughí iscidiat bèni sètzi cuadhus Translations French puisque English as Spanish pues, porque, ya que Italian poichè German da.

inciàndus , avb, cng: insandu, insandus, intandho, intandu, intandus, intzandu, intzandus, issandus Definition pag'ora como, in cussu mamentu; nau coment'e cng. serbit po afortire un'àtera cng. o fintzes po inditare calecuna cosa chi ndhe dipendhet de un'àtera Synonyms e antonyms assora, insaras, meinciandus, tandho Sentences fince inciandus ci funta is brúscias… ◊ cussa fiat cosa chi intandu si castiàt meda ◊ si ndh'andhesit intandho s'ammiràgliu pensàndhoro aterue tènnere sorte (A.Demontis Licheri)◊ issandus fiaus prexaus prus de oi 2. intzandus poita no dhu fais tui, si ses àbbili? ◊ candu at biu chi sa terra fut tostada, intzandus no dh'at arada ◊ e intzandus si bieus? ◊ chi eus acabbau, intzandus immoi mi ndi andu! ◊ si as acabbau, inciandus immó beni a innoxi ca ti depu narri una cosa! Etymon srd. Translations French alors English then, therefore Spanish entonces Italian allóra German da, damals.

insàra, insàras, insàsa , avb, cng: intzaras, issara, issaras Definition como pag'ora; comogomo, issarighedha, tandhodandho; a su tempus, in cussu mamentu; ca est (fut) deasi ndhe benit (ndh'est beniu) chi… Synonyms e antonyms assora, cuschindhe, inciandus, tandho | ctr. commo Idioms csn: issara, insara insara = pagu in s'ora, apenas un'iscutighedha innanti, comogomo; de insaras a immoi = de tandho a como; de insaras a innantis = de tandho in pustis Sentences biendi is ogus tuus disigiamu de morri intzaras ◊ li conto una cosa chi mi est sutzessa issara andhendhe a s'abba ◊ su sole ch'est faladu da'insara in sos saltos ispanos de ponente (S.Casu)◊ ti repito su chi apo nadu issara: chi ses faltzu già si bidet a sa chinna! ◊ si emu pentzau insaras, de custas penas no nd'emu bistu mai! ◊ no ti l'apo a fàghere prus sa proposta de issara 2. tiu tou fit inoghe issara: fia pessendhe chi aizis fatu a paris! 3. ojos de bellesa rara, niedhos, castanzos, vàrios, cun milli modos contràrios ferint e curant insara ◊ chi ndi tenis meda, intzaras donamindi! Etymon ltn. ipsa hora Translations French à ce moment -là, naguère English just now Spanish entonces Italian allóra, testé German da, kurz zuvor.

mídhu , avb, iscl: millu, mílluru Definition mih + lu, mih a isse, mih cussu! (f. -a), foedhu chi si narat, coment'e po inditare, po unu o ccn. cosa chi essit o benit totinduna, o fintzes candho est acant'acanta a acontèssere (o unu est faendho) ccn. cosa chi no andhat bene: cuncordat sèmpere cun is númenes Synonyms e antonyms achelu, acodhu, addeallu, allodhu, ladhu, lallodhu, mirodhu Sentences millas, mih, sas cantones chi cherias! ◊ millu! ◊ mílluru, commo, su primu cantu de su pudhu! ◊ mílloros inoche duos sodhos! 2. millu, mih, tronendhe: como proet! ◊ millu, mih, faghindhe machines, su macu! ◊ millos, mih, cudhos zòvanos! Translations French le voilà English there he is (it) Spanish ¡helo aquí! Italian èccolo! German da kommt, dort ist er, dort ist es.

nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definition avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale Synonyms e antonyms ci / bi, ince Sentences nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra 2. dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini! Translations French y, , en English there (here) Spanish aquí, acá, en este lugar, allá, allí, en ese lugar Italian ce, ci, ne (avv. di luogo) German dort, dorthin, hier, da, hierher, da durch, von.

poíta , avb, cng, nm: poiti, prite, proite, pruite, pueta, puita, puite Definition po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu Synonyms e antonyms ellea / ca Idioms csn: iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca… Sentences poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas? 2. fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni 3. in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe 4. si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau Etymon srd. Translations French pourquoi, parce que English why, because Spanish por qué, porque Italian perchè German warum, wieso, weil, da, damit, als daß, Warum, Grund.

sicomènte , cng: sigomente, sigomenti, sigomentras, sigumenti, sigomentu, sucomente Definition foedhu po inditare sèmpere unu motivu, a bisura de càusa / sicomente no… = tanti gei no!… Synonyms e antonyms addaghi, incantughí Sentences sicomente a mie non mi at mai coglionatu nessune, est mentzus chi prima dimanne ◊ sigomenti custas píndulas si pigant a brenti prena, depit prima papai (A.Garau)◊ sigomenti no boliat chi dh'éssinti nau ca fut susuncu, at cumbidau totu su bixinau (B.Lobina)◊ sigomente est fintzas dae meda chi sa zente at lassadu sa cunditzione de s'animale, amus bisonzu de lezes e de istitutziones ◊ sucomente su pópulu si est pentitu de sa malesa, su Sennore l’at rispramiatu ◊ sigomentu cussa cosa li bisonzat no mi l'at dada 2. sicomente non che liu tirat su sutzu, cussa ambisuga!… Etymon ltn. sic qua mente Translations French puisque English since Spanish como, puesto que Italian siccóme, giacchè, poichè German da, weil, denn.

tàndho , avb, nm, cng: tàndhoro, tandru, tandu, tànduru, tandus, tanno Definition foedhu chi inditat unu tempus atesu (meda o pagu) de candho si foedhat, siat passau e siat benidore; coment'e pedindho un'ispiegatzione, un'arresposta, si narat po inditare cosa chi ndhe benit de un'àtera (efetu, cunseguéntzia) o fintzes po concruire su chi si cumprendhet de calecunu indítziu o cunditzione Synonyms e antonyms assora, inciandus, insara / adducas, meinciandus | ctr. commo Idioms csn: in su tandho = a sos tempos, in cussu tempus; tandho tandho (tandhodandho)= un'iscuta innantis, como pag'ora (in "comogomo" s'idea est de unu mamentu prus acurtzu a candho si faedhat); a coa a tandho = in totu su tempus, meda, de inoghe a tandho (a cussu chi as o at nadu) Sentences funt abarraos comente fut tanno ◊ pro como faghe goi: candho amus a bídere chi andhat male, tandho amus a cambiare! ◊ bae ca no abbarro a tandho a mi fàghere sa faina! ◊ a coa a tandho amus a àere finidu su triballu ◊ si a tandho si agatat, già est forte che giurru, e no morit de fàdigu…◊ tandho fit tandho e como no est tandho: como so su chi so, no su chi fia! (Piga)◊ candho degheoto annos solu aia… tandho fit tandho: como no est tandho! (Pirastru) 2. sos chi fint bios in su tandho ◊ custas fint usàntzias e leges de su tandho ◊ in su tandho, Gesús si est postu a faedhare de su regnu de Deus 3. - e tandho, Antoní, a ispeto o a mi che andho? ◊ si dogni cosa primu est destinada, de volontade, tandho, no bi ndh'at! ◊ si de sos presoneris ses su santu, si no a tie, a chie pregant, tandho? (Piras)◊ - E tandho? - E tandho no est como! ◊ si azis manigadu… tandho no tenides fàmine! ◊ tandho, si est gai, no bi andho! ◊ custa cosa l'as pagada tantu: tandho za tenzo resone chi est comporada! 4. ch'est essidu tandho tandho ◊ a coa a tandho amus totu fatu ◊ lèadi a manigare, mighi a coa a tandho ti ndhe irbulas de cascare! Etymon ltn. tando Translations French alors English then Spanish entonces Italian allóra German da.

«« Search again